صدای دیروز با کوک امروز

با همه این اوصاف؛ اما همیشه نسبت به بازخوانی‌ها در جامعه ما واکنش‌های مختلفی از سوی منتقدان نشان داده می‌شود.

عده‌ای این کار را برای موسیقی مفید می‌دانند و عده‌ای دیگر هم آن را تکراری صرف می‌دانند که به کار موسیقی نمی‌آید و مانع از پیشرفت و خلاقیت می‌شود.

محمدرضا لطفی، سرپرست گروه بازسازی «شیدا» دلیل بازخوانی آثار گذشتگان در تمام دنیا را هجمه زیاد موسیقی‌های غیروطنی دانسته و اظهار می‌کند: به دلیل دور‌شدن موسیقی گذشته از ذهن و گوش ملت، تصمیم گرفتم گروه شیدا را برای بازسازی آثار گذشته شکل دهم و به دلیل این‌که اسناد و مدارک خوبی از گذشته در دسترس نبود، مجبور بودم به کارهایی که از استادان خود آموخته بودم، اکتفا کنم.

این آهنگساز برجسته می‌افزاید: ممکن است در بعضی بازسازی‌ها، نقاط ضعفی دیده شود؛ اما این نقاط ضعف به‌مرور زمان اصلاح می‌شود. همان‌گونه که اگر از ابتدا این‌قدر به بازسازی انتقاد و با آن مخالفت نمی‌شد، امروز شاهد بازسازی‌های قوی‌تری می‌بودیم.

او بازسازی آثار موسیقی را کاری فراتر از مرمت قطعات دانسته و می‌افزاید: بازسازی تنها مرمت نیست، آثار گذشته باید به گونه‌ای بازسازی شود که تبدیل به هنر شود.

لطفی می‌افزاید: اگر به موسیقی غربی نگاه کنیم می‌بینیم آثار بتهوون برای غربی‌ها به موسیقی سنتی تبدیل شده است. آنها با داشتن آکادمی و مکتب توانسته‌اند آثار خود را بازسازی کنند. به نظر من در بازسازی نت باید با شنیدن همراه باشد و کاغذ نت به عنوان یادآوری و یادداشتی برای ارائه هنر است. موسیقی کشورهای غربی 300 سال است که آکادمی خودش را از دست نداده، ولی ما هنوز آکادمی نداریم. موسیقی ما باید تداوم داشته باشد.

این هنرمند پیشکسوت تاکید می‌کند: موسیقی ما از زمان میرزاعبدالله تا امروز به فلاکت و سختی سینه به سینه منتقل شده است. به نظر من اگر ادامه پیدا نکند ما نمی‌توانیم کار بازسازی را ادامه دهیم. اگر به گروه کامکارها نگاه کنیم، می‌بینیم موسیقی کردی را بازسازی می‌کنند، من که فارس هستم نمی‌توانم آن فرهنگ کردی را انتقال دهم، اما حسن کامکار با انتقال این فرهنگ به فرزندانش باعث شده است این موسیقی ادامه یابد. مکتب موسیقی را در بازسازی باید بشناسیم و با روایت مستند باید کارها بازسازی شود.

نیاز به وجود آکادمی موسیقی

لطفی در پایان سخنانش با بیان این‌که با داشتن آکادمی می‌توان به بازسازی آثار موسیقی کمک کرد، گفت: بازسازی آثار موسیقی حس، ذوق و بداهه را به شکل هنری درمی‌آورد و موجب انتقال فرهنگ‌ها می‌شود.

این هنرمند می‌گوید: اگر بخواهیم موسیقی گذشته را به امروز منتقل کنیم یا موسیقی امروزی را به آیندگان انتقال دهیم باید خود هنرستان‌های موسیقی مدام آثار گذشتگان را کار کنند و موسیقی به صورت دائم تداوم داشته باشد و باید هنرمندانی را تربیت کنیم که همچون استاد برومند، مکاتب را بخوبی بشناسند.

او همچنین درباره اجراهای تازه گروه شیدا سخن می‌گوید: گروه بازسازی «شیدا» دهم و یازدهم اسفند در فرهنگسرای نیاوران روی صحنه می‌رود تا قطعاتی مانند پیش درآمد شهنازی، چهار مضراب راجح (شهنازی)، تصانیف «سلسله موی دوست»، «نادیده رخت»، «بیا تازه نگار من» و «رنگ» را در بخش آواز بیات اصفهان اجرا کند.

بازخوانی، سواد و دانش موسیقایی می‌خواهد

علیرضا قربانی هم یکی از خوانندگانی است که تجربه بازخوانی را دارد. او این تجربه را با مرحوم همایون‌خرم داشته است.

او درباره این‌که برخی با بازخوانی‌ها مخالفت می‌کنند، می‌گوید: آنها که می‌گویند چرا بازخوانی انجام می‌شود؟ یا سواد و دانش موسیقی ندارند یا احاطه کافی به همه جزئیات ندارند. به اعتقاد من هر چیزی باید در جای خود و با کیفیت خوب انجام شود.

او ادامه می‌دهد: مگر امروز در دنیا بهتر از ارکستر سمفونیک لندن و برلین آلمان داریم؟ این گروه‌ها مدام آثار باخ، شوپن، بتهوون و موتزارت را اجرا می‌کنند. هیچ کس هم به آنها نمی‌گوید؛ چرا این آثار را اجرا می‌کنید، چرا که بخوبی می‌دانند آثار کلاسیک نیاز به ساخت و اجرای دوباره دارد تا در میان نسل جوان به حیات خود ادامه دهد. از قدیم و همین امروز بزرگ‌ترین و نامدارترین استادان موسیقی آثار عارف و شیدا را خوانده‌اند و مدام هم مورد تشویق قرار گرفته‌اند.

این هنرمند معتقد است: موسیقی‌های قدیمی ‌ما باید با یک تنظیم خوب بازخوانی شده تا ‌نسل جدید هم آنها را بشنود.

بازسازی موسیقی در همه جای دنیا

علیرضا میرعلینقی، کارشناس و منتقد موسیقی می‌گوید: من با لفظ بازسازی موافق نیستم، اما در هر صورت بازسازی یا روایت عین به عین است یا اجرای آن در سطحی بالاتر از اجرای اولیه باشد، ولی اگر در سطح پایین‌تر از اجرای اولیه انجام شود که لطفی نخواهد داشت.

او با اشاره به مفهوم «هویت ملی» ادامه می‌دهد: سال‌هاست به این موضوع فکر می‌کنم. کار با بی‌هویتی پیش نمی‌رود. ما با بریدن از هویت ملی‌مان نمی‌توانیم کاری از پیش ببریم و گامی جلوتر بگذاریم. احتمالا در جا هم خواهیم زد.

این پژوهشگر موسیقی هم درباره لزوم بازخوانی در موسیقی توضیح می‌دهد: بازخوانی آثار موسیقی اهمیت ویژه‌ای دارد. این کار در همه کشورها انجام می‌شود. در هر فرهنگی از غرب تا هند و ترکیه آثار کلاسیک و حتی مدرن‌تر بارها از نو و با آرایش‌ها و سازبندی‌های مختلف نواخته می‌شود تا سلیقه‌های مختلف بتوانند از آنها بهره ببرند.

زینب مرتضایی‌فرد - گروه فرهنگ‌و‌هنر