نمک روی زخم شهر نپاشید

مسئولان شهری با این پیشفرض که شن و ماسه به کار رفته برای یخ‌زدایی و جلوگیری از ایجاد لغزندگی، پس از پایان فصل سرما باید از سطح خیابان‌ها و معابر شهر جمع‌آوری شود و چون این کار هزینه‌بر است، درصدی نمک را هم به این ترکیب اضافه می‌کنند، غافل از این‌که هزینه‌های زیست‌محیطی نمک به مراتب بیشتر از هزینه جارو کردن و جمع‌آوری شن و ماسه باقیمانده در سطح خیابان‌ها و معابر است.

هرچند کارشناسان و فعالان محیط‌زیست شهری در این سال‌ها بارها نسبت به پیامدهای مخرب روش نمک‌پاشی برای یخ‌زدایی و تاثیری که به مرور زمان بر محیط‌زیست شهری بر جا می‌گذارد هشدار می‌دهند، اما هزینه‌بر بودن سایر روش‌ها که هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، موجب شده نمک‌پاشی همچنان در میان روش‌های یخ‌زدایی خیابان‌ها و معابر شهری ما در فصل زمستان حرف اول را بزند.

دبیر جمعیت حامیان زمین در گفت‌وگو با «جام‌جم» با یادآوری سال 86 که پایتخت با سرمای کم‌سابقه و یخ‌زدگی چند روزه خیابان‌ها و معابر شهری مواجه شد، می‌گوید: موضوع اثرات مخرب روش نمک‌پاشی بر محیط زیست شهری در سال 86 برای نخستین‌بار از سوی فعالان زیست‌محیطی مطرح شد، همان روزهایی که کارگران خدمات شهری که عمدتا از نیروهای پیمانکاری بودند به دلیل این‌که آموزش لازم را ندیده بودند، از روی وانت‌ به وسیله بیل مخلوط شن و نمک را روی سطح معابر و حتی پای درختان و فضای سبز شهری پخش می‌کردند.

سعید طهماسبیان تاکید می‌کند: آن موقع بسیاری از فعالان زیست محیطی از مسئولان خدمات شهری شهرداری ‌خواستند اگر استفاده از سایر روش‌ها به دلیل هزینه‌بر بودن امکانپذیر نیست، پس حداقل کاری کنند که اثرات مخرب استفاده از نمک برای یخ‌زدایی به حداقل برسد و بهترین کار هم این است که در ترکیب شن و نمک به کار رفته برای یخ‌زدایی استانداردها رعایت شود.

به گفته او، لزوم آموزش به کارگران پیمانکاری خدمات شهری که موظف به ریختن مخلوط شن و نمک به سطح معابر هستند هم دغدغه دیگری بوده که آن سال‌ها از مسئولان شهرداری خواسته شد برای آن چاره‌ای بیندیشند.

تهدیدی برای محصولات کشاورزی

نمک‌پاشی به مرور زمان موجب شوری آب‌های روانی می‌شود که از شمال تهران به سمت زمین‌های کشاورزی جنوب می‌رود و علاوه بر این‌که بافت خاک را از بین می‌برد، به گونه‌های گیاهی هم آسیب می‌رساند.

یک کارشناس مسائل زیست‌محیطی شهری در گفت‌وگو با جام‌جم، موقعیت جغرافیایی پایتخت و شیب شمال به جنوب آن را مهم‌ترین عاملی می‌داند که اثرگذاری مخرب نمک‌پاشی خیابان‌ها در فصل زمستان را دوچندان کرده و می‌گوید: استفاده از نمک اگرچه موجب رفع یخ‌زدگی معابر می‌شود، اما از آنجا که فعل و انفعالات شیمیایی را در جداره‌های شهری افزایش می‌دهد، آب‌های روان شوری را ایجاد می‌کند که در مناطق جنوبی پایتخت و شهر ری موجب از بین رفتن محصولات کشاورزی و باغات می‌شود، این شوری آب علاوه بر تخریب بافت خاک، آب‌های زیرزمینی را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وی با بیان این‌که شوری آب‌های زیرزمینی به هیچ وجه قابل برگشت نیست، می‌افزاید: برخی فرآیندهای زیست‌محیطی با انجام عملیات‌های مختلف قابل احیا است و در حقیقت می‌توان بافت خاک را به حالت اولیه برگرداند، اما اگر آب‌های زیرزمینی شور شود، به هیچ عنوان قابل برگشت به حالت اولیه نیست.

