تابستان؛ فصل افزایش جرم

آیا می‌توان بین جرم و شرایط آب و هوایی رابطه‌ای یافت، مثلا بین گرما و میزان خشونت؟

یکسری از جرایم به لحاظ ماهیتی فقط در فصول مخصوص خود انجام می‌شود. علاوه بر این عواملی مانند طولانی بودن شب و روز در وقوع جرم موثر است. از لحاظ جرم‌شناسی گرما در حدوث برخی جرایم موثر است. مثلا نزاع‌های خیابانی در گرما بیشتر می‌شود که یکی از دلایل این اتفاق هم این است که هوای گرم شرایطی را فراهم می‌کند که افراد می‌توانند بیشتر در خیابان‌ها، معابر و فضاهای تفریحی حضور پیدا کنند و در نتیجه برخورد آنها بیشتر می‌شود. بنابراین یکی از عوامل موثر در افزایش جرایمی مانند نزاع، گرماست. سرقت هم همین طور. به عنوان مثال در برخی مناطق وقتی هوا گرم است، افراد شب‌ها روی پشت‌بام منازل می‌خوابند و همین کار فرصتی را ایجاد می‌کند که سارقان به راحتی خانه را خالی کنند. همچنین با زیاد شدن تعداد سفرهای تابستانی این موارد بیشتر هم می‌شود. در نمونه دیگر ما در تابستان با افزایش سرقت وسایلی مانند موتورسیکلت و دوچرخه روبه‌رو هستیم و این افزایش آمار چشمگیر است. دلیلش هم این است که استفاده از این وسایل در فصل گرما مقدورتر است بنابراین دسترسی سارقان برای ارتکاب جرم بیشتر می‌شود و وقوع چنین جرایمی افزایش می‌یابد و می‌توان گفت یکسری جرایم رابطه مستقیمی با گرم و سرما دارند.

همه این جرایم که گفتید در فصول دیگر هم اتفاق می‌افتد. بنابراین گرما علت اصلی نیست؟

بهتر است بگوییم که تسهیل جرم می‌کند. اگر شرایط و زمینه‌های دیگر وجود داشته باشد آن وقت شرایط آب و هوایی نیز وقوع جرم را تسهیل می‌کند. فرض کنید فردی با خودش می‌گوید حالا که هوا گرم است، بروم موتورسواری. این شخص باید مطمئن باشد که اگر برخی فاکتورها را رعایت نکند موتورش به سرقت می‌رود. یا به فرض اگر کسی اهل نزاع و درگیری باشد وقتی از خانه بیرون می‌رود ممکن است مرتکب نزاع‌های دسته جمعی شود. چنین شخصی چون در فصل سرما ترجیح می‌دهد کمتر بیرون از خانه باشد بنابراین کمتر هم در معرض جرم قرار می‌گیرد. علاوه بر این گرما شرایط عصبی را تشدید می‌‌کند. مثلا وقتی فرد پشت ترافیک در گرما هم می‌ماند آستانه تحملش پایین ‌می‌‌آید و شرایط برای وقوع نزاع بیشتر می‌شود.

آیا می‌توان گفت جرایم مربوط به قشر، طبقه یا گروهی خاص در تابستان بیشتر می‌شود یا این‌که چنین رابطه معناداری وجود ندارد؟

معمولا جرایم مربوط به فصل گرما بین قشر جوان در رده سنی 20 تا 30 سال بیشتر است و عموما هم جرایم‌شان نزاع یا سرقت‌های خرد است.

آیا در این خصوص بررسی و تحقیقی انجام و دلایل چنین اتفاقی مشخص شده است یا خیر؟

جوانان در تابستان هم اوقات فراغت‌شان بیشتر است و هم همان‌طور که گفتم گرما امکان رفت و آمد بیشتری را فراهم می‌کند. از سویی افرادی در گروه سنی یاد شده در حالت پرخاشگری و خشونت‌طلبی هستند و وقتی گرما آنها را از نظر عصبی تحریک می‌کند، به چنین جرایمی روی ‌می‌آورند.

شما پرونده‌‌ای داشته‌اید که به خاطر گرما یا پشت ترافیک ماندن و امثال آن درگیری به وجود آمده و قتلی اتفاق افتاده باشد؟

درباره وقوع قتل حضور ذهن ندارم و باید پرونده‌ها را به یاد بیاورم اما زمانی که در دادسرای ناحیه 12 تهران مشغول به کار بودم یک پرونده داشتم که دقیقا همین موضوع را داشت. مردی که راننده اتوبوس بود پشت ترافیک به‌خاطر گرما آستانه تحملش پایین آمده و با راننده یک خودروی سواری پیکان، مشاجره کرده و کار به نزاع و ضرب و جرح با چاقو کشیده بود. وقتی با متهم صحبت کردم فهمیدم او در گرما کلافه شده و ظاهرا اتوبوس هم خراب شده و باعث شده بود راه‌بندان ایجاد شود.

