خطر مرگ، مرجان‌های خلیج فارس را تهدید می‌کند

این موجودات به دلیل آن که مقدار زیادی از دی‌اکسید کربن اقیانوس را برای ساخت اسکلت آهکی خود به کار می‌برند، نقش مهمی در تنظیم دی‌اکسید کربن جهان دارند.

در حال حاضرحدود 800 گونه مرجان سخت در سراسر دنیا وجود دارد که بیشتر این گونه‌ها در آب‌های اقیانوس آرام یافت می‌شوند.

بیشترین تنوع گونه‌ای مرجان‌های سخت در کشورهای فیلیپین، اندونزی، مالزی و گینه‌نو با بیش از 500 گونه مرجان در هریک از این کشورهاست.

این موجودات جزو مسن‌ترین جوامع دریایی با تاریخچه‌ای معادل بیش از 450 میلیون سال بوده و در 101 کشور جهان پراکنده‌اند.

درجه حرارت مناسب برای رشد این مرجان‌ها 23 تا 29 درجه سانتی‌گراد و شوری مناسب برای زندگی آنها 32 تا 42 قسمت در هزار است.

شواهد تاریخی بی‌شماری حکایت از آن دارد که خلیج فارس از قدیم به عنوان منبع مرجان شهرت داشته است. مثلا چینی‌ها در زمان ساسانیان مرجان و الماس را از مشخصه‌های ایرانیان می‌دانستند و تبتی‌ها مرجان را همانند فیروزه و کهربا با ارزش می‌پنداشتند.

به روایت سولینوس، زرتشت به مرجان‌ها قدرتی جادویی نسبت می‌داد. همچنین در گذشته و در اطراف خلیج فارس از مرجان‌ها به عنوان مصالح ساختمانی استفاده می‌شد که در این میان می‌توان به خرابه‌های باستانی شهر حریر در جزیره کیش اشاره کرد.

جدا از این مسائل آبسنگ‌های مرجانی ایران عمدتا از نوع حاشیه‌ای بوده و از شمال غرب به جنوب شرق خلیج فارس، در اطراف 16 جزیره و دو منطقه ساحلی، یعنی خلیج نایبند و خلیج چابهار رشد کرده‌اند.

طبق مطالعات انجام‌شده سال‌های گذشته هم اکنون حدود 36 گونه مرجان آبسنگ ساز در آب‌های ایرانی خلیج فارس وجود دارد.

در میان مرجان‌های سخت شناسایی‌شده، خانواده Favidae متنوع‌ترین و خانواده Acroporidae و Poritidae فراوان‌ترین مرجان‌های سخت هستند. همچنین مرجان‌های سخت جنس Turbinariaو Acathastera نیز کمیاب‌ترین گونه‌ها بودند.

مطالعات اخیر دانشمندان نشان داده است به دلیل افزایش دمای آب دریاها و دیگر عوامل، نظیر فعالیت‌های رو به گسترش انسانی، پدیده سفیدشدگی و بیماری‌های مرجانی، این زیستگاه‌های با ارزش در معرض تهدید قرار گرفته‌اند؛ به طوری که طبق گزارش‌های ارائه شده تاکنون 27 درصد آبسنگ‌های مرجانی دنیا از بین رفته‌اند.

از این میان، 16 درصد به طور کامل بر اثر فرآیند ال‌نینو سال 1998 از بین رفت و پیش‌بینی می‌شود حدود 14 درصد دیگر نیز در طول دو تا 10 سال آینده از بین بروند.

آبسنگ‌های مرجانی خلیج فارس نیز از این شرایط مستثنی نبوده و بر اثر بروز پدیده سفیدشدگی در سال‌های 1996 و 1998 مقدار قابل توجهی از مرجان‌های این منطقه از بین رفته‌اند.

بعلاوه آب‌سنگ‌های مرجانی ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه‌ای که دارای شرایط زیست‌محیطی نه‌چندان مناسب برای رشد و زندگی نظیر عمق کم، نوسان‌های درجه حرارت از 12 درجه سانتی‌گراد در زمستان تا بیش از 40 درجه سانتی‌گراد در تابستان، شوری زیاد و تردد کشتی‌های نفتکش از نظر بوم‌شناختی تحت فشار قرار گرفته و در آستانه تحمل بوم‌شناسی خود قرار دارند.

این شرایط منحصر به فرد محدودیت‌هایی را برای جوامع مرجانی به وجود آورده و باعث کاهش تنوع گونه‌ای مرجان‌های سخت این منطقه در مقایسه با اقیانوس هند شده است.

از طرفی این شرایط باعث می‌شود مرجان‌های سخت این منطقه، نسبت به سایر نقاط دنیا شرایط حادتری را تجربه کنند؛ به طوری که مرجان‌های این منطقه در مقایسه با دیگر نقاط اقیانوس هند مقاوم‌تر هستند.

عبدالوهاب مقصودلو - عضو هیات علمی موسسه اقیانوس‌شناسی