راه پرسنگلاخ تئاتر تجربی

اما امروزه در کشور ما این مفهوم دچار سوء‌تعبیر شده و هر تجربه ریز و درشت غیرمتعارف تئاتری را دربر می‌گیرد.

واقعیت این است که تجربه‌گرایان، ساختارشکنی می‌‌کنند. ساختارشکنی هم به معنای درهم ریختن ساختار و سرهم کردن دوباره آن است. چنین کاری جزیی‌ترین تا کلی‌ترین امور را دربر می‌گیرد. پس تجربه، هم نسبی و هم به خیلی چیزها وابسته است.

هنر نمایش، بخش‌های متعددی دارد و می‌توان در هر گوشه و بخش آن تجربه‌ای تازه کرد یا می‌توان به کلی آن را به‌هم ریخت و نکته تازه‌ای از آن درآورد. چیزی که دوباره سرهم می‌کنیم یا بی‌ریخت و بی‌مصرف است که آن را دور می‌اندازیم و فراموش می‌کنیم یا قاعده و ساختار جدیدی دارد که می‌تواند به یک شکل قابل استفاده جدید و یک سنت جدید تبدیل بشود که می‌ماند. تجربه‌های متحول‌کننده بسیار دیریابند و ‌در هر شرایطی تأثیر ندارند. در همه هنرها ‌‌همین طور است. کاری که نیما در شعر فارسی کرد، نمونه‌ای از همین تجربه‌هاست؛ هرچند این تجربه پیش از او شروع شده بود، به هر حال او آن را به نتیجه رساند.

شعر نو زاده شرایط تاریخی و اجتماعی خاصی بود. وقتی او به قول خودش آب در خوابگه مورچگان ریخت، نوآوری او مثل شعله در خرمنی خشک درگرفت. در تئاتر هم همین‌طور است. با نگاهی به هنرمندان نوآور در تئاتر جهان می‌بینیم همه آنان در کار خود صادق‌ بوده‌اند و با این‌که کارهای بزرگی کرده‌اند، اما ادعای انجام کارهای بزرگ را نداشته‌اند.

هیچ یک از آنان واقعاً در صدد زیر و رو کردن قوانین تئاتر نبوده‌ا‌ند و هر یک هدف مشخصی برای خود درنظر گرفته و هم و غم خود را صرف آن کرده‌اند. آنان کوشیده‌اند شیوه‌ها را اصلاح و بازنگری کنند‌ یا با شیوه‌های نوینی به جریان تئاتر جان تازه بدهند. واقع‌بینی، عنصر مهم دیگری در کار این پیشتازان بود. آنان در کارهای خود شرایط واقعی محیطی را هرگز نادیده نگرفتند، دچار پندار و توهم نشدند و تفاوت‌های فرهنگی جوامع مختلف را از نظر دور نداشتند.

زدن برچسب کلی تئاتر تجربی بر تجربه‌های نامتعارف، نوعی مصونیت بخشیدن به آنهاست. در این صورت، غیرمتعارف بودن، تماشاگر نداشتن و تخطئه آثار پیشینیان به صورت ناآگاهانه، به نوعی ارزش تبدیل می‌شود و تئاتر کشور را به بیراهه‌ای پر سنگلاخ می‌برد.