طلوع نیروگاه‌های حرارتی خورشیدی در ایران

صدالبته که این انرژی‌ها تجدیدناپذیرند و دیر یا زود پایان خواهد یافت و بشر در معرض تهدید بحران انرژی قرار خواهد گرفت به همین دلیل در سال‌های اخیر استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر، یکی از دغدغه‌های بشر امروزی محسوب می‌شود چرا که این منابع بسیار متنوع و فراوان هستند،رابطه مستقیمی با رشد صنعتی و رفاه جامعه بشری دارند. و از همه مهم‌تر پاک هستند و به محیط زیست آسیب نمی‌رسانند. اما آیا سبد انرژی کشورما نیز مانند سایر ملل دنیا، متنوع خواهد شد؟ برای پی بردن به این موضوع و مروری بر کارنامه انرژی‌های تجدیدپذیر کشور طی چند سال اخیر گفت‌وگویی با دکتر کمال عباس‌پور، عضو هیات علمی پژوهشگاه مواد و انرژی، رئیس اسبق دانشکده انرژی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد تاکستان و مجری طرح نخستین نیروگاه ترکیبی خورشیدی ـ بادی اختصاص دادیم تا بیشتر پیرامون این موضوع به بحث بپردازیم.

امروزه انرژی‌های تجدید پذیر با نام‌های انرژی‌های پاک یا سبزهم شناخته شده‌اند، به نظرشما تشابه یا تفاوت این اصطلاحات در چیست؟ اصلا منابع تجدیدپذیر یا ناپذیر چه منابعی هستند و شما در مجموع چه تعریفی از این منابع دارید؟

انرژی‌هایی مانند خورشیدی، باد، زمین گرمایی، جزر و مد، امواج دریایی، بیوماس یا زیست توده از جمله منابع انرژی‌های تجدیدپذیر محسوب می‌شوند. از آنجا که این منابع در محیط تولید آلودگی نمی‌کنند و مواد زائدی از تولید این انرژی‌ها به جای نمی‌ماند که تولید پسماند یا آلودگی زیستی کنند، به آنان انرژی‌های پاک می‌گویند و به دلیل این‌که این انرژی‌ها با محیط زیست سازگار هستند و به اکولوژی آسیبی نمی‌رسانند، به آنان نام انرژی سبز نهاده‌اند. همچنین به علت این‌که این منابع قابل باز گشت به محیط هستند، به آنان انرژی‌های تجدیدپذیر می‌گویند.در صورتی که سوخت‌های فسیلی مانند نفت‌ خام، گاز، میعانات گازی، سنگ‌های رسی نفتی، زغال سنگ و اورانیوم به‌طور مستقیم یا غیر‌مستقیم وارد چرخه محیط زیست و اتمسفر شده و با تولید گازهای آلاینده همچون دی‌اکسید کربن، مونوکسید کربن، فلزات سنگین و ذرات گرد و غبار مخل سلامتی انسان‌ و محیط‌زیست او می‌شوند و در طولانی مدت باعث امراض و بیماری‌های گوناگونی خواهند شد به این دلیل به این‌گونه از انرژی‌ها، انرژی ناپاک اتلاق می‌شود. البته باید در نظر داشت که ریشه این نوع انرژی‌ها نیز از خورشید است زیرا فسیل باقی مانده گیاهان و جانوران طی سالیان متمادی در اثر تابش خورشید و پدیده فتوسنتز و فعل و انفعالات شیمیایی در لایه‌های زیرین و اعماق زمین تبدیل به انواع سوخت‌های فسیلی شده‌اند. همچنین انرژی‌های اتمی نیز، پسماندهای اتمی تولید می‌کنند که بسیار مضر سلامتی انسان و محیط زیست هستند بنابراین برای جلوگیری از نشر آنان به محیط زیست باید این پسماند‌ها مدیریت شوند. امروزه مشخص شده است که بهترین گزینه برای جلوگیری از پسماندهای این انرژی، پنهان کردن آنان در اعماق زیر دریاها یا بیابان‌ها است ولی نباید از نظر دور داشت که طبیعت زنده است و چرخش مواد در همه جا وجود دارد. در کوتاه مدت شاید به نظر برسد که ما فضولات اتمی را جایی دفن کرده‌ایم اما در بلندمدت حتما اثرات این مواد دفن شده وارد زندگی ما خواهد شد.

