خوشامدگویی ‌ستاره‌ها‌ در‌ آرامگاه ‌پیر

یکی از دیدنی‌ترین آثار تاریخی باقیمانده در اصفهان آرامگاه پیر بکران است. شهرت اصفهان به نام جاذبه‌های مشهورش سند خورده است، اما زیبایی‌های این آرامگاه از جاذبه‌های مشهور نصف‌جهان کم ندارد.

این بنا در 30 کیلومتری جنوب غربی اصفهان در دهکده پیر بکران در منطقه ننجان قرار گرفته است. این مقبره از سه بخش سر در ورودی (رواق بقعه)، صحن بقعه و آرامگاه پیربکران تشکیل شده و دارای تزئینات و آثار هنری فراوانی است.

علاوه بر آن با بازدید از این بنا می‌توانید قدیمی‌ترین خط‌نوشته یادگاری روی بناهای تاریخی ایران را ببینید که عمر این یادگاری چیزی حدود 7.5 قرن است.

آرامگاه در همان قدم اول به هر تازه واردی قدمت و ارزش خود را یادآوری می‌کند. بر سردر ورودی بنا کتیبه‌ای به خط ثلث بر زمینه گل و برگ گچبری شده است که در آن به خط عربی نوشته‌ای وجود دارد که این بنای باشکوه متعلق به شیخ‌المشایخ مسلمانان محمد بکران بوده در سال 703 ساخته شده است.

بعد از این ایوان وارد فضای کوچکی می‌شویم که گویی صدها ستاره به خوشامدگویی در برابرت ردیف شده‌اند. از کف ساختمان به ارتفاع یک متر دور تا دور دیوارهای این اتاق نقاشی ستاره ایرانی و چلیپا از کاشی‌هایی به رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی اجرا شده است.

صحن بقعه پیر بکران محوطه محصور و مسقف کوچکی است که از سه جانب شرقی، غربی و جنوبی مسدود است و فقط از قسمت فوقانی سمت جنوبی که محراب در این بخش واقع شده است به خارج ارتباط دارد.

پیر بکران که نام او محمد بوده است از رجال مشهور و از مدرسان و عرفای ناحیه پیر بکران، در نیمه دوم قرن هفتم هجری بوده است.

زمان حیات او با دوره ایلخانی اولجایتو (سلطان محمد خدابنده) مصادف بود. شیخ برای دیدار و تدریس شاگردان خود محلی را انتخاب کرده بود که مجاور اتاق گنبد فعلی است.

پس از این‌که او اسم و رسمی یافت، تصمیم گرفته شد ایوانی برای حفاظت مدرس و شاگردان او ساخته شود.

قبل از آن که تزئینات ایوان به پایان رسد، شیخ بکران وفات یافت و ایوان به مقبره او تبدیل شد و برای این کار، قبر او را در عقب ایوان قرار دادند و در انتهای باز ایوان دیواری شامل محراب ساختند و ورودی مخصوصی برای آن فراهم کردند و برای تجلیل از مقام علمی و مذهبی او آرامگاهی را با انواع گچبری و کاشیکاری‌های معمول آن دوره تزئین کردند. ‌مقبره او مجاور قبرستان قدیمی یهودیان اصفهان به نام استرخاتون قرار گرفته است.

تزئینات داخل بقعه از نوع گچبری و کاشیکاری است. کتیبه‌های اطراف صحن بقعه در دو سطر و به ارتفاع تقریباً 5‌/‌1 متری از کف واقع شده‌اند.

در کتیبه اول، آیت الکرسی تا جمله «والله سمیع علیم» به خط بنایی گچبری شده است و قسمت آخر آن به عبارت زیر ختم می‌شود: «صدیق‌الله العظیم و صدق رسوله الکریم و نحن علی ذلک من الشاهدین و الحمدالله رب العالمین.»

در سطر دوم کتیبه، آیاتی از سوره دهر به خط ثلث درشت، گچبری شده‌ و قسمت آخرآن که انتهای ضلع غربی ایوان است، نام محمد شاه نقاش، استاد و هنرمند گچبر این بقعه را نشان می‌دهد.

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد و ارزشمند این بنا تاکید بر اتحاد ارزش‌ها و باور‌های همه مسلمانان اعم از شیعه و سنی است.

اوج این هماهنگی و عشق را می‌توان در ایوان ضلع شرقی بقعه مشاهده کرد، آنجا که بر دیواره نخست نام ابوبکر به خط بنایی بر زمینه شطرنجی در اشکال مربع بزرگ به طور مکرر گچبری شده است.

بر دیواره دوم کلمه و عمر به خط بنایی و بر زمینه شطرنجی و داخل مربع‌های بزرگ گچبری شده و در قسمت پایین این جرز تا حد کتیبه‌های موجود در یک شکل مربع بزرگ به خط بنایی ساده برجسته از آجر صلوات بر 14‌معصوم گچبری شده است.

در پایین این جرز تخته سنگی است که روی آن حفره‌ای وجود دارد که به باور مردم روستا این حفره جای پای اسب الیاس نبی است!

در این مجموعه به نوعی احساس می‌کنید در و دیوارها سخن می‌گویند. گویی هنرمندان سازنده این بنا از روی تعمد به گونه‌ای قطعات این ساختمان را تزئین کرده اند که به صورت مستقیم با هر بازدیدکننده‌ای سخن بگوید! طبیعی است محراب یادآور ذکر است و عبادت و شاید به همین دلیل است که در هلال جانبی این محراب به خط بنایی جملات الله‌اکبر، الحکم‌لله، العظمه‌لله، الملک‌لله، الحمدلله به طور مکرر گچبری شده است.

در ضلع شمالی صحن بقعه، مقبره محمد بن بکران واقع شده که تمام این مجموعه به احترام وی ساخته شده است.

در اینجا دوباره ستاره باران می‌شوید و این موضوع بر خلاف اتاق ورودی که فقط نقش ستاره‌ها وجود دارد، در این بخش در کنار نقش ستاره‌ها می‌توانید در شب‌های زیبای کویر ستاره را بی‌وقفه تماشا کنید، زیرا دیوار حدفاصل آرامگاه و صحن بقعه مشبک است و در این دیوار مشبک تزئینات زیبای ستاره مانند و در حاشیه آن نقش چلیپا و ستاره ایرانی با رنگ‌های لاجوردی و فیروزه‌ای اجرا شده است.

نکته بسیار جالب توجه در این بنا نوشتن یادگاری‌هایی از دوران مختلف بر بدنه آن است. قدیمی‌ترین این یادگاری‌ها مربوط به 43 سال پس از ساختن این بقعه یعنی در سال 755 ه.ق است که نشان می‌دهد این فرهنگ غلط ریشه‌ای بسیار کهن‌تر از آنچه ما اکنون می‌اندیشیدیم، دارد.

‌این یادگاری بر دیوار جانب شرقی ایوان فوقانی آرامگاه با مرکب به وسیله شخصی از اهالی طاد از قرای لنجان نوشته شده که متن آن به این شرح است:

الله‌المستعان

قد حضر العبد الطادانی بتاریخ شهر جمادی الاخر سنةخمس و خمسین و سبعمائه

غفرالله له و لجمیع المسلمین. (جام جم - ضمیمه چمدان)

احسان محمدحسینی