اعتدال، بهترین مسیر زندگی

می‌گوید: چون نمی‌توانم مانند گذشته هزینه مسافرت‌های خارجی را تامین کنم؟

می‌گوید: از ابتدا بنای‌مان چیز دیگری بود. بنا نبود با سختی زندگی کنیم.

می‌گوید: زندگی بالا و پایین دارد. چند ماهی یا شاید اصلا چند سالی سختی داشته باشد، اما درست می‌شود. همواره برای زندگی‌ام تلاش کرده‌ام و می‌دانم درست می‌شود. جدایی راه‌حل نیست. روزهای سخت باقی نمی‌مانند، همان‌طور که روزهای آسان رفتند.

براستی تاکنون به این اندیشیده‌اید که عشق و مسائل مادی چه ارتباطی با یکدیگر دارند. ارز یک نماد است. دلار، پوند و یورو هر کدام که بالا و پایین بروند، یک نمادند؛ نمادی که تا حدی می‌تواند نشان دهد چه تناسبی بین عشق و مسائل مادی وجود دارد و حتی این که مسائل مادی چه اثری بر ویژگی‌های فردی و اجتماعی دارد.

آیا پول با عشق جان می‌گیرد؟ آیا با پول می‌میرد؟ و اگر بین عشق و پول ارتباط وجود دارد، چگونه می‌توان بین آنها تناسب ایجاد کرد.

اگر با زبان ساده‌تر بخواهیم به تحلیل این پرسش‌ها بپردازیم، از زوایای مختلف باید به این موضوع توجه داشته باشیم.

مریم، دختر نوزده ساله‌ای است در آستانه ازدواج. در آزمایشگاه که برای آزمایش خون آمده است، با او گفت‌و‌گو می‌کنم. درست در آزمایشگاهی که با میدان فردوسی کمتر از ده دقیقه فاصله دارد و درست در روزهایی که چند صد متر آن سوتر دلار همراه با درختان پاییزی تغییرات چشمگیری را تجربه می‌کند.

مریم معتقد است: مسائل مادی در زندگی او تاثیر زیادی ندارد. او می‌گوید: عاشق زندگی کردنم، عاشق محبت کردن و محبت دیدن و فکر می‌کنم می‌توانم در این مسیر مشکلات را نیز حل کنم. هنگامی که گفت‌وگو را با او ادامه می‌دهم، گفتارش پخته‌تر می‌شود و می‌گوید: جوانم و ارزشمندترین و مهم‌ترین سرمایه زندگی‌ام همین جوانی است. تلاش می‌کنم و زندگی‌ام را می‌سازم.

اما ارغوان سی و یک ساله که در دادگاه خانواده با او ملاقات کرده‌ام، نظر متفاوتی دارد. او می‌گوید: بیست و پنج سالگی ازدواج کرده‌ام. دو سه سال است که دوست دارم بچه‌دار بشوم. همسرم مرد بدی نیست. دوست ندارد کار کنم. فوق لیسانس دارم و می‌توانم کار کنم، چون او نمی‌تواند هزینه‌های زندگی را به تنهایی تامین کند. اینجا آمده‌ام برای این که بتوانم اجازه کار کردن بگیرم. قصد جدایی ندارم، اما بین درآمدهای همسرم و هزینه‌های زندگی هیچ تناسبی وجود ندارد.

هرچند عرصه عشق و ارتباطات انسانی گسترده‌تر از حوزه ازدواج است، اما در هر صورت یکی از مهم‌ترین تجلی‌های آن همین عرصه است، البته سایر عرصه‌ها نیز بی‌ارتباط با مسائل مادی نیست. رابطه بین پدر و مادر و فرزندان و برعکس، رابطه بین آرزوهای انسانی با مسائل مادی و حتی رقابت‌های کوچک در محل کار در این حوزه قابل تحلیلند، بنابراین جا دارد به این موضوع بادقت نظر نگاه شود.

موضوع تاثیر مسائل مادی بر روند زندگی انسان از جمله مسائلی است که از دیرباز مورد توجه بوده است. به عنوان مثال حضرت علی(ع) در کلام خود بر رابطه مستقیم بین معاد و معاش تاکید دارند. از آن سوی در ادبیات مدرن علوم انسانی نیز این موضوع از زوایای مختلف مدنظر قرار دارد. آبراهام مازلو، پدر روان‌شناسی انسانگرا در تعریف سلسله مراتب نیازها، نیازهای فیزیولوژیک و مادی را در پله نخست قرار می‌دهد، پس از آن به نیازهای مرتبط با ایمنی اشاره دارد و در پله آخر به نیازهای مرتبط به خودشکوفایی می‌پردازد.