از میان این منابع تجدیدپذیر، خورشید بزرگ‌ترین منبع انرژی محسوب می‌شود که براحتی در همه جای زمین قابل دسترس است، در حال حاضر با چه روش‌هایی می‌توانیم از انرژی خورشیدی برای تامین نیازهای انرژی بیشتر و بخصوص تولید الکتریسیته بهره ببریم؟

در حقیقت انرژی خورشیدی که از فاصله چند 100 میلیون کیلومتری به زمین می‌رسد، جزیی از آن انرژی است که خورشید تولید می‌کند. شدت این انرژی نیز به موقعیت جغرافیایی هر منطقه بستگی دارد. هر چقدر منطقه‌ای به خط استوا نزدیک‌تر باشد مانند مناطق حاره‌ای یا مناطق نزدیک خط استوا مانند کشور ایران، در بهترین حالت ممکن، قریب به یک کیلو وات می‌توانند از انرژی تابشی خورشیدی بر سطح زمین بهره‌مند شوند. چنانچه ما بخواهیم انرژی تابشی را به انرژی مفید و قابل استفاده مانند انرژی حرارتی، برق، الکتریکی یا سایر انواع انرژی‌ تبدیل کنیم عمدتا انرژی تابشی کمتر از یک کیلو وات بر متر مربع در سطح زمین خواهد بود. دریافت این نوع انرژی بستگی به آن فناوری دارد که این انرژی را از تابش به نوع دیگری تبدیل می‌کند که معمولا به 2 صورت تبدیل مستقیم مانند سلول‌های خورشیدی یا تبدیل غیرمستقیم مانند تاسیس نیروگاه‌های حرارت خورشیدی است؛ مثلا در روش مستقیم بهترین راندمان تولید سلول‌های خورشیدی حدود 14 درصد آن یک کیلو وات که ذکرش رفت. به عبارت دیگر می‌توان به ازای هر متر مربع 140 وات از آن، انرژی الکتریکی تولید کرد. البته برخی از کشورها مانند آمریکا و ژاپن این راندمان را به 22 درصد هم رسانده‌اند. اخیرا نیز کشور ژاپن ادعا کرده است که موفق به ساخت سلول‌هایی شده که در حدود 80 درصد راندمان دارند. اما در مرحله تحقیقاتی و پژوهشی به سر می‌برد و هنوز به تولید انبوه نرسیده است. به‌کارگیری انرژی‌های خورشیدی برای تولید آبگرمکن‌های خورشیدی نیز به نوع فناوری به‌کار گرفته شده توسط ما بستگی دارد. معمولا برای ساخت این سیستم‌ها انرژی خورشیدی توسط جمع‌کننده‌ها یا کلکتورهای خورشیدی جمع‌آوری و به انرژی حرارتی تبدیل می‌شود. سپس این انرژی حرارتی روی صفحه‌ای به نام جاذب، آب را گرم می‌کند. بهترین حالت راندمان این آبگرمکن‌ها نیز حدود 30 تا 40 درصد است که ما می‌توانیم آن را تبدیل به انرژی حرارتی کنیم. در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی خورشیدی نیز راندمان بین 30 تا 35 درصد است. به عنوان مثال در سیکل ترکیبی مانند بخار که از انرژی خورشیدی استفاده می‌شود، 200 تا300 رسته آینه‌های خورشیدی به نام «هلیواستات» در یک سطح وسیعی نزدیک به 2 تا 3 هکتار چیده می‌شوند که وظیفه آنان بازگرداندن بازتابش خورشید به گیرنده‌ها یا رسیورهای خورشیدی است. پس از آن روغن انتقال حرارت مانند سیلکو در رسیور تا دمای 700 درجه سانتی‌گراد گرم و در یک مدار دیگر آب را گرم و تبدیل به بخار می‌کند و بخار وارد توربین می‌شود. البته نمونه این نیروگاه‌ها در دنیا بسیار کم ساخته می‌شود زیرا مشخص شده است که این نوع نیروگاه‌ها هزینه‌های بسیار بالایی به خصوص در بخش ردیاب‌های خورشیدی متحمل می‌شوند.

