ایرانی‌ها به ‌قطب ‌جنوب می‌روند

از نظر ژئوفیزیکی نیز این منطقه، کمربند باریکی است که می‌تواند مکان مناسبی برای تحقیقات ضد ماهواره‌ای، تحقیقات در حوزه هوا و فضا، فناوری کشتی‌سازی، حمل و نقل دریایی، حفاری در یخ و حتی انجام آزمایشات فضایی باشد.

از این رو راه‌اندازی پایگاه ملی اقیانوس‌شناسی در قطب جنوب با هدف مطالعه و حضور در عرصه تحقیقات جهانی به‌عنوان یکی از برنامه‌های موسسه ملی اقیانوس‌شناسی مورد توجه قرار گرفته است.

با دکتر وحید چگینی ، رئیس موسسه ملی اقیانوس‌شناسی درباره این طرح و اهدافی که این موسسه در منطقه قطب جنوب تعقیب می‌کند، گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

چرا به قطب جنوب می‌رویم؟

قطب جنوب یا جنوبگان، قاره پهناوری است با وسعتی بین قاره اروپا و قاره آفریقا.به عبارت دیگر جنوبگان از قاره اروپا بزرگ‌تر و از قاره آفریقا کوچک‌تر است. با توجه به این‌که یخ‌های قطبی در حال آب شدن است، ممکن است بعد از چند دهه در این منطقه سرزمین خشکی بر جای بماند.

علاوه براین منطقه قطب جنوب دارای منابعی از نفت، گاز، کانی و دیگر منابع است بنابراین در آینده از نظر اقتصادی هم می‌تواند حائز اهمیت باشد.

همچنین قطب جنوب یک منطقه راهبردی است که حضور جمهوری اسلامی ایران در این منطقه می‌تواند از نظر راهبردی برای کشور منافعی را به همراه داشته باشد. از نظر علمی نیز جنوبگان، منطقه‌ای بکر و در سطح دنیا مورد توجه است.

کشورهای پیشرفته با توجه به راهبردی بودن این منطقه و همچنین در نظر گرفتن این‌که بعضی تحقیقات در این منطقه شاخص‌های بسیار مهمی دارد علاقه‌مند هستند در قطب جنوب پایگاهی داشته باشند.

در قطب جنوب چه چیزی در انتظار محققان ایرانی است؟

زمینه‌های تحقیقاتی متعددی وجود دارد که ما می‌توانیم در قطب جنوب انجام دهیم. جنوبگان منطقه‌ای است کاملا غیرنظامی و به هیچ وجه برای فعالیت‌های نظامی در این منطقه مجوزی داده نمی‌شود. کشورهای مختلف نیز صرفا به دلیل پژوهش وارد این منطقه می‌شوند و معمولا هم طرح‌های اقیانوس‌شناسی در اولویت طرح‌های تحقیقاتی است.

عالیت اصلی پایگاه‌های تحقیقاتی کشورهای مختلف نیز در‌ این منطقه بیشتر به حوزه اقیانوس‌شناسی مربوط است و در حال حاضر استفاده از منابع اقتصادی این منطقه مانند نفت و گاز برای هیچ کشوری مجاز نیست.

ما هم برنامه‌ریزی کرده‌ایم با هدف انجام تحقیقات در شاخه‌های مختلف اقیانوس‌شناسی بخصوص بحث‌های مرتبط با فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی دریا، پایگاهی را در این منطقه راه‌اندازی کنیم. قطب جنوب می‌تواند منطقه مناسبی برای انجام تحقیقات در حوزه هواشناسی و فیزیک بخصوص در شاخه‌های نجوم و مغناطیس باشد.

تحقیق در حوزه ماهواره‌ها و ضدماهواره‌ها، زمین‌شناسی، علوم مرتبط با یخ، پزشکی و نساجی از دیگر زمینه‌های فعالیت محققانی است که در این منطقه مشغول تحقیق و مطالعه هستند. همچنین قطب جنوب می‌تواند محل مناسبی برای آموزش فضانوردان باشد، چون محیط اینجا محیط سختی است و گاهی کشورها با هدف این که فضانوردان را برای اعزام به فضا آماده کنند از این محیط برای آموزش آنها استفاده می‌کنند.

برای ایجاد پایگاه در این منطقه با کدام کشور همکاری می‌کنیم؟

طیف وسیعی از کشورها در این منطقه پایگاه دارند. از‌‌کشورهای اسلامی می‌توان به پاکستان اشاره کرد که در این منطقه پایگاه دارد. مالزی و ترکیه نیز برنامه‌هایی را برای ایجاد پایگاه در این منطقه در نظر دارند. انگلیس، آلمان، فرانسه و ایتالیا نیز ازجمله کشورهای اروپایی هستند که در قطب جنوب پایگاه دارند. ایالات متحده، کانادا، آرژانتین، مکزیک، برزیل و شیلی ازجمله کشورهای قاره آمریکا هستند که در این منطقه پایگاهی را راه‌اندازی کرده‌اند.

کشورهای قاره اقیانوسیه مانند استرالیا و نیوزلند نیز در قطب جنوب صاحب پایگاه‌های تحقیقاتی هستند. ازجمله کشورهای آسیایی حاضر این منطقه نیز می‌توان به هند، ژاپن و کره جنوبی اشاره کرد. حتی آفریقای جنوبی هم در این منطقه پایگاهی را راه‌اندازی کرده است بنابراین ما با طیف وسیعی از کشورها مواجه هستیم که می‌توانیم برای ایجاد پایگاه تحقیقاتی در این منطقه با آنها همکاری داشته باشیم، اما موسسه اقیانوس‌شناسی با کشورهای استرالیا، پاکستان و روسیه مذاکراتی را در این زمینه انجام داده است.