لذا این اتفاق نظر وجود دارد که بین مسائل مادی و عشق ارتباط مستقیم و موثر وجود دارد. به عنوان مثال هنگامی افراد می‌توانند به پله‌های بالاتر برسند که برای نیازهای فیزیولوژیک و مادی پاسخ مناسب دریافت کرده باشند؛ البته نباید فراموش کنیم که در این بین افراد استثنایی نیز وجود دارند، افرادی که می‌توانند سلسله مراتب نیازها را بشکنند و بدون پاسخگویی به یک سطح خاص از نیاز به طبقه بعد صعود کنند، اما این موضوع همان‌گونه که اشاره شد، جنبه استثنا دارد و بیشتر افراد جامعه به منظور ارتقاء به سطوح بالاتر اجتماعی نیاز دارند، سلسله مراتب نیازها را بدرستی پشت سر بگذارند و آنچه در برنامه‌ریزی‌های اجتماعی باید مورد نظر قرار گیرد همین عموم مردم جامعه هستند، به سبب این که استثناءها با توانمندی‌های خاص خودشان می‌توانند مشکلات‌شان را حل کنند، اما در برنامه‌ریزی‌ها و تحلیل‌های اجتماعی باید افراد عادی مد نظر قرار گیرند، چون این افراد به جهت کمیت، اکثریت جامعه را تشکیل می‌دهند.

سبک زندگی یکی دیگر از متغیرهایی است که بر مسائل مادی تاثیر مستقیم دارد. به عنوان مثال تا همین چند دهه پیش بسیاری از هزینه‌ها یا اصلا وجود نداشت یا این که به صورت تجملی بود و وارد سبد هزینه خانوار و افراد نشده بود؛ اما در دنیای امروز با گسترش سبک زندگی شهری و ارتباطات فزون یافته، بسیاری از هزینه‌ها وارد سبد هزینه خانوارها شده است.

اگر بخواهیم از هزینه‌های تجملی مانند لزوم خودروهای لوکس و مستقل برای هر یک از اعضای خانواده بگذریم، هزینه آموزش از جمله هزینه‌هایی است که بخش مهمی از درآمد طبقه متوسط شهری را به خود اختصاص می‌دهد.

علیرضا، مهندسی چهل ساله است. او دو فرزند دارد و کرایه خانه نیز نمی‌پردازد. وی می‌گوید نزدیک به نیمی از حقوقم صرف هزینه‌های آموزشی فرزندانم می‌شود و در واقع پس‌اندازم همین فرزندانم هستم و خیلی مواقع نمی‌توانم برای خودم یا همسرم هزینه کنم، به سبب این که مجبوریم هزینه‌های فرزندان‌مان را تامین کنیم.

او می‌گوید: خیلی وقت‌ها روابطم با همسرم تحت تاثیر مسائل مادی قرار می‌گیرد. قبول دارم چیز زیادی نمی‌خواهد، اما وقتی نمی‌توانم تامین کنم، خودم ناراحت می‌شوم و احساس می‌کنم اگر می‌توانستم آنها را تامین کنم بر کیفیت روابط‌مان خیلی تاثیر می‌گذاشت.

او همچنین با اشاره به مشکلات اقتصادی می‌گوید: باتوجه به گرانی‌های پیش‌آمده مجبور شده‌ام بسیاری از هزینه‌ها را حذف کنم. بخشی از این هزینه‌ها به هزینه‌های سلامت و بهداشت برمی‌گردد که حتی شاید در بلندمدت آثار منفی خانواده داشته باشد، اما مجبوریم در شرایط کنونی بیشتر از هر چیز از هزینه‌های خودمان بکاهیم تا هزینه فرزندان‌مان.