آیا ردیاب‌های خورشیدی در کشور ما نیز ساخته شده است؟

بله، سال 79 وزارت نیرو لایحه‌ای برای تاسیس چنین نیروگاهی در حد 1000 کیلو وات (یک مگا وات) به مجلس برد و مناقصه‌ای نیز در این خصوص برگزار کرد. بنده در این مناقصه، شرکت کردم و پس از کسب قرارداد با صرف هزینه‌ای معادل 23 میلیون تومان اقدام به ساخت این ردیاب خورشیدی کردم، در صورتی که کشور آمریکا سال 89 هنگامی که قصد داشت تا چنین نیروگاهی را تاسیس کند، حدود 500 میلیون دلار فقط صرف هزینه‌های تحقیقاتی‌اش کرد. متاسفانه به علت هزینه‌های زیادی که ساخت این نیروگاه دارد، مجلس با اجرایی شدن آن موافقت نکرد و این طرح نیمه تمام باقی ماند. چنانچه مجلس لایحه این طرح را بپذیرد، این طرح اجرایی خواهد شد.

در رابطه با شدت تابش خورشید روی زمین معادل 1000 وات (یک کیلو وات بر متر مربع) صحبت کردید. در برخی از مناطق ایران با انرژی معادل 5 کیلووات ساعت در روز مواجه هستیم، داستان این عدد و علت این تفاوت در چیست؟

5 کیلو وات ساعت در روز معادل میانگین انرژی است که ما از خورشید در تمام پهنه جغرافیایی ایران به‌طور متوسط در روز دریافت می‌کنیم. به عنوان مثال اگر ما این شدت تابش خورشید روی زمین را 1000 وات در نظر بگیریم، شدت تابش این یک کیلو وات به تمام نقاط زمین نمی‌رسد و به شرایط اقلیمی، عرض و طول جغرافیایی، ساعت و شدت تابش خورشید بستگی دارد بنابراین چنانچه شدت تابش خورشید را در طی ماه‌های مختلف و در پهنه‌های مختلف ایران درنظر بگیریم و بر 365 روز تقسیم کنیم. به عدد تقریبی 5 کیلو وات بر ساعت در روز نزدیک می‌شویم به عبارت دیگر، مفهوم 5 کیلو وات بر ساعت در روز این است که مثلا برای یک متر مربع بر سطحی که عمود بر امتداد تابش خورشید است، در شهر تهران از هنگام طلوع آفتاب تا غروب خورشید به طور متوسط می‌توانیم 5 کیلو وات بر ساعت انرژی کسب کنیم.

