خشونت، موضوع خوبی برای نوشتن است

مرد بالشی نمایشی ظریف و غیرایرانی نوشته مارتین مک‌دوناست که با بازی پیام دهکردی، علی سرابی، احمد مهرانفر و نوید محمدزاده اجرا می‌شود.

این نمایش اثری متفاوت با بازی چهار بازیگر توانمند تئاتر کشورمان است به مناسبت اجرای این اثر، با محمد یعقوبی و آیدا کیخایی گفت‌وگویی انجام دادیم که در زیر می‌خوانید.

محمد یعقوبی بیش از این‌که به عنوان کارگردان شناخته شده باشد به عنوان نویسنده شناخته می‌شود. چه شد‌ از نوشته‌های خود برای اجرا استفاده نکردید و سراغ مرد بالشی رفتید؟

یعقوبی: در جریان هستید که سال 1390 برای اجرای نمایش خشکسالی و دروغ با چه دردسری روبه‌رو شدیم. کار مدتی متوقف و سپس رفع توقیف شد، اما هرگز اجرای آن تمدید نشد و حتی از اجرای این نمایش در شیراز نیز جلوگیری شد. پس از آن بود که دیگر حجت برای من تمام شد که نمی​توانم نمایشنامه‌هایم را اجرا کنم. بنابراین سراغ اجرای نمایشنامه‌های دیگران رفتم. البته من تئاتر حرفه‌ای را نخستین بار با نمایشنامه‌ نویسنده‌ای دیگر شروع کردم. نخستین‌ کارم در تئاترشهر، اجرای نمایش شب بخیر مادر نوشته مارشا نورمن بود. بعد از ماجرای خشکسالی و دروغ هم نمایش برهان را کار کردم که نوشته دیوید اوبورن بود و آن را چند بار بازنویسی کردم.

آن گونه که از اطلاعات بروشور نمایش بر می‌آید، در مرد بالشی بازنویسی انجام نشده است.

یعقوبی: بله، چون نیازی به بازنویسی نداشت. خلاصه‌ این نمایشنامه را چند سال پیش در وب‌سایت آمازون خوانده‌بودم که توجه مرا جلب کرده بود. قصد داشتم از آیدین، برادر آیدا کیخایی بخواهم‌ از کانادا آن را برایم بیاورد که در این بین، نمایشنامه‌ برهان و شام با دوستان به زبان انگلیسی به دستم رسید، اما نمایشنامه مرد بالشی به دستم نرسید تا آن‌که پارسال خانم زهرا جواهری ترجمه‌ خود را از مرد بالشی برای ما فرستاد.

با توجه به این‌که شما با زبان انگلیسی آشنا بوده و به آثار نمایشی روز دنیا دسترسی دارید، چه چیزی در این اثر وجود داشت که آن را برای اجرا انتخاب کردید؟

یعقوبی: سوژه‌ و نگاه متفاوت نویسنده به سوژه. به نظرم بحث خشونت موضوع خوبی برای نوشتن است و همیشه از موضوعاتی بوده که برای آن کمین کرده‌ام تا درباره‌اش بنویسم. علاوه بر این، نگاه پر از طنز این نمایشنامه‌نویس هم شیوه‌ دلخواه من است. گرچه به گمانم فضای ما از هم متفاوت است، اما در تکنیک نگارش به او احساس نزدیکی می‌کنم. تکرارها و طرح موضوعی تلخ همراه با شوخی‌ و همین نیز توجه مرا تا حد زیادی به خود جلب کرد. به نظرم این نمایشنامه از نظر پردازش و تکنیک نمایشنامه‌نویسی خیلی آموزنده و پرتعلیق است.

چه شد‌ این نمایش را همراه آیدا کیخایی کارگردانی کردید؟

یعقوبی: وقتی خانم جواهری، مترجم، نمایشنامه را برایمان فرستاد، آیدا کیخانی زودتر از من نمایشنامه‌ را خواند و خیلی از آن خوشش آمد و گفت می‌خواهد آن را کار کند. متن را برای شرکت در جشنواره‌ تئاتر سال گذشته فرستاد که در مرحله‌ بازخوانی پذیرفته شد. بازیگران کار، حسن معجونی، داریوش موفق، نوید محمدزاده و علی سرابی شروع به تمرین کردند. در آن زمان حسن معجونی نقش توپولسکی، علی سرابی نقش کاتوریان و نوید محمدزاده نقش مایکل برادر کاتوریان و داریوش موفق هم نقش آریل را بازی می‌کرد.

در واقع این متن پیش از پیوستن من به این کار تا حدودی تمرین شده بود. قرار بوده در تالار حافظ اجرا شود ولی ایرادهایی به کار گرفتند که آیدا کیخانی را واداشت شام با دوستان را برای اجرا در تالار حافظ پیشنهاد کند و مسئولان تالار حافظ به اجرای شام با دوستان پاسخ مثبت دادند و زمان اجرا را هم اعلام کردند.

