از میدان به موزه

مجسمه معروف فردوسی در میدانی به همین نام در پایتخت یکی از مجسمه‌هایی است که قرار است پس از 50 سال قدم به موزه بگذارد تا مبادا پس از گذشت بیش از نیم‌قرن در برابر آب و هوا و آلودگی و تغییرات جوی شهر دچار آسیب شود.

موزه‌ای که به گفته رئیس سازمان زیباسازی شهرداری تهران قرار است از سوی مدیریت شهری ساخته شود؛ اما هنوز جانمایی آن انجام نشده است.

با وجود ساخته نشدن موزه برای نگهداری مجسمه‌های شهری، محمد جواد شوشتری اما بتازگی اعلام کرده است اصل مجسمه فردوسی از میدان فردوسی تهران برداشته خواهد شد، چرا که بدل این مجسمه تهیه شده است و برای حفظ و نگهداری آن باید این مجسمه و تعدادی از مجسمه‌های دیگر شهر تهران را برداریم و در موزه مجسمه نگه داریم.

شوشتری همچنین چندی پیش اعلام کرده بود موزه مجسمه‌ها در بوستان ولایت ساخته می‌شود؛ موضوعی که هنوز رنگ اجرایی به خود نگرفته است.

ساخت موزه مجسمه‌ها زمانبر است

در این میان مجتبی موسوی رییس اداره حجم سازمان زیباسازی درباره این‌که آیا دلیل انتقال مجسمه فردوسی به موزه، ترس از سرقت این مجسمه است به «جام‌جم» می‌گوید: انتقال مجسمه‌های فردوسی، خیام یا مجسمه میدان حر هیچ ارتباطی با سرقت مجسمه‌های شهری ندارد. این موضوع با توجه به خطر آسیب رسیدن به این آثار گرانبها و ارزشمند شهری مطرح شده است.

وی درباره این‌که چه زمانی اصل مجسمه فردوسی به موزه منتقل می‌شود، توضیح می‌دهد: این اتفاق همزمان با ساخت موزه است. اما هنوز این موزه ساخته نشده و قطعا ساخت آن برای نگهداری آثار فاخر شهری زمانبر است. ما تنها ضرورت انتقال این آثار را به داخل موزه مطرح کردیم و قرار شد بدل این مجسمه‌ها ساخته شود و به جای آن در داخل شهر قرار گیرد.

این مقام مسوول در سازمان زیباسازی، صحبت‌های خود را درباره این‌که کدام‌یک از هنرمندان کشور کار ساخت مجسمه فردوسی را انجام داده است، این‌گونه کامل می‌کند: بدل مجسمه فردوسی از سوی عبدالله حسام ساخته شده است. قالب‌گیری‌های لازم از روی نسخه اصل مجسمه انجام شده و در حقیقت، عبدالله حسام تکنیسین قالب‌گیری است که نسخه بدل را با فایبرگلاس ساخته است.

حال مجسمه فردوسی وخیم است

این روزها حال مجسمه فردوسی خوب نیست و بسیاری از وخیم‌بودن شرایط این اثر گرانبهای استاد صدیق صحبت می‌کنند. یکی از دلایل آن نیز آلودگی و بدی وضع آب و هوای پایتخت است. این مجسمه گرچه دو بار در سال‌های 84 و 88 از سوی پسر استاد صدیقی مرمت شده است، اما همچنان حال خوبی ندارد و هنرمندان مجسمه‌ساز معتقدند برای جلوگیری از فرسایش بیشتر این اثر باید آن را به جای دیگری منتقل کرد.

طاهر شیخ الحکمایی، هنرمند و رییس انجمن مجسمه‌سازان کشور از جمله این افراد است که به «جام‌جم» می‌گوید‌: مجسمه فردوسی این روزها به حال خود رها شده است و باید برای جلوگیری از تخریب بیشتر، این اثر هر چه زودتر به موزه منتقل شود، چرا که این مجسمه از آن دست مجسمه‌هایی است که اگر از بین برود قابل جبران نیست و تنها آه و افسوسش برای همه باقی خواهد ماند.

او با بیان این‌که مجسمه قبلی فردوسی - که برنزی شکل است - هم اکنون در جلوی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران نصب شده است، می‌گوید: خالق مجسمه فعلی میدان فردوسی هنرمندی است که او را میکل آنژ شرق می‌نامند؛ بنابراین این اثر ارزش فوق‌العاده‌ای دارد و باید زودتر از این حرف‌ها فکری به حالش می‌شد تا در جای مناسب حراست و نگهبانی شود.

این هنرمند درباره این‌که هنوز موزه‌ای ساخته نشده و احتمال این‌که با انتقال این اثر ممکن است برای همیشه مجسمه فردوسی از دل پایتخت پاک شود، توضیح می‌دهد: من فکر می‌کنم ابتدا باید موزه‌ای که شرایط نگهداری آثاری همچون مجسمه خیام، فردوسی، گرشاسب میدان حر و... دارد، ساخته شود و سپس این آثار به موزه منتقل و خود به جاذبه‌ای برای گردشگران شهری تبدیل شود.