شما در پژوهشگاه مواد و انرژی فعالیت می‌کنید. این پژوهشگاه تاکنون در زمینه به‌کارگیری و توسعه انرژی‌های نو چه اقداماتی انجام داده است؟

پایه‌های نخستین این پژوهشگاه از سال‌های پیش از انقلاب،مقارن با اولین بحران نفت در سال 1975 زمانی که قیمت جهانی نفت افزایش یافت و اغلب کشورهای پیشرفته دنیا به این نتیجه رسیدند که برای تامین نیازهای خود سراغ انرژی‌های تجدیدپذیر بروند، در ایران پی‌ریزی شد. به طبع کشور ایران نیز مانند سایر کشورها به دنبال استفاده از این منابع انرژی برآمد. بنابراین آزمایشگاهی در دانشکده برق دانشگاه تشکیل داد که مهم‌ترین وظیفه آن تولید سلول‌های خورشیدی و کارهای تحقیقاتی در زمینه تولید برق از انرژی خورشیدی بود. این آزمایشگاه با تخصیص اعتبار گسترش یافت و سال 1353 برای انجام فعالیت‌های بیشتر از این دانشگاه جدا و تحت عنوان پژوهشگاه مواد و نیرو به فعالیت پرداخت. پس از آن نیز این پژوهشگاه به مشکین شهر کرج انتقال یافت و با احداث 5 پژوهشکده در زمینه انرژی، مواد، سرامیک، نیمه هادی و فناوری‌های نانو و مواد پیشرفته، بیشتر فعالیت‌هایش را روی انرژی‌های خورشیدی، مواد، سرامیک، تولید مواد سلول‌های خورشیدی متمرکز کرد. به‌طوری که هم‌اکنون نیز به عنوان یکی از قطب‌های علمی کشور محسوب می‌شود. از آنجا که استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بویژه انرژی خورشیدی و بادی یکی از گزینه‌های اصلح برای تامین نیازهای هر کشور محسوب می‌شود، کشور ایران نیز مانند سایر کشورها از سال 87 با طرح هدفمند کردن یارانه‌ها بحث به‌کارگیری از این انرژی‌ها را در برنامه کاری خود قرار داده است و فعالیت‌هایی نیز در این زمینه به انجام رسانده است اما هنوز به صورت تجاری و تولید انبوه نرسیده است.

گفته می‌شود استفاده از انرژی‌های نو بویژه انرژی‌های خورشیدی چندان مقرون به صرفه نیستند اما امروزه در اغلب کشورها حتی کشوری مانند نروژ که نزدیک قطب قرار دارد، شاهد گسترش این نوع نیروگاه‌ها هستیم. همچنین تاسیس نیروگاه‌های بادی در برخی از کشورها مانند ایالت متحده آمریکا کاملا به طور تجاری برای خانه‌های شخصی عرضه می‌شود. در کشور ایسلند نیز نیروگاه زمین گرمایی تاسیس شده است، پس چرا کشور ایران با این همه منابع خدادادی و طبیعی هنوز نتوانسته است وارد این وادی شود، اشکال کار را در کجا می‌بینید؟

در حال حاضر استفاده از این منابع بستگی به موقعیت‌های ژئوپولتیک و سیاست‌های یک کشور دارد. آنچه مسلم است، اکثر کشورها برای تامین نیازهایشان به این منابع رجوع و قریب به 50 سال است که اغلب کشورهای پیشرفته به دنبال این‌گونه منابع هستند. به عنوان مثال کشور آمریکا با برنامه‌ریزی‌هایی که به انجام رسانده است، توانسته طی چند دهه به جایگاه کنونی‌اش برسد. شاید بیشترین علت این‌که ایران تاکنون وارد این وادی نشده است را در منابع عظیم نفتی و گازی جستجو کنیم. شاید اگر کشور ما نیز مانند سایر کشورها از این‌گونه منابع محروم بود، برای تامین نیازهایش به دنبال این منابع انرژی می‌رفت.