درواقع، نکته مهمی که این کارشناس مسائل زیست‌محیطی شهری به آن اشاره می‌کند، این است که نمک ذاتا آسیب‌زاست و چون اقلیم شهر ما بارانی نیست، به دلیل نفوذ نکردن نمک به عمق زمین، انباشت نمک روی سطح زمین، محیط‌زیست شهری و فضای سبز، آسفالت خیابان‌ها و حتی رنگ‌آمیزی‌ها در فضاهای شهری را نیز به مرور زمان تحت تاثیر قرار می‌دهد.

کشورهای دیگر چه کرده‌اند؟

در بسیاری از کشورهای دنیا مانند روسیه، کشورهای واقع در شمال اروپا و کشورهای مجموعه اسکاندیناوی، تقریبا بیشتر ماه‌های سال با سرمای شدید و یخ‌زدگی مواجهند، بررسی‌ها نشان می‌دهد هرچند در این کشورها هنوز نمک برای رفع یخ‌زدایی حذف نشده، اما مسئولان شهری تلاش کرده‌اند با بکارگیری شیوه‌های جدیدتر، اثرات مخرب نمک‌پاشی را به حداقل برسانند.

در‌واقع، نمک‌پاشی برای رفع یخ‌زدایی هم‌اکنون آخرین گزینه اجرایی آنهاست، به‌‌طور مثال هم‌اکنون در اروپا از مواد یخ‌زدایی با ترکیبات آلی استفاده می‌شود که هیچ تاثیر مخربی در محیط بر جا نمی‌گذارد، این در حالی است که حتی اگر استفاده از این مواد به ایجاد روان‌آب‌هایی هم منجر شود، تصفیه‌خانه‌های شهری آنها مواد مضر را از سطح آب جدا می‌کند، چیزی که متاسفانه در هیچ کدام از کلانشهرهای ما وجود ندارد و بخصوص در تهران روان‌آب‌های شور به سمت جنوب سرازیر شده و وارد زمین‌های کشاورزی می‌شود؛ هرچند کارشناسان مسائل زیست‌محیطی معتقدند تاثیر مخرب روان‌آب‌های شور بر سلامت زمین‌های کشاورزی به مرور زمان و با گذشت سال‌ها خود را نشان خواهد داد.

رجب‌پور، کارشناس مسائل زیست‌محیطی شهری به تجربه برخی از این کشورها اشاره کرده و توضیح می‌دهد: در کشورهایی که بیشترین ماه‌های سال را با سرمای سخت و یخ‌زدگی مواجه است، روش لوله‌گذاری آب گرم در زیر مسیر پیاده‌راه‌ها را اجرا می‌کنند تا مانع یخ‌زدگی معابر شوند، همچنین روی سنگفرش معابر و پیاده‌راه‌ها یک لایه سیلیکون محافظ کشیده شده تا جذب آب به حداقل رسیده و مانع یخ‌زدگی و ایجاد حالت لغزندگی شود.

نکته مهم دیگری که این کارشناس مسائل زیست‌محیطی شهری به آن اشاره می‌کند، این است که به دلیل هزینه‌بر بودن در شرایط فعلی امکان استفاده از چنین روش‌هایی برای رفع یخ‌زدگی و لغزندگی معابر و خیابان‌ها در شهرهای ما وجود ندارد‌؛ اما می‌توان با کاهش درصد نمک اثرات مخرب آن بر محیط‌زیست شهری را به حداقل رساند؛ کاری که هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا انجام می‌شود.

درواقع، آنها نمک‌پاشی را از میان روش‌های یخ‌زدایی خود حذف نکرده‌اند، اما تلاش کرده‌اند با استاندارد‌سازی مخلوط شن و نمک یا ماسه و نمک، از اثرات مخرب آن بکاهند.

شهرداری؛ نمک‌پاشی به روش استاندارد

هرچند کارشناسان زیست‌محیطی روش نمک‌پاشی را تهدیدی برای محیط‌زیست شهری می‌دانند، اما مشاور محیط‌زیست شهرداری تهران در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند روش فعلی نمک‌پاشی خیابان‌ها و معابر که در فصول سرد سال انجام می‌شود، مطابق با استانداردهاست.

