بازخوانی کتیبه بیستون

سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهم‌ترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گئوماتا و به بند کشیدن یاغیان را روایت می‌کند.

نام بیستون در فارسی باستان «بغستان» بوده که بغ به معنای خدا و بغستان به معنی جایگاه خداست. این اسم نشان می‌دهد کوه و منطقه بیستون جایگاه مقدسی بوده. چون علاوه بر کتیبه داریوش، آثار باستانی دیگری در آن وجود دارد.

ارتفاع این کتیبه هفت متر و ۸۰ سانتی‌متر و طول آن ۲۲ متر است و در مرکز آن پنج ستون به خط میخی فارسی باستان دیده می‌شود. هر یک از چهار ستون اولیه قدری کمتر از دو متر عرض و چهار متر ارتفاع دارد. متن فارسی باستان جمعا ۵۲۵ سطر دارد. روی پنج ستون مذکور اهورامزدا روی صفحه بر‌آمده‌ای قرار گرفته و روی همه این اشکال در حال پرواز است.

اهورامزدا با چهره انسانی و ریشی مستطیلی تجسم یافته و یک قرص خورشید بسیار بزرگ در حال نورافشانی است. روی سر او یک تاج تابناک با شاخ‌هایی قرار گرفته که نشانه و رمز خدایی بودن اوست.

اهورامزدا دست چپش را با حلقه‌ای به سوی داریوش دراز کرده و به این ترتیب مشغول انجام مراسمی مبنی بر تسلیم قدرت و سلطه پادشاهی به داریوش است.

وی با دست راستش که بلند کرده خیر و برکت برای داریوش می‌خواهد. خود داریوش تاج پادشاهی بر سر دارد. در این نقش داریوش دست راستش را به نشانه ستایش اهورامزدا بالا برده و پای چپش را بر سینه گئوماتا که زیر پای او افتاده، گذاشته است.

در اطراف این تصاویر کتبیه‌های متعددی به سه زبان فارسی باستان، اکدی (بابلی نو) و عیلامی، به خط میخی مخصوص به هر کدام از این زبان‌ها نوشته شده است.

داریوش در این کتیبه خود را پسر گشتاسپ و منتسب به خاندان هخامنشی می‌خواند. او پس از آن که خود و پدرانش را معرفی می‌کند ماجرای کشته شدن بردیا به دست کمبوجیه و عنوان کردن نام تک تک شورشیانی که بر آنها غلبه یافته، شرح می‌دهد.

از نکات قابل توجه این کتیبه قید شدن تاریخ وقایع مهمی چون مرگ کمبوجیه است. علاوه بر اینها هشدار نسبت به دروغگویی، دفاع از راستی و راستگویی، دعای نیک در حق کشور و مردم، سپاسگزاری داریوش از یاری‌های اهورامزدا در غلبه بر معارضان و بازگشتن صلح، اندرز به شاهان آینده و کسانی که کتیبه بیستون را می‌خوانند از دیگر مطالبی است که در این کتیبه بلند آمده است.

متن کامل سنگ‌ نبشته بیستون توسط «ال.دبلیو. کینگ» و «آر.سی. تامپسون» به زبان انگلیسی ترجمه شده است.

سال گذشته بود که پروفسور «هنکل من» که یکی از برجسته‌ترین باستان‌شناسان جهان در زمینه کتیبه‌خوانی بویژه خطوط ایلامی است، مطرح کرد که صد سال پیش تعدادی از عبارات کتیبه بیستون یا خوانده نشده یا به اشتباه در کتیبه خوانده شده‌اند.

به همین منظور از سال گذشته بازخوانی دوباره این کتیبه از طریق اسکن نوری با حضور یک گروه باستان‌شناس به سرپرستی پروفسور هنکل من آغاز شده است و باید منتظر ماند و دید محققان چه دانسته‌های جدیدی به آنچه پیشینیان دست یافتند اضافه می‌کنند.

مرمت دوباره کتیبه‌ بیستون از سال 90 آغاز شده است و داربست‌هایی به این منظور زده شده است. همچنین تهیه نقشه از کتیبه بیستون از طریق اسکن نوری در چهار مرحله تعریف شده است که تاکنون دو مرحله‌ آن انجام شده و با پایان یافتن دو مرحله‌ باقی‌مانده، در صورت تأمین اعتبار داربست‌های مقابل کتیبه باز خواهد شد.

به گفته حسین راعی، رئیس پایگاه میراث جهانی‌ بیستون هنوز بازخوانی کتیبه بیستون و برطرف کردن اشتباه‌های احتمالی در ترجمه آن کامل نشده است و کار اسکن نوری این متون تا اواسط امسال ادامه خواهد داشت.

کار مستندسازی با اسکن نوری که در دنیا یک کار جدید است در مجموعه جهانی بیستون در حال انجام شدن است و با توجه به این که در اسکن نوری دقت دید تا یک‌دهم میلی‌متر بالا می‌رود، پروفسور هنکل من موفق شده است چند عبارت از کتیبه بیستون را که پیش‌تر به دلیل ورود رسوبات روی آن ناخوانا بود، بخواند.