کنه ای کوچک ولی دردسرآفرین

شروع بیماری ، ناگهانی و با علایمی نظیر آنفلوآنزا یعنی سردرد، تب ، لرز ، درد عضلانی ، تهوع و استفراغ همراه بود. شاید برایتان جالب باشد که بدانید همه این مشکلات زیر سر حشره خونخوار کنه است

کد خبر: ۵۸۲۷۵

؛ کنه یا عامل بیماری تحت عنوان تب کنگو که بیشتر در کشورهای آسیای میانه ، غرب چین ، پاکستان ، ایران و نیز اغلب نواحی صحرایی آفریقا دیده شده است. یکی از مواد مهم بیولوژیک که برای تشخیص این بیمار (مشترک میان انسان و دام) به کار می رود ، آنتی ژن این ویروس است که تا سال 2004 از آنتی ژن طبیعی و در آزمایشگاه هایی با ایمنی زیستی بسیار پیشرفته در خارج از کشور انجام می گرفته است.
با این حال پژوهشگران انستیتو پاستور ایران با همکاری انستیتو پاستور فرانسه ، برای نخستین بار در جهان موفق به شناسایی ژن ویروس سویه ایرانی تب کریمه کنگو ساخت آنتی ژن آن به روش مهندس ژنتیک شده اند.
دکتر صادق چینی کار ، رئیس آزمایشگاه آربو ویروس ها و تب های هموراژیک انستیتو پاستور ایران و مجری طرح فوق توضیحات بیشتری در این ارتباط می دهد.

تب کریمه کنگو چه بیماری ای است و از چه طریقی منتقل می شود؛

تب خونریزی دهنده کریمه کنگو یک بیماری خونریزی دهنده حاد تب دار است که عمدتا به وسیله کنه منتقل می شود. عامل بیمار ویروسی از خانواده بونیاویریده ، جنس نایروویروس است. از طرفی این ویروس متعلق به گروه بزرگ آربوویروس ها یعنی ویروس های منتقله از سوی بند پایان است. این گروه از ویروس ها (آربوویروسها) به وسیله بند پایان خونخوار (مثل کنه) از یک مهره دار به مهره دار دیگر منتقل می شوند و دربافت های بدن بندپایان تکثیر می یابند ، بدون این که ضایعه ای در آنها ایجاد کنند. اغلب آربوویروس هایی که انسان را آلوده می کنند ، از حیوانات به انسان منتقل می شوند. (زئونوتیک). بیماری تب کریمه کنگو یکی از بیماری های مهم آربوویروسی و همچنین زئونوتیک است.