شاید به خاطر این است که سرمایه‌گذاری در نفت و گاز ارزان‌تر است؟

به نظر من هیچ نوع انرژی گران‌تر یا ارزان‌تر از نوع دیگر انرژی نیست، هر دو یکسان هستند. به عنوان مثال سرمایه‌گذاری در انرژی‌های فسیلی بسیار پایین اما بهره‌برداری، تعمیر و نگهداری این نیروگاه‌ها به مراتب بسیار گران‌تر است اما برخلاف این انرژی‌ها، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر انرژی مانند خورشیدی بسیار زیاد است زیرا کشور ما دانش فنی این فناوری را ندارد و دانش فناوری ساخت ویفر و سیلیکون برای باتری‌های خورشیدی فقط در انحصار چند کشور پیشرفته است بنابراین ما مجبور هستیم تا دستگاه این دانش و نه خود فناوری را از کشورهایی مانند ژاپن و آمریکا بگیریم. ما در حقیقت واردکننده دستگاه‌های این فناوری هستیم. به عنوان مثال شرکت‌هایی مانند مجتمع شهید قندی،آریا سولار مشهد و... طی چند سال گذشته توانسته‌اند با گرفتن این ویفرها اقدام به مونتاژ سلول‌های خورشیدی کنند یعنی روی این ویفر شیشه بگذارند، پس از آن با حفظ خلأ، هوای بین دو شیشه را تخلیه کنند و پس از قاب زدن به بازار عرضه کنند. بنابراین به علت شرایط موجود و تحریم‌های اقتصادی، واردات این فناوری بسیار گران است، پس برای این‌که بتوانیم از این منابع انرژی تجدیدپذیر استفاده کنیم باید دانش این فناوری را خود کسب و بومی‌سازی کنیم. برای این‌که یک طرح اجرایی شود باید ابتدا این طرح در یک مقیاس پایلوت و کوچک‌تر ساخته شود و پس از آن در مقیاس نیمه صنعتی و تولید انبوه برسد. ما نمی‌توانیم بگوییم که امروز این دانش و فناوری را داریم پس از فردا می‌توانیم تولیدکننده باشیم زیرا اجرایی‌شدن این طرح مستلزم رعایت مراحل مختلف همچون برنامه‌های راهبردی کوتاه و بلندمدت، تامین اعتبار، سرمایه‌گذاری و درایت مدیران طی سالیان متمادی است.

با توجه به این‌که چنین پژوهشگاهی داریم و این پژوهشکده بیش از 30 سال است که در این زمینه به فعالیت پرداخته، اما چرا هنوز در واقع ماده اولیه مورد نیاز سلول‌های خورشیدی یا همان ویفر‌های فتو ولتائیک را هنوز از خارج تامین می‌کنیم، آیا پژوهشکده انرژی مواد بهتر نیست که نگاه اصلی‌اش را به ساخت چنین فناوری پایه‌ای متمرکز کند؟

آنچه مسلم است، مطالعات اولیه کارهای پژوهشی چه در زمان انقلاب و چه پس از انقلاب به‌طور پیوسته و مداوم نبوده است اما اظهارکردن این‌که مرکز پژوهشی، خود به تنهایی باید این فناوری را تولید کند، چندان معقول نیست زیرا یکی از ماموریت‌های اصلی این پژوهشکده کسب دانش فنی این فناوری از داخل یا خارج از کشور و عرضه آن به صنعت است.از آنجا که بومی‌سازی این فناوری به‌طور کلان نیازمند سرمایه‌گذاری است بنابراین انجام چنین کار پژوهشی، مشارکت همگانی با واحد‌های اقتصادی را می‌طلبد. متاسفانه به علت تغییر ساختار سازمانی، تغییر مدیریت و سیاست‌های مدیریت‌ها طی سالیان متمادی این پروژه دچار تغییر و تحول شده و به طور پیوسته چنین کارهایی به سرانجام نرسیده است.

