آغازی دوباره بر روابط ایران و مصر

حتی وقتی که حمید بقایی به عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهور ایران راهی قاهره شد تا دعوت‌نامه مخصوص محمود احمدی‌نژاد را برای شرکت در اجلاس به دست محمد مرسی برساند، باز نشانه‌هایی از پاسخ مثبت به این دعوت دیده نشد و این‌طور به نظر رسید که پیام‌رسان صلح و دوستی بین ایران و مصر که پیش از این هم به مصر سفر کرده بود، نتوانسته در طول جلسه، رئیس‌جمهور منتخب مصر را ترغیب کند تا نظر قطعی خود را اعلام کرده و بقایی با جواب مثبت مرسی به تهران برگردد. از این‌رو پس از این‌که دیدار بقایی با مرسی به پایان رسید، دفتر رئیس‌جمهور مصر اعلام کرد که وی در حال بررسی دعوت‌نامه ایران است و هنوز مشخص نیست که مرسی شخصا در این اجلاس حاضر می‌شود یا این‌که نماینده خود را به تهران خواهد فرستاد.

اما چرا آمدن یا نیامدن مرسی به تهران تا این اندازه مهم است و به همین خاطر، برگزاری بزرگ‌ترین اجلاس سیاسی بعد از مجمع عمومی سازمان ملل در ایران به کابوسی برای برخی کشورها تبدیل شده است؟ کابوسی که با حضور یا شرکت نکردن برخی چهره‌های سیاسی کشورهای خاص،‌ قابلیت ترسناک‌تر یا ملایم‌ترشدن را دارد!

پاسخ به این پرسش به قطع رابطه 33 ساله تهران ـ قاهره بازمی‌گردد و این‌که در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی و پس از امضای قرارداد کمپ‌ دیوید میان مصر و رژیم صهیونیستی، تهران در اعتراض به این اقدام خائنانه انورسادات در حق فلسطینیان،‌ روابط دیپلماتیک خود را با قاهره قطع کرد. پس از ترور انور سادات به دست خالد اسلامبولی و تغییر نام یکی از خیابان‌های تهران به این اسم، ‌روابط دو کشور، تیره‌تر از قبل شد و گذشت زمان هم نتوانست یخ نشسته بر روابط دو کشور را آب کند، لذا سطح روابط طرفین فراتر از دفتر حافظ منافع نرفت. تا این‌که با روی کار آمدن دولت نهم به ریاست محمود احمدی‌نژاد، تلاش‌هایی برای کاستن سردی این رابطه آغاز شد و تهران بهار سال 1386 خواستار برقراری رابطه ایران و مصر شد، به این شکل که احمدی‌نژاد در جریان یک کنفرانس خبری در ابوظبی در پاسخ به سوال خبرنگار الاهرام مصر درباره عادی سازی روابط تهران و قاهره گفت: «با صراحت اعلام می‌کنم که امروز ما به طور قاطع به دنبال تجدید رابطه با مصر هستیم که اگر دولت مصر اعلام آمادگی کند، تا پایان وقت اداری امروز سفارت ایران را در مصر برپا خواهیم کرد.» اگرچه این اتفاق هرگز نیفتاد و مقامات مصری از این فرصت استقبال نکردند، اما این سخنان سرآغاز تلاش‌های ناتمام دولت نهم و همچنین دهم برای برقراری رابطه میان دو کشور بود که البته در دوران ریاست جمهوری مبارک، نتوانست چندان نتیجه‌بخش باشد.

پس از آن هم احمدی‌نژاد ، سال 1389 «حمید بقایی» رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را عازم مصر کرد تا گام تازه‌ای در مسیر برقراری رابطه مجدد برداشته شود. به این ترتیب بود که او در جریان سفر خود به مصر نخستین موافقتنامه جمهوری اسلامی ایران را با حکومت سابق مصر در قالب موافقتنامه هوایی ایران و مصر به امضا رساند؛ با وجود این ولی در مهر​ 1389، یعنی همزمان با انجام این سفر، رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت خارجه تاکید کرد شرایط فعلی برای برقراری روابط بین ایران و مصر فراهم نیست. چنین بود که دو سال پس از سفر بقایی به مصر در آن زمان، وی مجددا به منظور دعوت رئیس‌جمهور جدید مصر پس از انقلاب اخیر این کشور، ‌راهی قاهره شد تا از او برای شرکت در اجلاس گروه «نم» دعوت به عمل آورد.

آمدن مرسی به تهران از این حیث اهمیت دارد که وی اولین مقام ارشد مصر است که بعد از 30 سال قطع رابطه به ایران خواهد آمد و این می‌تواند نوید‌دهنده بهبود روابط سرد شده دو کشور باشد. چنین امیدی نسبت به مرسی به این دلیل وجود دارد که نسب سیاسی وی به اخوان‌المسلمین بازمی‌گردد و این گروه نسبت به گروه‌های دیگر مصری قرابت بیشتری با ایران دارد، از این رو انتظار می‌رفت تهران جزو اولین مقصدهای وی برای سفرهای خارجی‌اش باشد، اما این‌گونه نشد و رئیس‌جمهور مصر در اولین سفر خارجی خود راهی عربستان شد و بعد از آن هم میزبان وزیر خارجه آمریکا گردید.

اما اینک مرسی تصمیم گرفته برای ارتقای روابط دو کشور ‌گام عملی بردارد، برای همین هفته گذشته اعلام کرد خود شخصا برای حضور در شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد به تهران خواهد آمد. حال باید دید آیا این سفر می‌تواند تحولی در رابطه دو کشور مهم منطقه ایجاد کند و محمد مرسی به عنوان رئیس‌جمهور یکی از موثرترین کشورهای جهان عرب، برای تقویت روابط دیپلماتیک تهران ـ قاهره در چنته سیاسی خود چه اندیشیده است و آیا آمدن این مرد به ایران، دستاوردی بیشتر از یک دیدار و رایزنی‌های معمول دیپلماتیک به همراه خود خواهد داشت؟