استفاده از تجارب جهانی در نگهداری مجسمه‌های شهری

انتقال مجسمه‌های ساخته شده برای شهر به داخل موزه برای نخستین بار نیست که در ایران اتفاق می‌افتد و شهرداران بسیاری از کشورهای اروپایی دست به این کار زده و به طور مثال مجسمه داوود یکی از آثار فاخر میکل آنژ در موزه نگهداری می‌شود و آنچه شهروندان در شهر می‌بینند، نسخه بدل آن است.

طاهر شیخ الحکمایی در این زمینه توضیح می‌دهد:90درصد مجسمه‌هایی که اکنون در کلیساهای دنیا دیده می‌شود، نسخه اصل نبوده و هنرمندان و خالقان این آثار ترجیح می‌دهند نسخه اصل مجسمه‌هایشان در موزه و نسخه بدل در معرض دید عموم شهروندان قرار گیرد.

به گفته او، انتقال مجسمه‌های شهری به موزه در دنیا اقدامی عجیب نبوده و کشورهای اروپایی از سال‌ها پیش به ساخت موزه با این هدف اقدام کرده‌اند. امیدواریم در تهران نیز هر چه زودتر این موزه ساخته شود تا آثار فاخر هنرمندان برای نسل‌های بعدی باقی بماند.

اکنون باید در انتظار ماند و دید آیا ساخت موزه مجسمه‌های شهری به عنوان یکی از برنامه‌های تعریف شده چه زمانی به نتیجه می‌رسد و آیا به نوشدارویی پس از مرگ سهراب تبدیل می‌شود یا نه؟

نیم‌قرن تماشای تهران

مجسمه فردوسی بیش از 53 سال نظاره گر شهری است که از زمان تاخت و تاز آغا‌محمدخان قاجار به عنوان پایتخت انتخاب شد.

استوار و محکم رو به جنوب ایستاده و خیره نگاه می‌کند به تمام وقایعی که بر شهرمان گذشته است؛ شهری که روزگاری میدان فردوسی‌اش یکی از مهم‌ترین مراکز پایتخت بوده و اما این روزها به محلی برای رفت و آمد دلارفروش‌ها تبدیل شده است.

او 50 سال است که می‌نگرد به فرصت‌های سوخته پایتختی که می‌توانست بهتر از اینها را به شهروندانش ارمغان دهد. بی‌آن‌که پلک بزند، می‌نگرد که شاید میان فریادهای دلالان ارز و دلار، کسی هم به او نیم‌نگاهی بیندازد و دستی بر سر و روی این مجسمه مستحکم بکشد.

دوست دارد فریاد بزند از این همه بی‌توجهی به زبان‌پارسی که او 30 سال برایش زحمت کشیده است. فریاد بکشد و به ما یادآوری کند اگر مجسمه فردوسی نباشد، فردوسی برای بسیاری از ما در این شهر می‌شود فقط یک اسم روی یک میدان، توی یک شهر مثل تهران، همین و بس!

مجسمه فردوسی چگونه ساخته شد

نخستین مجسمه فردوسی، دهم مهر 1324 هجری شمسی - یعنی درست 66 سال پیش - همزمان با جشن مهرگان ایرانیان باستان در میانه میدان فردوسی نشست و طی مراسمی در همین مکان، از آن رونمایی شد.

پیشنهاد ساخت این مجسمه در ایام مراسم جشن هزارمین سال تولد فردوسی و افتتاح آرامگاه این شاعر نامدار پارسی، سال 1305 مطرح و با موافقت مسئولان انجمن آثار ملی، توسط راس بهادر ماترا ـ مجسمه‌ساز شهیر هندی ـ ساخته شد.

گرچه ساخت این مجسمه دو متری که حدود 2.5 تن وزن دارد، سال 1319 به پایان رسید، اما به دلیل مشکلات ناشی از بروز جنگ جهانی اول، اهدای آن از هند به ایران تا اواخر 1323 به تاخیر افتاد اما بالاخره کلنگ بنای پایه مجسمه، در بهمن سال 1323 به زمین خورد تا درست هشت ماه پس از آن، هدیه پارسیان هند در تهران جلوس کند.

تا پیش از 1338 که سومین مجسمه میدان فردوسی (مجسمه فعلی) و ثمره کوشش مرحوم استاد ابوالحسن‌خان صدیقی ـ پدر مجسمه‌سازی نوین ایران ـ در این میدان جای بگیرد، مجسمه هندی به رو‌‌به‌روی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل و یک مجسمه دیگر از این شاعر ملی برای مدتی کوتاه در میدان فردوسی نصب شد.

نرگس محمدی‌‌‌‌ - ‌‌‌جام‌جم