معمولا کشورها برای رسیدن به این روند از سیاست‌های معروف درصدی استفاده می‌کنند و در یک برنامه زمان‌بندی شده اهدافشان را تعریف می‌کنند مثلا در هدف‌گذاری‌هایشان  تعیین می‌کنند که طی 5 سال آینده 10 درصد انرژی مورد نیاز کشورشان را از منابع تجدیدپذیر به دست آورند و در5 سال آینده این رقم معادل 12 درصد و سپس به 20 درصد افزایش یابد. بنابراین به نظر می‌رسد این کشورها به جای این‌که سراغ تولیدکننده‌های این صنعت بروند، برای تولید این ابزارها بودجه‌ای را در اختیار مراکز پژوهشی‌شان قرار می‌دهند. آیا درکشور ما از برنامه درصدی برای استفاده بهینه از این منابع تجدیدپذیر تعریفی شده است؟

قطعا به دلیل رشد جمعیت و رشد واحدهای اقتصادی مانند صنعت، کشاورزی، صنایع حمل و نقل، تامین اعتبار به پژوهشگاه‌ها برای توسعه چنین نیروگاه‌هایی در برنامه وزارت نیرو قرار گرفته است. از آنجا که توسعه این نیروگاه‌ها و به‌کارگیری از این منابع نیازمند تصمیم‌گیری‌های کلان از سوی سیاستمداران و دولت است، طی یک دهه اخیر در این زمینه کارهای انجام شده است. به عنوان مثال دولت در دهه 80 تمام مراکز، ارگان‌ها، سازمان‌های اجرایی کشور، بویژه وزاتخانه‌ها را مکلف کرد تا 5‌/‌4 درصد از اعتباراتشان را به بخش پژوهشی کشور اختصاص دهند. اینک نیز این درصد به 9 ـ 7 در صد افزایش یافته است. همچنین در برنامه 5 ساله دولت نیز این امر به صورت یک لایحه گنجانده شده است. خوشبختانه اخیرا معاونت فناوری ریاست جمهوری نیز پروژه‌ای در این رابطه تعریف کرده و قصد توسعه این مراکز را دارد که ان‌شاءالله طی چند سال آینده با سرمایه‌گذاری‌های کلان در سطح کشور اجرایی خواهد شد.

یکی از پروژه‌های معروف شما نخستین سیکل ترکیبی نیروگاه خورشیدی ـ بادی است. چه شد که به فکر ساخت چنین نیروگاهی افتادید؟

معاونت فناوری ریاست جمهوری سال 1389 طرح‌هایی را در 20 دانشگاه کشور تعریف کرد و به طبع پژوهشگاه که سال‌ها در این زمینه به فعالیت پژوهشی پرداخته، تصمیم گرفت در یک مقیاس کوچک و به‌صورت آزمایشی، این نیروگاه 3 کیلو واتی را در سایت پژوهشگاه ایجاد کند. ما در این پروژه به دلیل این‌که سامانه خورشیدی فقط در مواقع تابش خورشید کاربرد دارند، تصمیم گرفتیم نیروگاهی برای ذخیره انرژی زمانی که دسترسی به انرژی خورشیدی نداریم،طراحی کنیم. بنابراین برای این‌که هزینه ساخت را پایین بیاوریم و ضریب اطمینان کاربری این سیستم را ارتقا دهیم، سامانه فتو ولتائیک خورشیدی را با یک نیروگاه بادی کوچک ترکیب کردیم تا بتوانیم هم از انرژی بادی و هم از انرژی خورشیدی به‌طور متبوع استفاده کنیم که 2 کیلو وات انرژی این نیروگاه از سامانه خورشیدی و یک کیلو وات آن از توربین‌های خورشیدی تامین خواهد شد.

منظور از 3 کیلووات چیست؟

وات در حقیقت واحد انرژی است که در یک ثانیه تولید یا مصرف می‌شود. بنابراین زمانی که واژه 3 کیلووات به کاربرده می‌شود، منظور این است که در هر ثانیه 3 کیلووات برق تولید می‌شود که یک ساعت آن معادل 3600 کیلو وات ثانیه برق خواهد شد.