کیخایی: در واقع به دلیل مدت اجرای نمایش اختلاف پیدا کردیم، زیرا تاکید داشتند ‌باید در کنار مرد بالشی یک اثر نمایشی دیگر به صورت دو اجرایی در روز، روی صحنه برود و من نمی‌خواستم زمان نمایش را کوتاه کنم. در آن زمان که تصمیم به اجرای نمایش مرد بالشی داشتم، زمان اجرای آن بیش از دو ساعت و نیم بود، ولی حالا 115 دقیقه است. من قصد داشتم یک نمایش را ولو سه ساعته و با آنتراکت اجرا کنم و همین مهم‌ترین دلیل انصراف من از اجرای نمایش مرد بالشی در تالار حافظ شد.

خانم کیخایی چقدر در کارگردانی این اثر نقش دارید؟

کیخایی: بیشتر قسمت‌هایی که در نمایش مرد بالشی فانتزی شده، مربوط به سلیقه‌ من است. برای مثال، دو داستان وجود داشت که محمد یعقوبی برای کوتاه‌کردن زمان نمایش می‌خواست حذفشان کند، اما من تا روز آخر با چنگ و دندان اصرار کردم نباید حذف شود و باید کاری انجام دهیم. آن زمان قصد داشتیم این صحنه‌ها را به صورت عروسکی کار کنیم‌ تا این‌که به این نتیجه رسیدیم آنها را تصویرسازی کنیم.

یعقوبی: به هر حال آیدا کیخانی بازیگر است. به او گفتم تو به عنوان یک بازیگر، به مراتب بهتر از من می‌توانی کارگردانی کنی و می‌توانی جزئیاتی را مطرح کنی که شاید حتی من به آن توجه نداشته باشم. بنابراین بخشی از جزئیات بازیگری نمایش، مدیون حضور اوست.

کیخایی: می‌خواستم به این نکته اشاره کنم که در بازی نوید محمدزاده، علی سرابی یا احمد مهرانفر توانستم به محمد یعقوبی ایده بدهم. گو این‌که تفاوت دیدگاه‌هایی هم داشتیم. برای مثال، می‌توانم به این اشاره کنم که محمد یعقوبی دوست نداشت به سمت فانتزی پیش برود، اما من گفتم فضای مارتین مک‌دونا این است.

آقای یعقوبی با توجه به این‌که مرد بالشی را در تماشاخانه ایرانشهر اجرا می‌کنید، آیا برای حضور احمد مهران‌فر به جنبه چهره تلویزیونی بودن او نیز فکر کردید؟

یعقوبی: وقتی به احمد گفتم بیا و این نقش را بازی کن. تاکید کردم که در کارنامه کاری او نقش متفاوتی است و کسی پیش‌بینی نمی‌کند چنین نقشی را بازی کنی. چون مردم از او شوخی و کمدی می‌خواهند. مهران‌فر یکی از اولین کارهایی که در تئاتر بازی کرده در نمایش «دل سگ» با من بود. دو سال پیش هم در نمایش« خشکسالی» و« دروغ» با ما بود و همیشه جزو گزینه‌های ما بوده.

وقتی هم که داریوش موفق گفت نمی‌تواند در نمایش حضور داشته باشد، ما به چند گزینه فکر کردیم که یکی از آنها احمد بود که پذیرفت. جالب اینجاست که ما از داریوش خواسته بودیم خودش هم گزینه‌ای به ما معرفی کند و وقتی متوجه حضور احمد شد، گفت خودش هم می‌خواست احمد مهران‌فر را معرفی کند.

کیخایی: من هم به احمد مهران‌فر برای این نقش فکر کرده بودم و زمانی که قصد اجرای این نمایش را در جشنواره تئاتر داشتم از احمد برای بازی دعوت کردم ولی برای نقش دیگری او را در نظر گرفته بودم.

چرا رنگ موسیقی تا این اندازه در نمایش شما کم است؟

یعقوبی: تصورم این است که بیشتر از کارهای دیگرم در این نمایش از موسیقی استفاده کرده‌ام. در بیشتر کارهایم موسیقی نقش فاصله‌ صحنه‌ها را بازی می‌کند، چون خوشم نمی‌آید زیرمتن دیالوگ، موسیقی وجود داشته باشد. در این نمایش برخلاف کارهای گذشته‌ام در زیر متن دو صحنه‌ قصه‌گویی کاتوریان موسیقی وجود دارد که بهرنگ بقایی زحمت آن را کشیده است.

دلیل این‌که در آثارتان از موسیقی استفاده نمی‌کنید، چیست؟

یعقوبی: تئاتر هنری زنده است و بازیگر به صورت زنده بازی می‌کند و وقتی یک موسیقی زیر متن می‌آید، من به عنوان تماشاگر احساس می‌کنم موسیقی خود را تحمیل می‌‌کند البته در کل انکار نمی‌کنم، اما در نوع تئاتری که من کار می‌کنم استفاده از موسیقی زیرمتن، نچسب است. من فکر می‌کنم صدای بازیگر، ساز اوست و اگر درست بازی کند، موسیقی وجود دارد.

پیمان شیخی‌ -‌ جام‌جم