روسیه در قطب جنوب هفت پایگاه دارد. قصد داریم در آینده‌ای نزدیک با ‌چین هم برای ایجاد این همکاری مذاکراتی داشته باشیم. البته لازم است پیشنهاد‌های این کشورها را مورد بررسی قرار داده و در نهایت بر این اساس نتیجه‌گیری و تصمیم‌گیری کنیم.

ما ابتدا باید نیروهایی را به این منطقه اعزام کنیم و اعزام محققان ایرانی به این منطقه حداقل باید برای سه سال متوالی ادامه داشته باشد تا سابقه علمی کافی فراهم شود و بتوانیم نظر کشورهایی که این منطقه را به صورت هیات امنایی اداره می‌کنند، جلب کنیم. یکی از مهم‌ترین شرایط برای ورود به این مجموعه داشتن سابقه علمی مناسب است.

آیا برای ایجاد چنین پایگاهی شرایط خاصی لازم است یا همه کشورها می‌توانند در قطب جنوب پایگاه داشته باشند؟

بله. سازمانی به نام SOOS یا سامانه پایش جنوبگان وجود دارد که کشورهایی مانند آمریکا، استرالیا و روسیه و چند کشور دیگر در این منطقه دارای قدرت هستند. ما باید ابتدا درخواستی را به این سازمان ارسال کنیم تا به عنوان عضو ناظر در سوس ( سامانه پایش جنوبگان) پذیرفته شده و پس از تکمیل سابقه تحقیقاتی در این منطقه به عضویت دائمی درآییم و از این طریق برای ایجاد پایگاه در قطب جنوب مجوز بگیریم.

البته برنامه‌های تحقیقاتی نیز از طریق بعضی‌کشورها برگزار می‌شود که گاهی می‌توان محققان را در قالب کمک بعضی کشورها به طور رایگان و بدون هزینه به قطب اعزام کرد.

برای مثال موسسه ملی اقیانوس شناسی حدود 15 سال پیش یکی از نیروهای خود را که در آن زمان دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد بود برای یک دوره سه ماهه از طریق همین برنامه‌های بین‌المللی از طریق حمایت مالی دولت هند به قطب جنوب اعزام کرد.

از طریق این برنامه‌ها می‌توانیم در سامانه پایش جنوبگان، جایگاه علمی خوبی پیدا کنیم و در نهایت موفق به اخذ مجوز برای ساخت پایگاه شویم. برای دستیابی به قطب جنوب می‌توان از کشتی‌های استیجاری هم استفاده کرد، اما اگر کشوری بخواهد در جنوبگان پایگاه دائمی داشته باشد و مرتب نیروهایی را به این منطقه اعزام کند بهتر است به دیگر کشورها وابسته نباشد و از کشتی‌های خودش استفاده کند.

البته این کشتی‌ها می‌تواند درآمدزا هم باشد و می‌توان اعتبارات جاری برای نگهداری و سرپا نگه داشتن آن را از طریق هزینه اجاره تامین کرد. برای مثال آفریقای جنوبی سال گذشته دومین شناور تحقیقاتی خود را به قیمت 150 میلیون یورو خریداری کرد.

آفریقای جنوبی از جمله 10 کشور برتر دنیا نیست و در رده‌های بعدی قرار دارد، اما وقتی کشوری مانند آفریقای جنوبی برای این‌که در قطب پایگاه داشته باشد و به این منطقه نیرو اعزام کند 150 میلیون یورو هزینه می‌کند نشان‌دهنده این است که حضور در قطب جنوب راهبردی است و اگر بنا باشد روزی این سرزمین بین کشورهای دیگر تقسیم شود قطعا بین کشورهایی تقسیم می‌شود که در آنجا پایگاه دائمی دارند. قوانینی که در جهان جاری است بر اساس تصمیماتی که در گردهمایی میان کشورهای مختلف گرفته می‌شود تدوین شده است و ممکن است دائمی نباشد.

یعنی در حال حاضر ما اجازه ورود به قطب جنوب را داریم و ممکن است تا چند سال آینده کشورهایی که در این منطقه حضور دارند به این نتیجه برسند که از این پس به دیگر کشورها اجازه ورود ندهند. بنابراین ممکن است این فرصت همیشگی نباشد و اگر دیر تصمیم‌گیری کنیم این فرصت را از دست می‌دهیم. بعضی ‌کشورها بتدریج پایگاه‌های خود را توسعه می‌دهند.

این پایگاه‌ها مانند یک سفارتخانه یا حتی فراتر مطرح هستند. یعنی هر پایگاه و چند کیلومتری محدوده اطراف آن جزو خاک کشوری است که این پایگاه را راه‌اندازی کرده است بنابراین عملا در این پایگاه، آن کشور می‌تواند حاکمیت کند و می‌تواند برای ما که هیچ سرزمینی در محدوده خارج از مرزهای کشور نداریم حائز اهمیت باشد.

سرمایه‌گذاری در این حوزه نه‌تنها برای این نسل بلکه برای نسل‌های آینده نیز ارزشمند است و اگر کوتاهی کنیم نسل‌های آینده هیچ‌گاه ما را نمی‌بخشند. بنابراین امیدواریم دولت و مجلس در این زمینه هر چه زودتر تصمیم‌گیری کنند و در آینده‌ای نزدیک شاهد تاسیس اولین پایگاه ایران در جنوبگان باشیم.

فرانک فراهانی‌جم - گروه دانش