حال به عنوان مثال یک خانواده روستایی تقریبا 2 کیلووات برق مصرف می‌کند. این مقدار برای یک خانواده شهری به حدود 5/2 تا 3 کیلووات می‌رسد. بنابراین نیروگاهی که توسط ما طراحی شده است می‌تواند نیازهای یک خانواده متوسط شهری و یا روستایی را بسادگی فراهم کن.

چنانچه یک روستای 20 خانواری در منطقه دور افتاده‌ای از ایران وجود داشته باشد، آیا نصب 4 تا 5 نیروگاه اینچنینی با صرفه‌تر است یا کابل‌کشی برق؟

طی تحقیقاتی که به عمل آمد، معلوم شد که اگر اولین خانوار یک روستا فاصله‌اش با آخرین پست شبکه برق 19 کیلومتر باشد، کابل‌کشی برق از شبکه اصلی کشور مقرون به صرفه‌تر است اما اگر این فاصله بیشتر از 20 کیلومتری باشد، استفاده از انرژی خورشیدی مقرون به صرفه‌تر خواهد بود زیرا هزینه گسترش شبکه برق در این شعاع بسیار زیادتر است اما اگر دسترسی به هیچ‌کدام از این منابع نبود، می‌توانیم از موتور ژنراتور استفاده کنیم اما طی سال‌های اخیر به دلیل این‌که هزینه بهره‌برداری و تهیه سوخت آن به مراتب خیلی گران است، استفاده از آن دیگر مقرون به صرفه نیست.

شما فکر می‌کنید 4 گروه شامل پژوهشگران، صنعتگران، دولتمردان و مردم که درگیر ماجرای تولید و استفاده از انرژی‌های پاک و مخصوصا خورشیدی هستند، باید چه تعاملی با یکدیگر داشته باشند تا ما به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک برویم تا نگاه دنیا به کشورمان به عنوان یک کشور دوستدار محیط زیست تغییر کند؟

در وهله اول باید قبل از طراحی هر برنامه‌ای، استفاده بهینه و کاهش مصرف انرژی و شناسایی این منابع از سوی رسانه‌های جمعی بخصوص تلویزیون در بین مردم نهادینه و فرهنگ‌سازی شود تا این قشر عظیم از مزایای استفاده از این انرژی‌های خدادادی اطلاعات مناسبی کسب کنند. تا زمانی که این امر در بین مردم نهادینه نشود، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در توسعه و به‌کارگیری از انرژی‌های تجدیدپذیر فایده‌ای نخواهد داشت. از طرف دیگر باید این برنامه فرهنگ‌سازی به صورت پرداخت مشوق‌های حمایتی و مالی از حاکمیت، سازمان‌ها و بخش صنعت اعمال شود. به عنوان مثال هم‌اکنون کشورهایی همچون استرالیا، آمریکا و ژاپن دستورالعمل و قوانین خاصی در ساخت مسکن مبنی بر استفاده بهینه از این انرژی اعمال کرده‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد باید در بحث قانونگذاری روی مسائلی مانند تامین انرژی، بهینه‌سازی و کاهش مصرف بیشتر کار شود یعنی این‌گونه برنامه‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که قائم به شخص نباشد و با تغییر رئیس یا مدیر یک بخش وزیر یا رئیس‌جمهور این برنامه‌ها دستخوش تغییر و تحول نشوند و به طور پیوسته ادامه یابند.

در واقع مشوق‌های مالی و حمایتی برای استفاده‌کنندگان، دست صنعت را می‌گیرد که صنایع جدیدی را به وجود بیاورند. این طور است؟

بله، همین طور است. اگر چنین آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌هایی اجرایی شود، صنعتگران با توجه به نیاز بازار در این زمینه می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند و سراغ چنین صنایعی بروند. همچنین ضمن رقابت محصولات در زمینه اشتغال جوانان و رفع بیکاری نیز بسیارتاثیر گذار می‌شود.