محمد‌هادی حیدرزاده به مطالعاتی که برای کاهش اثرات مخرب استفاده از نمک در یخ‌زدایی خیابان‌ها انجام شده اشاره می‌کند و می‌گوید: هم‌اکنون نسبت مخلوط شن و نمک یا ماسه و نمکی که توسط شهرداری‌های مناطق برای رفع یخ‌زدایی و جلوگیری از لغزندگی معابر استفاده می‌شود، نسبت 70 به 30 است. (30 درصد نمک و 70 درصد شن یا ماسه) و این مخلوط نسبت استانداردی است که خسارت ناشی از روش نمک‌پاشی را به حداقل می‌رساند.

او هم قبول دارد هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا (مانند کشورهای حوزه اسکاندیناوی)‌ که بیشترین ماه‌های سال را با سرمای طاقت‌فرسا و سخت و یخ‌زدگی خیابان‌ها مواجه هستند از روش‌های به روز‌تری مانند کارگذاشتن لوله‌های آب گرم زیر سطح معابر یا استفاده از مواد پلیمری برای جلوگیری از یخ‌زدگی و لغزندگی استفاده می‌شود، اما از آنجا که این روش‌ها هزینه‌بر است، در شرایط فعلی تنها راهکار به صرفه استفاده از روش مخلوط شن و نمک با رعایت استانداردهاست.

آموزش به پیمانکاران خدمات شهری

زمستان‌ هر سال کارگران خدمات شهری را دیده‌اید که چطور از روی وانت‌ها با بیل و پارو، مخلوط شن و نمک را به سطح خیابان و معابر می‌ریزند؛ این همان روشی است که بسیاری از کارشناسان مسائل زیست‌محیطی را چند سال پیش هم به اعتراض واداشت.

آنها معتقد بودند نمک‌پاشی هم راه و رسم خودش را دارد که بسیاری از کارگران پیمانکاری شهرداری آموزش‌های لازم را در این خصوص ندیده‌اند، غافل از این‌که ریختن فله‌ای و بدون حساب و کتاب شن و نمک پای درختان و روی سطح معابر چه صدمه‌ای به محیط‌زیست وارد می‌کند.

مشاور زیست‌محیطی شهرداری تهران نیز با یادآوری چند سال پیش که هنوز کارگران پیمانکاری خدمات شهری روش صحیح نمک‌پاشی در خیابان‌ها و معابر را نمی‌دانستند، تصریح می‌کند که هم‌اکنون دیگر این شرایط تغییر کرده است.

حیدرزاده تصریح می‌کند: به شهرداری‌های مناطق ابلاغ شده حتما آموزش‌های لازم به کارگران پیمانکاری خدمات شهری درخصوص روش صحیح نمک‌پاشی در سطح معابر و خیابان‌ها داده شود، به‌‌طور مثال این‌که نمک‌پاشی در اطراف فضاهای سبز یا حاشیه معابر و خیابان‌ها که درختکاری شده انجام نشود.

کمی هم به آینده فکر کنیم

استفاده از مخلوط شن و نمک شاید ساده‌ترین و البته کم‌هزینه‌ترین روش برای رفع مشکل یخ‌زدایی و جلوگیری از لغزندگی معابر در فصول سرد سال باشد، اما همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کردیم این روش هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا از رونق افتاده و مسئولان شهری با روش‌های به روز‌تر و البته کارآمدتری به جنگ خیابان‌ها و معابر یخ زده شهرشان می‌روند.

روش‌هایی که به گفته مسئولان شهری، هزینه بر بودن آنها تا حالا مانع از اجرایی شدن آنها شده است.

هرچند شهرهای ما به‌طور جدی فقط حدود سه ماه از سال را با مشکل بارش برف و باران و یخ‌زدگی و لغزندگی معابر و خیابان‌ها دست به گریبان می‌شوند، اما معلوم نیست تا چه زمانی باید به بهانه هزینه‌بر بودن صرفا به روش نمک‌پاشی اکتفا کرده و گزینه‌های دیگر را حذف کنیم.

کارشناسان مسائل شهری همچنان معتقدند اگر بتدریج به سمت استفاده از روش‌های به‌روز، کارآمد‌ و البته کم‌خطر برای یخ‌زدایی پیش نرویم در آینده‌ای نه‌چندان دور استفاده مستمر از روش نمک‌پاشی پیامدهای مخرب خود را در محیط‌زیست‌ شهری نشان خواهد داد، صدماتی که جبران آن شاید برای فعالان زیست‌محیطی و مسئولان شهری تا سال‌ها غیر‌قابل جبران باشد.

پوران محمدی - گروه جامعه