افزایش​آگاهی؛ راه مقابله با تبهکاران

کلاهبرداران مرتب شگرد خود را تغییر می‌دهند مثلا در کلاهبرداری‌هایی که با استفاده از تلفن انجام می‌شود روش‌ها پی در پی عوض می‌شود.در چنین شرایطی چطور می‌توان مردم را آگاه کرد؟

در کلاهبرداری‌های تلفنی باید دقت کرد که همیشه هدف یکی است، اما سناریوها عوض می‌شود و داستانی که متهمان برای ارتباط با مخاطبان استفاده می‌کنند، تغییر می‌کند. مثلا کلاهبرداران در دوره‌ای سراغ پرشکان و آزمایشگاه‌‌ها می‌رفتند یا عده‌ای سراغ دامپزشکان می‌رفتند و آنها را فریب می‌دادند. در مجموع می‌توان گفت مجرمان، مشاغل مختلف را برای طعمه قرار دادن تجربه می‌کنند و برای هر شغلی هم یک داستان می‌سازند، اما در نهایت نتیجه کار یکسان است. یعنی مجرمان سعی می‌کنند قربانی خود را پای دستگاه خودپرداز ببرند و فرد را پس از وارد کردن کارت، به‌گونه‌ای راهنمایی می‌کنند که به قسمت منوی انگلیسی و بعد به قسمت انتقال وجه برود. در این هنگام پس از گمراه کردن طعمه وادارش می‌کنند یکسری اعداد و ارقام و کد‌ها را وارد کند و در نهایت هم پول جابه‌جا می‌شود.

درست است که نتیجه یکسان است، اما شیوه هم اهمیت زیادی دارد. بتازگی یکسری ایمیل رد و‌بدل می‌‌شود که در آنها نشان داده شده است سارقان و کلاهبرداران برای آن که بتوانند به هدف خود برسند، دستگاه خودپرداز را دستکاری می‌کنند. مثلا روی صفحه کلید خودپرداز صفحه کلید مشابهی قرار می‌دهند و با به دست آوردن کارت به نحوی اقدام به خالی کردن حساب قربانی می‌کنند. این ایمیل‌ها و عکس‌هایی که منتشر شده، نشان می‌دهد هوشیاری صاحب کارت هم نمی‌تواند از وقوع کلاهبرداری پیشگیری کند. در این موارد چه باید کرد؟

مجرمان با دستگاه خودپرداز که نمی‌توانند چنین کاری بکنند، چون سیستم عامل خودپرداز در اینترنت وجود ندارد که اینها بتوانند برنامه جانبی روی آن نصب بکنند، البته این‌که روی صفحه اینترنتی یک بانک یا یک فروشگاه صفحه جعلی خودشان را بگذارند و رمز بازدیدکنندگان سایت را بگیرند ممکن است، اما روی خودپرداز بعید می‌دانم این اتفاق بیفتد چون کار خیلی مشکلی است و ما تا به حال در این مورد گزارشی نداشته‌ایم.

مورد دیگری هم که عکس‌هایش از طریق ایمیل‌ها منتشر می‌شود این است که زبانه‌ای را در محل ورود کارت دستگاه خودپرداز قرار می‌دهند تا دستگاه کارت را نگه دارد و مجرمان بتواند از آن برای اهداف مجرمانه خودشان استفاده کنند.

این کار در دستگاه‌های خودپرداز قبلا هم سابقه داشته است. مثلا روی خروجی اسکناس چسبی می‌ریزند تا پول هنگام خروج پشت آن بایستد. در این حالت وقتی مشتری کارت را در دستگاه می‌گذارد و درخواست پول می‌کند، پول بیرون نمی‌آید و او به داخل بانک ‌می‌رود تا موضوع را پیگیری کند در آن هنگام است که سارقان دستگاه را دستکاری می‌کنند و پول را برمی‌دارند. در شگردی دیگر روی صفحه کلید چسب می‌ریزند. آن وقت دستگاه،کارت را نگه می‌دارد و تا مشتری به متصدی بانک خبر بدهد سارقان وارد فاز دوم نقشه خود می‌شوند و چسب را پاک می‌کنند و کارت را‌ می‌گیرند و پول را دریافت می‌کنند. این شیوه‌ها خیلی شایع نیست و گزارش‌های محدودی در این مورد داشته‌ایم.

