نشانه‌ای از فعالیت دماوند وجود ندارد

ترس از زلزله قریب‌الوقوع و به دنبال آن فعال شدن آتشفشان دماوند چند وقتی است برخی ساکنان کلانشهر تهران را به خود مشغول کرده است.

این در حالی است که مدیر زمین‌شناسی منطقه‌ای سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در این زمینه خیال ما را راحت می‌کند و می‌گوید: برخی ادعا می‌کنند اگر زلزله‌ای در تهران رخ دهد آتشفشان دماوند نیز فعال می‌شود در حالی که از نظر علمی لزوما ارتباطی بین وقوع زلزله و فعال شدن آتشفشان دماوند وجود ندارد. همین ترس از فوران ناگهانی باعث شده تا مزایا و موهبت‌های آتشفشان‌ها را نبینیم.

این در حالی است که به گفته دکتر قلمقاش، کوه‌های آتشفشانی زمانی که خسارت‌های ویرانگری را به دنبال نداشته باشند می‌توانند برای بشر بسیار مفید باشند. لازم است این مزایا در زمانی که گفته می‌شود نشانه‌ای دال بر فعالیت زودهنگام دماوند وجود ندارد، بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

برای آن‌که درباره آتشفشان‌ها بیشتر بدانیم سراغ دکتر جلیل قلمقاش، مدیر زمین‌شناسى منطقه‌اى سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور رفتیم.

کوه‌های آتشفشانی از جمــله مشخــصات مهـم کشورها به شمار می‌آید و برای ما ایرانی‌ها نیز دماوند یکی از نمادهای ملی محسوب می‌شود. اما چرا آتشفشان‌ها اینقدر مهم است؟

بله من با نظر شما کاملا موافق هستم. این پدیده زیبای زمین‌شناسی یکی از مواهب طبیعی است. برای مثال آتشفشان فوجی در ژاپن سالانه 100 هزار گردشگر خارجی دارد. لذا می‌توانید تصور کنید این آتشفشان که 2 هزار متر کم‌ارتفاع‌تر از دماوند است چه منبع درآمد مناسبی برای منطقه فوجی است. مخروط‌های زیبای آتشفشانی، یخچال‌ها، دریاچه‌های طبیعی و دشت شقایق دماوند بی‌نظیر است. ساقه‌‌های شقایق به ارتفاع حدود یک متر و گل‌های با قطر بیش از 10 سانتی‌متر رویایی به رنگ سرخ در دامنه‌های جنوب غربی دماوند ایجاد کرده است. کوه‌های زیبای تفتان و بزمان در استان سیستان و بلوچستان فرصت‌های بزرگی برای سرمایه‌گذاری و جذب گردشگر در جنوب شرقی کشور هستند.

همچنین مراتع گسترده و متراکم سهند و سبلان از مواهب طبیعی آتشفشان‌ها هستند. افزون برگردشگرانی که سالانه برای بازدید این پدیده‌های طبیعی می‌آیند مراتع گسترده و متراکم سهند و سبلان این منطقه از کشور را به قطب پرورش دام تبدیل کرده است، برای مثال پنیر لیقوان به عنوان یکی از محصولات لبنی در سهند شهرت جهانی دارد. دریاچه بزرگ چکاد (قله) سبلان زیبا و حیرت‌انگیز است. زیبایی آتشفشان‌ها با استحصال انرژی زمین گرمایی یا ژئوترمال از آنها کامل می‌شود. این انرژی پاک از جریان‌های ‌ آب گرم منطقه آتشفشانی به دست می‌آید. در مناطق آتشفشانی به دلیل وجود منبع گرم حرارتی در زمین آتشفشان، جریانی از آب‌های گرم وجود دارد که با حفاری و نصب نیروگاه انرژی حرارتی آنها به نیروی الکتریسیته تبدیل می‌شود. در زمان حاضر چنین نیروگاهی در منطقه سبلان در حال راه‌اندازی است.

در ایران آتشفشان فعال نداریم. در دهه‌های اخیر هیچ کدام از آتشفشان‌های ایران مواد مذاب و مواد آتشفشانی پرتابی نداشته‌اند.

اما در ایران پنج آتشفشان نیمه‌خاموش یا خفته شامل دماوند، سهند، سبلان، تفتان و بزمان وجود دارد که با توجه به خروج گاز و چشمه‌های آب گرم در اطراف آنها این آتشفشان‌ها خاموش و غیرفعال نیستند، بلکه در زمان حاضر فعالیتی نداشته و خفته‌اند که با توجه به قرارگیری این آتشفشان‌ها در کمربند کوهزایی آلپ ـ هیمالیا احتمال فعالیت دوباره آنها وجود دارد. فعالیت و بیداری دوباره آتشفشان‌های نیمه‌خاموش همراه با خسارت‌های شدید و گاه جبران‌ناپذیر است. اما این هشدار زمین‌شناسان به معنی این‌که هر لحظه احتمال وقوع فعالیت آتشفشانی وجود دارد نیست، بلکه به جای هراس باید به فکر ایجاد مراکز پایش همیشگی در اطراف آتشفشان‌های یادشده باشیم. با وجود اطلاعات مناسب، زمین‌شناسان می‌توانند رفتار آینده یک آتشفشان را پیش‌بینی کنند.

انرژی حاصل از انفجار آتشفشان چقدر است؟ آیا این طور که گفته می‌شود انفجارهای آتشفشانی می‌تواند تکه‌های بزرگ سنگ را با سرعت بسیار زیاد به مسافت چند کیلومتر پرتاب کند و گاه با مخاطرات طبیعی چون زمین‌لرزه، جریان گل و سیلاب‌های ناگهانی، باران‌های اسیدی و در شـــرایط خاص وقوع سونامی‌ همراه باشد؟

فوران‌های انفجاری آتشفشان افزون بر پرتاب قطعات بزرگ سنگی تا ارتفاع زیاد می‌تواند موجب کنده شدن بخش بالایی مخروط آتشفشانی شود. برای مثال فعالیت مجدد آتشفشان سنت‌هلن در ایالات متحده در سال 1980 که یک آتشفشان نیمه‌خاموش به شمار می‌آمد و با کنده شدن یکباره دهانه آتشفشان و فوران‌های انفجاری شدید همراه بود. فعال شدن مجدد آتشفشان ایجاف جالاجوکول در ایسلند در سال 2009 و فقط خروج جریان‌های شدید خاکستر در آن موجب ایجاد خسارت 60 میلیون یورویی برای شرکت‌های هواپیمایی شد. در این فوران آتشفشانی علاوه بر بسته شدن فرودگاه‌ها به مدت چند روز و ذوب یخچال‌های اطراف آتشفشان به شعاع 2 کیلومتری موجب جاری شدن سیلاب در اطراف آتشفشان و بسته شدن بزرگراه‌ها و شهرهای اطراف به مدت چند هفته شد. در نتیجه با این فوران مجدد ناگهانی زندگی طبیعی در ایسلند تا مدت زیادی مختل شد.

باتوجه به موقعیت آتشفشان‌های خفته ایران احتمال وقوع سونامی مرتبط با فعالیت آنها وجود ندارد.

بهاره صفوی - گروه دانش