به نظر می‌رسد همان‌قدر که فناوری پیچیده‌تر شده، ارتباطات گسترده‌تر و سبک زندگی متفاوت شده است. درواقع به همان اندازه ارتباط بین مسائل مادی و معنوی نیز گسترده‌تر شده است. هر چند در شرایط کنونی گرایش به معنویات نیز رو به افزایش است، اما نباید فراموش کنیم جنس آن نسبت به گذشته متفاوت است و حتی حصول به این تجربیات نیز احتیاج به منابع مالی پیدا کرده است. به عنوان مثال یوگا ورزشی است که به دلیل آثار معنوی‌اش و قدرت تمرکزی که به همراه می‌آورد در این سال‌ها مورد توجه قرار گرفته است؛ اما آیا همین ورزش به نسبتی که در اختیار افراد با تمکن مالی است، به همان میزان در اختیار افرادی که تمکن مالی ندارند، قرار می‌گیرد؟ سفر مثال دیگری در این زمینه است. هم‌اکنون سفرهای زیارتی یا غیرزیارتی که بی‌تردید نقش برجسته‌ای در بهسازی روحی افراد دارند، مستلزم هزینه‌های سنگین هستند که شاید بسیاری از خانواده‌ها قادر به تامین آن نباشند.

شواهد زندگی ما نشان می‌دهد، تامین بسیاری از معنویات زندگی نیز در گروی زندگی مادی قرار گرفته است. اگر به همان مسائل ازدواج برگردیم، بی‌تردید انتخاب افراد در دنیای کنونی علاوه بر این که تحت تاثیر مسائل غیرمادی و ویژگی‌های اخلاقی قرار گرفته، مسائل مادی نیز جایگاه تعیین‌کننده‌ای در این معادله پیدا کرده است.

یکی از دلایل بالا رفتن نسبی سن ازدواج نیز به همین مساله بازمی‌گردد. در گذشته افراد زندگی را با هم می‌ساختند، اما در دنیای امروز به نظر می‌رسد افراد انتظار دارند، همسرشان بخشی از امکانات را فراهم آورده باشد. به سبب این که باور عمومی این است که در روال طبیعی زندگی و به دلیل گرفتاری‌ها و اولویت‌های جدیدی که در زندگی مشترک ایجاد می‌شود، دیگر نمی‌توان امکانات مورد نیاز را تامین کرد. به عبارت بهتر در گذشته نگاه به زندگی مشترک، ساختن زندگی بود اما در زندگی امروز، افراد انتظار دارند بسیاری از نیازها فراهم شده باشد.

اعتدال هنوز کارساز است، به سبب این که اجازه می‌دهد بتوانیم با به کار گرفتن اندکی خلاقیت مسیرهای بهتری را پیش روی‌مان بگشاییم. در کنار این، اعتدال به سبب آرامش ذهنی که با خود به همراه می‌آورد موجب می‌شود بتوانیم تمرکز بیشتری روی برنامه‌های پیش‌روی‌مان داشته باشیم.

از آن سوی، جامعه و تعامل‌های اجتماعی، خیابان یکطرفه نیست. ما در چارچوبی زندگی می‌کنیم که بازیگران متعددی در آن نقش دارند، شرایط خانوادگی‌مان، آرمان‌ها و آرزوهای‌مان، نوع تخصص‌مان و از همه مهم‌تر فضای اجتماعی تاثیر زیادی روی تحقق اهداف و آرزوهای‌مان دارند.

سهراب می‌گوید: هر کجا باشم آسمان مال من است، پنجره عشق، هوا، فکر زمین، مال من است.

مولانا در ابیات عاشقانه‌اش می‌گوید:

عشق زنده در روان و در بصر

هر دمی چون گل ز غنچه تازه‌تر

آری؛ عشق و مادیات در تار و پود زندگی ما ریشه دوانده است. سختی بسیار است؛ اما امید انگیزه‌ای است که می‌تواند ما را به فردا پیوند دهد. عشق تجلی‌های مختلفی دارد، با ارز هم ارتباط دارد، بیشتر ما شبیه به یکدیگریم، هر قدر ارز شتابان‌تر می‌شود، بخشی از ما آرزوهای‌مان را دورتر می‌بینیم، اما در کنار این سختی‌ها باید بتوانیم با خلاقیت مسیرهای متفاوتی را پیش روی خودمان بگشاییم، شاید نیاز داشته باشیم زمان بیشتری به خودمان بدهیم، طمأنینه و حرکت آرام اما مداوم به سمت هدف، راهکاری است که می‌تواند امیدهای‌مان را افزایش دهد، چرا که همین گام‌های کوچک در نهایت می‌تواند به تحقق یک هدف بزرگ منجر شود.