برخی معتقدند، در فصل تابستان همسرکشی هم افزایش پیدا می‌کند چون زوج‌ها در این فصل فراغت بیشتری دارند و زمان زیادی را در کنار یکدیگر هستند و همین مساله باعث افزایش اصطکاک بین آنها و در نهایت درگیری و قتل می‌شود. شما در مقام بازپرس جنایی یا قاضی دادگاه کیفری استان تهران شاهد چنین مواردی بوده‌اید؟

فکر نمی‌کنم چنین فرضیه‌ای درست باشد. من شخصا پرونده‌‌ای نداشته‌ام که این فرضیه را تائید کند. موضوعی که اشاره می‌کنید یادآور ضرب‌المثل دوری و دوستی است اما فکر نمی‌کنم در مورد همسرکشی مصداق داشته باشد.

به جز گرما چه عوامل محیطی و جوی دیگری وجود دارد که می‌تواند میزان جرم را افزایش بدهد؟

تغییرات آب و هوایی مثل گرما و سرما، باران و برف هر کدام به نوبه خودشان می‌توانند در برابر افزایش یا کاهش وقوع جرم نقش داشته باشند. زلزله هم یکی دیگر از عوامل محیطی است که می‌تواند در افزایش جرم تاثیر داشته باشد. وقتی زلزله به وقوع می‌پیوندد حالت بی‌برنامگی پیش می‌آید و تعداد سرقت‌ها خود به خود زیاد می‌‌شود، چون نیروهای پلیس دیگر نمی‌توانند همه چیز را کنترل کنند و از طرفی اموال افراد هم نمایان می‌‌شود و در چنین شرایطی چون صاحبان اموال معمولا مجروح و مصدوم هستند و نمی‌توانند از اموال خودشان دفاع کنند،طبیعتا سرقت هم زیاد می‌شود.

چگونه می‌توان نقش عواملی مثل آب و هوا را در افزایش جرم کم کرد و مانع وقوع چنین بزه‌هایی شد؟

برای جلوگیری از وقوع این جرایم باید روی بحث پیشگیری‌های محیطی تمرکز کرد. در هر قضیه‌ و شرایطی باید پیشگیری و تدابیر خاص خودش اعمال شود. عواملی مانند این‌که مهندسی شهری باید چطور باشد یا ورود و خروج افراد در برخی اماکن چگونه باید طراحی شود در این زمینه تاثیر دارد. این در واقع یک کار مهندسی است که در اصطلاح تخصصی به آن مهندسی حقوق و حتی بعضی مواقع مهندسی جرم گفته می‌شود. مهندسی جرم به این معنی است که در طراحی اماکن باید کارهایی انجام داد که جرم کاهش یابد. مثلا می‌توان گشت‌های پلیس را افزایش داد یا نصب دوربین‌های مداربسته از دیگر تدابیری است که می‌توان در نظر گرفت. راهکارهای زیادی در این خصوص وجود دارد که به محیط و نوع مراجعان یا ساکنان آن محل بستگی دارد.

به مهندسی جرم اشاره کردید و نقش آن را پررنگ می‌دانید، اما فرهنگ‌سازی و مثلا دعوت رانندگان به آرامش در فصل گرما چقدر می‌تواند در این زمینه موثر باشد؟

قطعا موثر است. مثلا اگر فردی از نظر شخصیتی درست بزرگ شود در یک نزاع خودش را دچار چالش نمی‌کند. عموما افرادی وارد نزاع‌های دسته جمعی می‌شوند که از شخصیت مناسبی برخوردار نیستند و وجاهت خاصی در محل و حتی خانواده‌شان ندارند. شما بسیار کم می‌بینید افرادی که دارای وجهه و شخصیت هستند یا از لحاظ فرهنگی خوب تربیت شده‌اند، وارد یکسری جرایم خاص شوند.

نکته بعدی بحث بزه‌دیدگان است. افراد چگونه می‌توانند از خودشان محافظت کنند تا قربانی جرم نشوند؟

این بحث در مقوله پیشگیری می‌گنجد. مثلا اگر افراد می‌خواهند از خانه خارج شوند یا روی پشت‌بام بخوابند باید در و چارچوب را قفل کنند و نباید جوری باشد که دزد براحتی وارد خانه بشود و امکان سرقت برایش فراهم باشد یا اگر از وسیله نقلیه‌ای استفاده می‌کنند که متناسب با گرماست باید آن را به تجهیزات حفاظتی و قفل مجهز کنند. در واقع افراد در هر مورد باید خودشان تشخیص بدهند که چه کاری انجام بدهند و قطعا همه افراد می‌دانند چه کاری مناسب و لازم است تا مال‌شان از دست نرود یا دچار تعرض نشوند.

شاهد حلاج نیشابوری