مردم در چنین مواردی چه می‌توانند بکنند؟ به هر حال بسیاری از مردم هر روز با دستگاه خودپرداز سروکار دارند و دستگاه‌های خودپرداز هم گاهی بنا به دلایل مختلف کارت را ضبط می‌کند. در چنین شرایطی مشتریان بانک‌ها چطور مطمئن شوند ماجرا سرقت و کلاهبرداری نیست؟

در ساعات اداری که مشکلی وجود ندارد و افراد با مراجعه داخل بانک می‌توانند از صحت موضوع مطلع شوند، اما در حالت کلی توصیه ما این است که مردم به دستگاه‌های خود‌پرداز مثل قلک نگاه نکنند. در حال حاضر همه فروشگاه‌ها از کوچک‌ترین بقالی تا فروشگاه‌های بزرگ دستگا‌ه‌های کارتخوان دارند. بنابراین لازم نیست مردم دائم از خودپرداز پول نقد بگیرند. از خودپرداز باید بیشتر برای جابه‌جایی پول، پرداخت قبوض و کنترل حساب استفاده شود. در واقع کارکردهای اصلی دستگاه‌های خودپرداز هم همین‌ها است و از اول قرار بود با استفاده از سیستم عابربانک گردش اسکناس کم شود. بنابراین توصیه ما این است که مردم حتی‌الامکان خریدها را با همان کارت در فروشگاه انجام دهند.اگر هم گاهی مجبور می‌شوند مبلغ کمی را از خودپرداز بگیرند، در صورت بروز مشکل در ساعت اداری می‌توانند سریع موضوع را پیگیری کنند و اگر هم ماجرا در ساعت غیراداری رخ داد مشتریان باید بدانند بانک‌ها معمولا سرویس‌های شبانه‌روزی دارند که 24 ساعته فعال هستند و آنها می‌توانند بلافاصله با تلفن همراه با بانک مربوطه تماس بگیرند تا کسی بیاید و راهنمایی‌شان کند. به نظر می‌آید با چنین شیوه‌هایی می‌توان جلوی کلاهبرداری و سرقت را گرفت.

در واقع اگر مشکل خاصی پیش آمد باید منتظر ماند، جواب قطعی گرفت و بعد محل را ترک کرد؟

اگر مردم فکر کردند اتفاق غیرعادی رخ داده نباید دستگاه را ترک کنند. به هر حال اگر دستگاه کارت را بخورد خودش پیغام یا رسید می‌دهد و اگر دستگاه اشکال فنی داشت و مشتریان هیچ پیغام و رسیدی دریافت نکردند معلوم است اشکال فنی وجود دارد و آن موقع ضروری است با تلفن‌های چهار رقمی که وجود دارد با مرکز امداد آن بانک تماس بگیرند و معمولا می‌تواننند راهنمایی بگیرند که چه باید بکنند.

چرا کلاهبرداری تلفنی در حال گسترش است؟

یکی از دلایل این است که در حال حاضر حدود 250 میلیون کارت بانکی دست مردم وجود دارد. دوم این‌که ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور در حال گسترش است و فکر می‌کنم الان به بیش از 60 درصد رسیده است. سوم هم این ‌که شکل ارتباطات و معاملات در حال عوض شدن است و مردم خیلی از داد و ستدهایشان را از راه دور و با وسایلی مثل موبایل و عابربانک انجام می‌دهند. در این شکل جدید از معاملات و روابط تجاری وقوع چنین جرایمی طبیعی است و همه جای دنیا هم اتفاق می‌افتد.