بیماران مشکوک به تب خونریزی دهنده کریمه کنگو باید درشرایط ایزوله بستری شوند

این بیماری اولین بار در سالهای 1942 و 1945 در شبه جزیره کریمه در کشور اوکراین دیده شده و سپس سال 1956 در کشور کنگو مشاهده شد. کنه ها می توانند نقش بسیار موثری در انتقال عامل بیماری داشته باشند و به عنوان منتقل کننده و مخزن عامل بیماری نقش مهمی را ایفا می کنند. کنه هایی که به طور عمده می توانند این بیماری را منتقل کنند ، کنه هیالوما مارژیناتوم و هیالوما آناتولیکوم هستند. مهمترین راه آلودگی کنه از طریق خونخواری کنه نابالغ از مهره داران کوچک است. یکبار آلودگی موجب می شود کنه در تمام طول مراحل تکامل آلوده باقی بماند و از طریق تخم به نسل های آینده نیز عامل بیماری را انتقال می دهند و کنه بالغ می تواند از طریق گزش ، آلودگی را به مهره داران بزرگ مثل دام های اهلی منتقل کرد.
ویرمی (پیدایش ویروس در خون) در حیوانات نشخوار کننده اهلی مثل گاو ، گوسفند و بز به مدت یک هفته پس از آلودگی است بیماری در حیوانات اهلی بدون علایم کلینیکی واضح است یا تب بسیار ملایمی را بروز می دهد.
آلودگی در انسان به یکی از طرق زیر امکانپذیر است: گزش کنه آلوده ، له کردن کنه آلوده و انتقال از طریق پوست آسیب دیده ، تماس با خون و ترشحات دام آلوده یا بیمار آلوده از طریق پوست آسیب دیده.
شروع علایم بیماری ناگهانی است و با علایمی نظیر آنفلوآنزا ظهور می کند. بیمار دچار سردرد شدید ، تب ، لرز ، درد عضلانی ، درد و سفتی گردن ، درد چشم و ترس از نور می شود که ممکن است با تهوع ، استفراغ و درد شکم ادامه یابد.
لکوپنی و کاهش پلاکت شدید در این مرحله معمولا مشاهده می شود. در روز سوم تا پنجم بیماری خونریزی آغاز می شود که می تواند چند روز به طول انجامد. خونریزی در مخاطها در پوست بخصوص در قسمت بالای بدن دیده می شود. به دنبال آن ممکن است هماتوم و سایر پدیده های خونریزی دهنده مثل ملنا و پیدایش خون در ادرار و خونریزی از بینی ، لثه و رحم ایجاد شود. برخی موارد خونریزی از بینی و رحم و استفراغ خونی آنقدر شدید است که بیمار نیاز به تزریق خون دارد. در صورت عدم معالجه موثر مرگ معمولا بین روزهای 5-14 بیماری رخ می دهد و در صورت بهبود بیماری در روزهای نهم تا دهم بیمار مراحل بهبود نزدیک تر می شود.

بیماری تب کریمه کنگو بیشتر در کدام دسته از افراد و در کدام مناطق جغرافیای بروز می کند؛

همان گونه که راههای انتقال بیماری اشاره شد این بیماری بیشتر در افراد و مشاغلی دیده می شود که به نحوی با خون یا ترشحات آلوده ، دامهای آلوده یا بیماران و یا در معرض گزش کنه آلوده قرار می گیرند. قصاب ها، کارگران کشتارگاه ها، دامداران ، دامپزشکان و سایر سطوح پزشکی از افراد در معرض خطر هستند. ویروس تب کریمه کنگو از نظر جغرافیایی در بسیاری از کشورها و مناطقی نظیر ترکمنستان ، ازبکستان ، تاجیکستان ، قرقیزستان ، قزاقستان ، روسیه ، اکراین ، یوگسلاوی ، بلغارستان ، یونان ، فرانسه ، عراق ، ترکیه ، ایران ، افغانستان ، پاکستان ، غرب چین ، هندوستان و اغلب نواحی تحت صحرایی آفریقا دیده شده است.

آیا درمان قطعی برای بیماری فوق الذکر وجود دارد؛

بیماران مشکوک به تب خونریزی دهنده کریمه کنگو باید در بیمارستان و در شرایط ایزوله بستری شوند. با توجه به نبود درمان اختصاصی برای این بیماری باید به بیمار از طریق درمان های حمایتی نظیر جایگزینی خون و مایعات ، کنترل علایم حیاتی و مانیتورینگ قلب کمک کرد و همچنین استفاده از داروی آنتی ویرال ریباویرین کمک شایانی به درمان و بهبود بیماران می کند. با توجه به عدم تولید واکسن موثر برای این بیماری ، موثرترین راه کنترل بیماری آموزش راههای انتقال و به کار بردن تدابیر پیشگیری کننده برای این بیماری نظیر مبارزه با کنه ، حفظ بهداشت دام ، آموزش پرسنل کشتارگاه ها و پرسنل بخشهای عفونی در مراکز بیمارستانی است.

