جندی‌شاپور مهم‌ترین بیمارستان عهد باستان

در میان پادشاهان ساسانی از زمان اردشیر بابکان و شاپور به بعد زمینه آشنایی ایرانیان با علوم مختلف بیشتر فراهم شد و در این دوره حتی کتاب‌های یونانی و پهلوی در کتابخانه‌ها یا آتشکده‌ها نگهداری می‌شده است.

در این دوره شهرهای بسیاری ساخته شد و یکی از این شهرهای مهم جندی‌شاپور یا گندی‌ شاپور بود که در جنوب غربی ایران درخوزستان و نزدیک شوشتر واقع شده است که دراین شهر دانشگاهی نیز ساخته شد که می‌توان گفت در نوع خود از مهم‌ترین مراکز علمی و تحقیقی آن دوران بوده است.

این دانشگاه گرچه از زمان شاپور اول پایه‌ریزی شده بود، اما توسط انوشیروان گسترش یافت و تعداد زیادی دانشمند و پزشک در آن مشغول به تدریس، تحصیل و طبابت بودند.

در این مرکز علاوه بر کتب تالیف شده دانشمندان ایرانی بسیاری از کتاب‌های یونانی و هندی را به پهلوی ترجمه کرده و آنها را تعلیم می‌دادند.

به گفته مورخان در این دانشگاه همه گونه امکانات برای دانشمندان بدون توجه به عقاید و افکارشان فراهم بود، علمایی در طب، ریاضی، فلسفه، نجوم و فیزیک از نقاط مختلف به آنجا مهاجرت کردند.

سختگیری امپراتوری قرون وسطایی روم نسبت به برخی فرقه‌های مسیحی غیرکاتولیک مانند نسطوریان و یعقوبیان و همچنین مخالفت کلیسای کاتولیک با فلاسفه دارای افکار نو افلاطونی در قلمرو امپراتوری روم و تسامحی که در زمان شاپور دوم ساسانی و بعدها در زمان انوشیروان نسبت به عقاید دانشمندان رومی و هندی و چینی و یونانی به عمل آمد، موجب مهاجرت عده زیادی از آنها به شهر جندی‌شاپور در خوزستان شد و زمینه شکوفایی علمی این شهر و دانشگاه در جهان آن روز را فراهم آورد. وجود پزشکان زبردست در بیمارستان این شهر نیز موجب رونق آن شد.

پزشکانی که از قلمرو روم شرقی و یونان و همچنین از سوریه و مصر راهی این دیار شدند و مهارتی که برخی موبدان زرتشتی در پزشکی داشتند باعث شد تا این بیمارستان به اوج شهرت خود برسد.

به طوری که در منابع ذکر شده است فردی به نام حارث فرزند کلده از پزشکان تربیت شده این شهر بوده است که بعد‌ها پزشک ویژه پیامبر(ص) شد و نیز در دوران بعد از اسلام در زمان خلفای عباسی از خدمات پزشکی این بیمارستان استفاده می‌شده است.

انوشیروان حتی عده‌ای را به هندوستان فرستاد تا به فراگیری علوم بپردازند. طب یونان در مدرسه جندی‌شاپور رواج یافت.

فلسفه ارسطو و افلاطون در زمان انوشیروان به فارسی ترجمه شد. برزویه طبیب نیز در زمان انوشیروان به هند رفت و با تنی چند از دانشمندان و کتب هند به ایران بازگشت.

دانشگاه جندی‌شاپور در علم کیمیا (شیمی)، زیست‌شناسی و علوم پزشکی نقش مهمی داشته است. در این مرکز آموزش و گفت‌و‌گو به زبان سریانی بود.

از آنجا که زبان سریانی به زبان عربی نزدیک بود این امر خود باعث انتقال سریع و ساده‌تر علوم عهد باستان به دوره اسلامی شد.

پیوستگی بزرگ میان طب اسلامی و یونانی را باید در پزشکی اواخر دوره ساسانی، بویژه در مدرسه جندی‌شاپور جستجو کرد.

گفتنی است، هنگام ظهور اسلام جندی‌شاپور مهم‌ترین دوران خود را می‌گذرانید. جندی‌شاپور که مهم‌ترین مرکز پزشکی عصر به شمار می‌رفت، محیطی برای مرکز تجمع دانشمندان با ملیت‌های گوناگون بود. در این مدرسه دانشمندان سنت‌های پزشکی یونانی، هندی و ایرانی را با هم در آمیخته و زمینه را برای پزشکی اسلامی آماده می‌کردند.

افتخار ابداع روش درمان بیمارستانی را باید تا اندازه زیادی از آن ایرانیان دانست. بیمـــارستان‌های دوره اسلامی اغلب براساس نمونه‌ها و اصول بیمارستانی جندی‌شاپور ساخته شده بودند.

بیمارستان‌های معروف عضدالدوله در شیراز و بغداد، بیمارستان‌های متاخر دمشق و رفاهی براساس نمونه جندی‌شاپور بنا گردیده بودند.

نخستین فرآورده دارویی اسلامی نیز از این مرکز بزرگ پزشکی جهان بوده است. در این میان نقش دانشگاه جندی‌شاپور را در انتقال علم کیمیا نیز به هیچ‌وجه نمی‌توان نادیده گرفت.

جندی‌شاپور هنگام فتوحات اعراب مهم‌ترین مرکز پزشکی جهان بوده است. این دانشگاه تا قرن‌ها از مشهورترین دانشگاه‌های جهان بود.

در جندی‌شاپور علاوه بر دانشگاه، بیمارستانی نیز تاسیس شد. این شهر بعد از تصرف شوشتر به تسخیر اعراب مسلمان درآمد که دانشگاه آن تا قرن سوم هجری بر جای مانده بود.

جندی‌شاپور در قرون اول اسلامی ‌پناهگاه معارف و علوم عقلی به شمار می‌آمد و در آنجا نه فقط معارف یونانی، بلکه علوم هندی نیز تدریس می‌شد.

پزشکان ترسایی که از جندی‌شاپور به بغداد می‌آمدند، گذشته از اشتغال به طبابت، کتاب‌های مهم طبی را نیز از یونانی یا سریانی به عربی ترجمه می‌کردند.

علوم پزشکی و زیست‌شناسی به وجود مدرسه جندی‌شاپور که در آنها سنت‌های طب بقراطی و جالینوسی حفظ می‌شد، وابستگی دارند و به دلیل این که در زمان خلافت عباسیان بسیاری از اطبا و دانشمندان به سوی مرکز خلافت و بیمارستان بغداد شتافتند، این مدرسه رفته رفته از بین رفت.

بعدها تمام مدرسه جندی‌شاپور به بغداد انتقال یافت که به این ترتیب طب اسلامی ‌از آن زمان آغاز شد. در دوران خلافت عباسیان بزرگ‌ترین اطبای عالم اسلامی ‌ایرانیان بوده‌اند. مامون، خلیفه مشهور عباسی نیز بیت‌الحکمه را در بغداد به تقلید از جندی‌شاپور ساخت.