موزه‌ای برای چای و سماور

حاج محمد میرزا، معروف به کاشف‌السلطنه، یکی از نخستین چایکاران ایرانی در شهر لاهیجان که بسیاری از او با عنوان پدر چای ایران یاد می‌کنند، در آخرین روز فروردین سال 1308 خورشیدی حین رانندگی از خودرو به بیرون پرت می‌شود و صدمات وارده جان او را می‌ستاند.

طبق وصیتش پیکر وی را پس از مرگ در دل تپه‌ای پر از بوته‌های چای دفن می‌کنند و بر مزارش سنگ مرمرینی سیاه می‌نهند. مزار بی‌در و پیکر او زمانی چند زیر آفتاب و باران بود تا این‌که درصدی از درآمد چای صرف ساخت مقبره‌ای مسقف و باحفاظ می‌شود و در سال 1355 خورشیدی نیز انجمن آثار ملی، معماری و طراحی مقبره‌ای شکیل را پیشنهاد می‌دهد تا نمای کنونی مقبره با استفاده از بتون و سنگ‌های تیشه خورده طوسی رنگ پدید آید.

نگهداری این بنا در سال 1371 خورشیدی به سازمان میراث فرهنگی کشور واگذار می‌شود و این سازمان، نظارت بر ساخت سازه‌ای را به عنوان «موزه تاریخ چای ایران» به عهده می‌گیرد که چهار سال بعد با غرفه‌بندی ساختمان درونی پذیرای بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به تماشای وسایل تاریخی و سنتی مرتبط با چای و مدارک و اسناد گردآمده در این زمینه می‌شود.

جلوی برج چهارگوش آرامگاه، حوضچه‌ها و آبنماهایی پله‌پله در بستری از سبزه و گل خودنمایی می‌کند، اما خود موزه از بخش‌های فرعی و اصلی تشکیل شده: سرسرا و اتاق‌هایی که به ورودی اصلی راه دارد با تابلوهایی از اسناد و مدارک و عکس‌های آویخته به دیوارها به همراه ویترین‌ها و نمایه‌هایی محتوی سماور، سینی، پیمانه، تغار و تنگ، ظروف، جعبه‌هایی برای نگهداری یا تهیه یا نوشیدن چای، برخی لوازم شخصی و دست‌نوشته‌های کاشف‌السلطنه و... راه ورود بر سر مزار از طریق پلکان سنگی طبقه همکف میسر است. بر سنگ مزار او که اینک به جای سنگ مرمرین سیاه، سنگی قهوه‌ای رنگ جاگذاری شده با خطوطی نستعلیق شرحی کوتاه از گذشته متوفا در برابر دید بازدیدکنندگان موزه و مقبره قرار می‌گیرد.

موزه چای ایران که با شماره 1769 در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده، در خیابان کاشف، نرسیده به سه‌راه کشاورزی لاهیجان واقع شده است و متاسفانه در بازدید یکی دو سال پیش نگارنده، علاوه بر اسناد و لوازم مرتبط، ظروف و البسه محلی بی‌ربط به تاریخ چای و حتی در کمال تعجب عروسک هم در برخی غرفه‌های این موزه به نمایش و در معرض فروش گذاشته شده بود که امید است مسئولان آن اکنون حفظ آبرو کرده و اندکی بیشتر در معنا و مفهوم عنوان «تاریخ چای» اندیشیده باشند که بر تابلوی سردر ورودی آن درشت و فاخر نقش بسته است!

موزه سماور تولا

تولا شهری در حوالی مسکو از نظر برخی دست‌اندرکاران صنایع مرتبط با چای، پایتخت سماورسازی جهان نامیده می‌شود و موزه سماور آن معروف است. نزدیک به 300 نوع سماور در شکل‌های متنوع خمره‌ای، گلدانی، گردان، لوله‌ای، نیمکره و... از کمابیش 200 سال قبل در این موزه فراروی بازدیدکنندگان گذاشته شده و در کنار یا روی آنها نوشته‌ها و مهرهایی حاکی از زمان ساخت و نام سازنده ثبت یا حک شده است. برخی اسناد قدیمی و اطلاعات مرتبط به این صنعت نیز در این موزه نگهداری می‌شود.

جنس سماورها به گفته مدیر موزه اغلب از برنج، مس سبز یا قرمز است و برخی از آنها با روکشی از طلا یا نقره آبکاری شده‌اند.