انگیزه اولیه مطالعه برای ساخت آنتی ژن این بیماری به چه عوامل و زمینه هایی باز می گردد؛

مواد بیولوژیکی که برای تشخیص سرولوژی این بیماری استفاده می شود صرفا قابل تولید در مراکز تحقیقاتی و رفرانس بیماری های آربوویروسی در جهان است. یکی از مواد مهم بیولوژیک که برای تشخیص این بیماری به کار می رود ، آنتی ژن این ویروس است که تا سال 2004 میلادی از آنتی ژن طبیعی که از طریق تزریق ویروس به مغز موش یا کشت سلول تهیه می گردید ، استفاده می شد و مراحل تولید این آنتی ژن حتما باید در آزمایشگاه هایی با ایمنی زیستی 3بسیار پیشرفته (ایمنی زیستی) 4 در خارج از کشور انجام می گرفت ، زیرا تولید آن خطر اشاعه ویروس و بیماری را ممکن است همراه داشته باشد. خوشبختانه با اجرای طرح موفقیت آمیز تولید آنتی ژن نو ترکیب این بیماری از طریق مهندسی ژنتیک که در اجرای پروژه تحقیقاتی بین المللی دو ساله فی مابین انستیتو پاستور ایران و بخش مطالعات ژنتیک بونیاویروس های انستیتو پاستور فرانسه به انجام رسانده ایم برای اولین بار موفق شده ایم با استفاده از ژنوم سویه ایرانی این ویروس ، آنتی ژن نوترکیب این بیماری را تولید کرده که تولید آن فاقد هر گونه خطر برای اشاعه ویروس است ، زیرا از ژنوم ویروس برای تولید آن استفاده شده و همچنین در داخل کشور در آزمایشگاه هایی با ایمنی زیستی 2 قابل تولید است. این امر تحول عظیمی در زمینه تشخیص آزمایشگاهی بیماری تب کریمه کنگو برای تمامی مراکز رفرانس این بیماری در دنیا است.

ساخت آنتی ژن نوترکیب برای ویروس تب کریمه کنگو چه اهمیتی دارد؛

آنتی ژن که تا پیش از تولید آنتی ژن نوترکیب در سطح دنیا در آزمایشگاه های رفرانس مربوطه به کار می رفته آنتی ژن طبیعی بوده که تولید آن می تواند خطر اشاعه این ویروس خطرناک را در زمان تولید در آزمایشگاه داشته باشد و به همین دلیل ، تولید آن صرفا در خارج از کشور در آزمایشگاه هایی با ایمنی زیستی بالا (ایمنی زیستی) 4 صورت می گرفته است.
خوشبختانه با تولید آنتی ژن نوترکیب با استفاده از ژنوم این ویروس و به طریق مهندسی ژنتیک (با همکاری محققان انستیتوپاستور فرانسه) که این امر در داخل کشور با استفاده از ژنوم سویه ایرانی این ویروس محقق شده است که به صورت بسیار اختصاصی در شرایط آزمایشگاهی داخل کشور موفق به این امر شدیم و می توان برای تشخیص سرولوژی بیماران ایرانی مبتلا به این بیماری از آن استفاده کنیم و تولید این آنتی ژن نیز فاقد هر گونه خطر اشاعه بیماری برای پرسنل آزمایشگاهی است.

عوامل شیوع این بیماری در کشور چیست؛

بیماری تب کریمه - کنگو که نوعی بیماری مشترک انسان و دام است می تواند از طریق گزش کنه آلوده به انسان منتقل شود. کنه آلوده در تمامی مراحل تکامل می تواند آلودگی به ویروس را حفظ کند و از طریق تخم به نسلهای بعدی خود نیز این آلودگی را انتقال دهد. گزش کنه های آلوده می تواند انسان یا دامهای اهلی را به این ویروس آلوده کند و از آنجا که بیماری در دامهای اهلی فاقد علایم کلینیکی واضح است در دوره ویرمی (وجود ویروس در خون) دامهای اهلی می توانند نقش بسیار خطرناکی برای انتقال این بیماری به انسان ایفا کنند و انسان پس از ذبح دامهای آلوده و تماس با خون و ترشحات آلوده به ویروس از طریق زخمهای سطحی می تواند به این بیماری دچار شود.
بنابراین وجود کنه های آلوده به ویروس و حمل و نقل و تردد دامهای آلوده به ویروس و ذبح آنها نقش مهمی در شیوع این بیماری بازی می کند.
همچنین بیماری می تواند از طریق انتشار بیمارستانی از بیمار مبتلا به پرسنل و کادر پزشکی و بهداشتی بیمارستان در صورت عدم رعایت اصول ایمنی مخصوص این بیماری و همچنین عدم ایزوله کردن بیمار در بخش مخصوص انجام گیرد.