شما به 3 گروه مردم، صنعتگران و دولت تلنگر زدید، در این میان نقش پژوهشگران چگونه است؟ آیا به نظر شما طی این سال‌ها پژوهشگران توانسته‌اند، کارهایشان را بخوبی انجام دهند؟

خیر. پژوهشگر بودن من دلیلی بر این نمی‌شود که از مراکز پژوهشی، پژوهشگران و همکاران خودم دفاع کنم. به عنوان مثال در پژوهشگاه مواد و انرژی در یک برهه زمانی که این پژوهشگاه ایجاد شد، بیشتر روی ساخت موادی که در انرژی خورشیدی استفاده می‌شد، تمرکز شد اما پس از آن به دست فراموشی سپرده شد زیرا با تغییر ریاست پژوهشگاه و تغییر گرایش‌های ایشان از هدف اصلی این پژوهشگاه که ساخت سلول‌های خورشیدی بود، دور افتادیم و تنها پاره‌ای از پژوهشگران این فعالیت‌ها را به صورت جسته و گریخته ادامه دادند. متاسفانه هیچ‌کدام از این فعالیت‌ها پیوسته نبودند که فرآیند آن پیشرفت فناوری را به دنبال داشته باشد. خوشبختانه طی دو،سه سال اخیر با تغییر رویکردها و گرایش‌های جدید نسبت به این مقوله باعث شد که ما در این زمینه به پیشرفت‌هایی دست یابیم و بیشتر به این منابع اهمیت داده شود.

شما با توجه به منابع انرژی تجدیدپذیر کشور و مصرف انرژی کشورمان، فکر می‌کنید اگر سرمایه‌گذاری پژوهشی کافی باشد، بخش صنعت هم آستین‌هایش را بالا بزند؟ اگر این امر بین مردم بخوبی نهادینه و فرهنگ سازی شود، اصلا منابع خدادادی در تابش خورشید برای تامین نیازهای کشورمان کافی است؟

بله خوشبختانه به علت این‌که ایران از نظر تابش خورشیدی جزو یکی از مناطقی محسوب می‌شود که در کمربند تابش خورشیدی قرار دارد، مسلما استفاده از این منابع برای تامین نیازهای کشورمان کافی است. اکثر شهرهای کشورمان مستعدترین مناطق برای استفاده از انرژی‌های خورشیدی و به‌کارگیری فناوری‌های نوینی مانند آبگرمکن‌های خورشیدی، سیستم‌های سرمایشی و نیروگاه‌های خورشیدی و سیکل ترکیبی هستند. همچنین شهرهایی مانند بینالود مشهد، خراسان رضوی، منجیل، رودبار، مناطق شمالی و غربی کشور، کردستان و سیستان بلوچستان نیز به علت بادخیز بودن، مستعدترین مناطق در استفاده از انرژی‌های بادی محسوب می‌شوند.

مناطق زمین‌گرمایی چطور؟ آیا ما مناطق مستعدی نیز برای به‌کارگیری از این منابع داریم؟

در حال حاضر سازمان انرژی‌های‌نو به عنوان یک ارگان نیمه‌دولتی، مبتکر استفاده از این منابع انرژی‌های تجدیدپذیر است لذا این سازمان که به عنوان بازوی وزارت نیرو در این زمینه محسوب می‌شود، اقدام به انجام چنین فعالیت‌هایی می‌کند و تا حدودی فعالیت‌هایش را روی توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی و هیدروژنی متمرکز کرده است. این سازمان در مشکین‌شهر یک نیروگاه زمین‌گرمایی هزار واتی تاسیس کرده، اما هنوز به مرحله بهره‌برداری کامل نرسیده است و در مراحل انتهایی‌اش به سر می‌برد. همچنین برخی از مناطق کشور نیز دارای چشمه‌های آب گرم هستند که از این مناطق نیز می‌توان به عنوان انرژی‌های زمین‌گرمایی استفاده کرد.

فرزانه صدقی / جام‌جم