بنابراین مردم باید دقیقا با عملکرد کارت‌های بانکی یا تلفن همراه آشنا باشند، بدانند پول چطور منتقل می‌شود، برای این ‌که پولی را منتقل یا دریافت کنند باید به کدام قسمت از منوی دستگاه خودپرداز مراجعه کنند و... در واقع بخشی از ماجرا به ناآگاهی شهروندان برمی‌گردد و بخش دیگر به اعتماد بیش از اندازه که به مکالمات تلفنی دارند. مردم باید این نکته را در نظر داشته باشند که مکالمه تلفنی خیلی وسیله مطمئنی برای معامله نیست و این نوع معاملات را باید فقط با افرادی انجام بدهند که آنها را می‌شناسند. البته پیش‌بینی ما این است که روز به روز آگاهی مردم بالا برود و دوران این نوع سرقت و کلاهبرداری‌ها هم تمام شود.

بخش عمده اطلاع‌رسانی باید به عهده بانکی باشد که کارت را به مشتری می‌دهد. این در حالی است که در خیلی از موارد دیده‌ایم حتی فرد نحوه استفاده از عابر بانک را هم بلد نیست.

باید از همان ابتدا قدم‌ها را محکم برمی‌داشتیم. اکنون فرد وقتی حسابی افتتاح می‌کند و کارتی می‌گیرد بانک یکسری فرم به او می‌دهد و مشتری بدون این‌ که آنها را بخواند امضا می‌کند. بنابراین مشکل از همان آغاز کار ایجاد می‌شود. از طرفی همه چیز را هم نباید به مردم گفت یا اصلا نمی‌توان گفت. چون یکسری از شگردها جدید هستند و اگر لو برود شایع می‌شود، اما در کل می‌توان گفت بانک باید اطلاع‌رسانی کند و در مورد شیوه‌های جدیدی که مجرمان استفاده می‌کنند هشدار بدهد. بحث دیگری که وجود دارد اپراتورهای تلفن همراه است. وظیفه اجتماعی‌ آنها هم ایجاب می‌کند که مردم را آگاه کنند چون از موضوع قرعه‌کشی اپراتورها خیلی سوءاستفاده می‌کنند و به بهانه این که شما در فلان قرعه‌کشی برنده شده‌اید سر مردم کلاه می‌گذارند. البته خوشبختانه دو اپراتور برای جلوگیری از این شیوه‌ها به بخش قابل توجهی از مشتریان‌شان پیامک فرستاده‌ و آگاهی‌های لازم را داده‌اند. از سویی دیگر رفتارهای اجتماعی در حال پیچیده ‌شدن هستند و خود مردم هم باید هوشیار باشند و مسائل را ساده نگیرند. طمع‌ورزی و اعتماد بیش از اندازه و ساده‌انگاری مالباختگان از دلایلی است که باعث این نوع سرقت و کلاهبرداری‌ها می‌شود.

یکی از نکات احتیاطی این است که مشتریان فروشگاه‌ها هنگام پرداخت الکترونیکی، خودشان از دستگاه کارتخوان استفاده کنند و کارت و رمزشان را به فروشنده ندهند، اما نه خریدار و نه فروشنده به این موضوع توجه ندارند. در این مورد چه باید کرد؟

خرید از فروشگاه‌ها قواعدی دارد که یکسری از آنها را فروشنده و یکسری را خریدار باید رعایت کند. وظیفه فروشنده این است که دستگاه را جلوی چشم مشتری بگذارد و موقع کشیدن کارت هم دستگاه را به سمت مشتری بگیرد تا خود او رمز را وارد می‌کند. بعد فروشنده هم باید رسید مشتری را بدهد و هم رسید خودش را بردارد. مواردی هم اتفاق افتاده که افراد مجرم از شلوغی سر فروشنده استفاده کرده و فیش‌های جعلی داده‌اند. بنابراین به فروشنده‌ها هشدار می‌دهم خودشان بر نقل و انتقال پول نظارت کنند.

اینها از وظایف فروشنده است. خریدار هم نباید اجازه بدهد کارتش از دید خارج شود و مثلا فروشنده آن را زیر میز ببرد یا نباید رمزش را با صدای بلند اعلام کند. البته رعایت این نکات برای پیشگیری است و بندرت اتفاق افتاده است در فروشگاه‌های معتبر سوء‌استفاده‌ای انجام بشود. به هر حال این قواعد باید رعایت شود، اما متاسفانه هر دو طرف خیلی به این مسائل توجه نمی‌کنند.

شاهد حلاج نیشابوری