صنایع دستی اصفهان درحال فراموشی

اصفهان که در دوران صفویه و سلجوقیه، اوج شکوفایی صنایع دستی را به خود دید، از همان زمان کانون صنایع دستی ایران نام گرفت؛ لقبی که همچنان آن را یدک می‌کشد، بی‌آن‌که دیگر رنگ واقعیت داشته باشد. امروزه از میان 265 تا 270 نوع صنایع دستی که در گذشته در اصفهان تولید می‌شد، تنها تولید 20 نوع آن ادامه پیدا کرده است و بسیاری از فعالان و استادان هنرمند و با تجربه آن یا منزوی و خانه‌نشین شده‌اند یا از روی ناچاری مسافرکشی می‌کنند.

میدان امام اصفهان هم که روزی مهد هنر و معماری و مرکز صنایع دستی کشور بود و روزگاری نقطه پیوند هنر با دین و زندگی و اقتصاد مردم و جایی که در آن هنرمندان بسیاری از سراسر نقاط کشور و حتی جهان گرد هم آمده و با دست‌هایشان صنایعی خلق کردند که افتخاری برای میراث فرهنگی کشور شد، امروز روزهای رکود و بی‌رونقی را پشت سر می‌گذارند.

امروز دست‌های هنرمندان صنایع دستی اصفهان هم خالی‌تر از همیشه است، به طوری که به گفته خودشان، هنرمندان طراز اول صنایع دستی اصفهان دست از این کار شسته‌اند و انگیزه‌ای برای ادامه کار ندارند. برخی دیگر نیز به دلیل مشکلات زندگی و برای عقب نماندن از صنایع ارزان قیمت و بی‌کیفیت خارجی به تولید اجناس نه‌چندان با کیفیت روی آورده‌اند که عاقبت خوشی برای خودشان و هنر و میراث فرهنگی کشورمان ندارد.

دولت حمایت نمی‌کند

ادامه این روند باعث شده برخی تولیدکنندگان صنایع دستی و هنرمندان اصفهانی هم عقیده شوند که اگر صنایع دستی متولی دولتی نداشته باشد، عملکرد موثرتری خواهد داشت، هرچند رییس اتحادیه صنایع دستی اصفهان معتقد است: دولت می‌تواند حامی و متصدی خوبی برای صنایع دستی اصفهان باشد، به شرط آن‌که نوع مدیریتش را اصلاح کند و در سازمان صنایع دستی کشور یک خانه تکانی اساسی انجام دهد.

غلامعلی فیض‌اللهی با مقایسه چگونگی حمایت‌ دولت ایران و دولتی مانند چین از هنرمندانشان به جام‌جم می‌گوید: دولت چین مواد اولیه باکیفیت را خود در اختیار هنرمندانش قرار می‌دهد و محصولی را که در خانه تولید شده در منزل از آنها با قیمت خوبی می‌خرد، در حالی که همان محصول را با قیمت ارزان‌تری در بازار عرضه می‌کند؛ چراکه معتقد است با این ضرر نه تنها جلوی بیکار شدن خیلی‌ها را می‌‌گیرد، بلکه دیگر نیازی نیست برای ناهنجاری‌های برآمده از بیکاری در جامعه پولی هزینه کند.

وی با بیان این‌که هنرمند چینی تحت حمایت و نظارت مستمر دولت قرار دارد و از مزایایی چون بیمه برخوردار است، می‌افزاید: اما در ایران هنرمند نه تنها بیمه نیست، بلکه مجبور است مواد اولیه را خودش با قیمت گران تهیه کند و در کارگاهی کوچک، کم‌نور و غیراستاندارد به تولید محصول خود بپردازد. این در حالی است که نه از حمایت دولت بهره‌مند است و از سلیقه بازار جهانی باخبر، به همین دلیل محصولی تولید می‌کند که مدل آن قدیمی و مربوط به 60 سال قبل است که نه تنها روی دستش باد می‌کند، بلکه انگیزه‌اش را نیز از بین می‌برد.

هنرمند بی‌انگیزه و اثر بی‌کیفیت

رئیس اتحادیه صنایع دستی اصفهان با بیان این‌که برخلاف ادعای مسئولان، صنایع دستی اصفهان دیگر ارزش هنری گذشته را ندارد، خاطرنشان می‌کند: هنرمند بی‌انگیزه‌ای که اثرش به فروش نمی‌رود و ضرر می‌کند و توانایی سرمایه‌گذاری هم ندارد، مطمئنا دیگر کار با کیفیتی تولید نمی‌کند و کالایی را عرضه می‌دارد که حداقل با فروش آن بتواند پول مواد اولیه و هزینه‌های کارگاه خود را به دست آورد و به این ترتیب میدان نقش جهان می‌شود محل فروش صنایعی که ارزش هنری خود را از دست داده است تا توان رقابت با کالاهای چینی و پاکستانی ارزان قیمت و بدلیجات ‌را داشته باشد.