برای ساخت آنتی ژن نوترکیب از چه شیوه ای استفاده شده و این آنتی ژن چه ویژگی و مزیت هایی نسبت به آنتی ژن طبیعی دارد؛

این نوع آنتی ژن نوترکیب را با استفاده از ژنوم سویه ایرانی ویروس کریمه - کنگو و با روشهای مهندسی ژنتیک تولید کرده ایم که مراحل تولید آن به طور خلاصه عبارت است از: ژنوم ویروس تب کریمه - کنگو و وارد کردن این قطعه از ژن به وکتور ویروسی استخراج قطعه ای به نام سملیکی فورست ویروس پس از ممزوج شدن این قطعه از ژنوم با وکتور ویروسی مخصوص ، وکتور به همراه ژنوم حاصله به نوعی از رده های سلول های پستاندار وارد می شود و سبب تولید پروتئین ویروس کریمه - کنگو می شود که خاصیت اختصاصی آنتی ژنیک برای تشخیص سرولوژی بیماری دارد. پروتئین تولید شده از سلول های پستاندار مذکور تخلیص می شود و به عنوان آنتی ژن نوترکیب در روش تشخیص سرولوژیکی این بیماری استفاده می شود. از نقطه نظر مزیت این آنتی ژن نوترکیب نسبت به آنتی ژن طبیعی ، می توان به این مزیتها اشاره کرد:
1- در پروسه تولید این آنتی ژن صرفا از ژن ویروس استفاده می گردد و تولید آن کاملا بی خطر از نقطه نظر اشاعه بیماری در آزمایشگاه است.
2- تولید آنتی ژن نوترکیب در داخل کشور در شرایط آزمایشگاهی با ایمنی زیستی سطح 2 قابل اجراست.
3- وارد کردن آنتی ژن طبیعی از خارج از کشور نیست.
4- از ژنوم ویروس سویه ایرانی برای تولید این آنتی ژن استفاده کرده ایم که بسیار اختصاصی عمل می کند.

وقتی صحبت از شناسایی ژنوم سویه ایرانی تب کریمه - کنگو کمی شود ، چه مشخصات و ویژگی هایی تداعی می شود به بیان دیگر سویه ایرانی بیماری چه مشخصاتی دارد؛

در بررسی ژنوم ویروس تب کریمه -کنگو که در چندین بیمار ایرانی مبتلا به این بیماری از نظر شناسایی درخت ژنوم سویه ایرانی که در حال حاضر در ایران شایع است معلوم شد که این قطعه با سویه ویروس متین که در کشور پاکستان شایع است ، شباهت فراوانی دارد. همچنین 15 توالی ژنوم ویروس ایرانی را در بانک جهانی ژن به نام ایران به نام ویروس ایرانی در سال 2004 میلادی ثبت کردیم که حاصل این تحقیقات در مقاله ای با عنوان Virus in Iran در 404-411:Journal of
(2004) medical Virology Vol.73 به چاپ رسیده است. در حال حاضر مشغول مطالعات بیشتر در زمینه های مختلف ژنتیکی این ویروس هستیم.

آیا این مطالعات می تواند توسعه یابد و به تولید آنتی ژن های سایر بیماری ها از طریق مهندسی ژنتیک منجر شود؛

این مطالعه می تواند به عنوان پایه و اساس تولید آنتی ژن نو ترکیب برای سایر آربوویروس ها خصوصا سایر ویروس های گروه بونیاویروس ها مثل هانتا ویروس ها و تب دره ریفت باشد.