فیض‌اللهی که بیشتر مشکلات این صنعت و 25 هزار شاغل آن را برآمده از ضعف مدیریتی می‌داند، می‌گوید: برای حل مشکلات فعالان این صنعت تاکنون بارها دست به دامان استاندار، سازمان میراث فرهنگی و رئیس‌جمهور شده‌ایم؛ اما نتیجه‌ای عایدمان نشده است.

وی با بیان این‌که اکنون فقط 7000 نفر از 25 هزار هنرمند صنایع دستی اصفهان بیمه هستند، می‌افزاید: شرایط بسیار سخت کار از یک‌سو و رفتار نادرست و زننده با هنرمندان از سوی دیگر باعث شده است استادان این هنر به جای انتقال تجربه‌هایشان به جوانان به کنج خانه‌ها پناه ببرند یا مسافرکش شوند.

فیض‌اللهی با اشاره به اقداماتی نه چندان کاربردی نظیر دادن مهر اصالت برای برخی صنایع، آن را کاری بی‌فایده می‌داند و می‌گوید: وقتی دنیا مینای اصفهان را که زمانی شهره جهان بود دیگر نمی‌پسندد، مهر اصالت به چه کار ما می‌آید؟ دنیا دنبال استاندارد و نوآوری است، نه مهر اصالت.

وی با بیان این‌که به جای دادن مهر اصالت به برخی صنایع، می‌توانند هنرمند را با سلیقه بازار جهانی آشنا کنند، می‌افزاید: هنرمندان ما در حالی بعد از ماه‌ها نامه‌نگاری و التماس و درخواست موفق به حضور در نمایشگاهی در خارج از کشور می‌شوند که نه تنها هزینه رفت و برگشت و هتل و... به عهده خودشان است، بلکه تازه آنجا متوجه می‌شوند که چقدر از دنیا و سلیقه مردم دنیا فاصله دارند و در حالی که هیچ کدام از محصولشان به فروش نرفته، دست خالی و متضرر برمی‌گردند.

کم‌کاری از خودشان است

در همین حال احمد ادیب، معاون صنایع دستی استان اصفهان معتقد است: صنایع دستی اصفهان نه تنها رو به زوال نیست، بلکه اقدامات خوبی تاکنون برای حفظ این هنر و صنعت انجام شده است.

وی با تاکید بر این‌که اداره کل صنایع دستی اصفهان در بحث فروش هیچ مسئولیتی ندارد، می‌گوید: اتحادیه صنایع دستی اصفهان که مسئول این صنف است در بحث فروش صنایع دستی هم متولی است، اما نه تنها تاکنون برای قیمت‌گذاری صنایع دستی هیچ اقدامی انجام نداده است، بلکه کم کاری‌های زیادی نیز در این زمینه داشته است.

ادیب، عرضه نکردن کالاهای تولیدی در بسته‌بندی‌های شکیل و مناسب، درج نشدن نام تولیدکنندگان روی محصول که موجب اطمینان خاطر خریدار شود و برگزار نکردن نمایشگاه را برخی کوتاهی‌های این اتحادیه عنوان می‌کند و می‌افزاید: متاسفانه هنوز بسیاری از صنایع دستی اصفهان در داخل روزنامه یا پلاستیک‌های سیاه‌رنگ بسته‌بندی و به خریدار عرضه می‌شود. ضمن این‌که محصولات نیز قیمت‌گذاری مشخصی ندارد.

وی درباره مشکل بازاریابی صنایع دستی اصفهان به اقدامات دولت در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: دولت تاکنون در این زمینه سه فیلم مستند به سه زبان در شبکه‌های جهانی متعلق به دولت پخش و حدود 30 عنوان بروشور به چند زبان تهیه و توزیع کرده، این در حالی است که هر بنگاه اقتصادی باید خود اقدام به بازاریابی کند؛‌ چراکه اگر دولت بخواهد کاملا در این حوزه وارد شود، آن وقت حکایت دوخت یک کت و شلوار یکسان برای همه افراد می‌شود، در حالی که هر بنگاه اقتصادی باید بر حسب امکانات خود و نیاز و سلیقه متقاضیان بازاریابی‌ و تبلیغات متفاوتی داشته باشد.

آسیه اسدپور - جام‌جم اصفهان