بازرسی ‌کالای قاچاق از مرز ‌تا مرکز

یکی از دلایلی که امکان برخورد با فروشندگان این اجناس را ناممکن می‌کند علاوه بر خلأ‌های قانونی نبود امکان ردیابی کالاست تا براساس آن مشخص شود که مبدا و نحوه ورود کالا کجا و چگونه بوده و توسط چه کسانی دست به دست شده است.

حال مسوولان با پیگیری و اجرای طرح‌هایی چون ایران‌کد و طرح شبنم به دنبال آن هستند تا با صدور بارکد‌هایی امکان رهگیری کالا را فراهم کنند.

به گفته برخی از صاحب‌نظران، اجرای طرح شبنم کنترل بازار را تسهیل می‌کند و مردم از مشخصات کالا و خدمات اطمینان حاصل می‌کنند.

در واقع در شبکه بازرسی نظارت مردمی «شبنم»، مردم می‌توانند با توجه به شناسه روی برچسب شبنم که حاوی بارکد دو بعدی است فقط با داشتن یک گوشی تلفن همراه، تلفن ثابت و وب‌سایت کالا را استعلام کرده از اصالت کالای خریداری‌شده مطلع شوند و از این طریق دولت را در شناسایی عوامل توزیع کالای قاچاق و جعلی یاری کنند، اما از سوی دیگر برخی از فعالان بازار بر این باورند که اجرای این طرح در شرایط فعلی ممکن است مشکلاتی را برای فعالان بازار ایجاد کند و بهتر است تا فراهم شدن بسترهای لازم فرصت بیشتری داده شود.

طرح شبنم که از اول بهمن برای چهار گروه کالایی به اجرا درآمده است به دنبال آن است تا همه کالاهای وارداتی تعیین شده که فاقد کد 2 بعدی شبکه بازرسی نظارت مردمی ‌شبنم‌ باشند، به عنوان کالای قاچاق شناسایی شوند همچنین براساس این طرح گمرک ایران، گواهی بارکد دوبعدی شبنم را به عنوان یکی از اسناد الزامی در هنگام ترخیص کالا، از واردکننده دریافت می‌کند.

از سوی دیگر رییس شورای اصناف کشور اعلام کرد با توجه به آماده نبودن صنوف قرار است برخورد با واحدهای صنفی که کالاهای آنها فاقد کد 2 بعدی شبنم است از سال آینده به اجرا درآید و در حال حاضر بازرسی‌ها در حد تذکر خواهد بود.

به گفته مسوولان اجرایی این طرح در وزارت صنعت، معدن و تجارت؛ فهرست گروه کالاهایی (هدف 1) که از ابتدای آبان برای دریافت کد 2 بعدی شبنم الزامی شده است، شامل لوازم خانگی ازجمله انواع موتور یخچال و فریزر، انواع تلویزیون، انواع مایکروفر، انواع دوربین، انواع کولر گازی، انواع اتو، انواع آبمیوه‌گیری 3 کاره و 5 کاره، انواع جاروبرقی، انواع لوازم صوتی و تصویری.

انواع گوشی تلفن همراه، رایانه و ملحقات آن شامل؛ انواع چاپگر، انواع لپ‌تاپ، انواع مانیتور، انواع جوهر و تونر چاپگر.

تجهیزات پزشکی شامل؛ دستگاه‌های سنجش فشار خون، دستگاه‌های گلوکومتر (سنجش قند خون)، نوارهای دستگاه سنجش قند خون، ایمپلنت‌های جراحی و انواع سمعک. لوازم آرایشی و بهداشتی شامل؛ انواع عطر و ادکلن، انواع خوشبوکننده، انواع اسپری، انواع رنگ مو.

انواع اسباب‌بازی، همچنین انواع مکمل‌های دارویی و غذایی می‌باشد که براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده به مرور کالاهای دیگر به این طرح افزوده خواهد شد.

محمود اعلایی، مدیرعامل شرکت خدمات انفورماتیک راهبر وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره این طرح به جام‌جم گفت: تاکنون برخورد‌هایی که با ورود قاچاق کالا صورت گرفته بیشتر پلیسی و انتظامی و با بستن مرزها بوده است، اما با اجرای طرح شبنم ما شبکه توزیع را هدف قرار داده‌ایم. در واقع با شناسنامه‌دار کردن کالاها و این که هر کالایی شناسه منحصر به ‌خود را دارد می‌توان کالا را رهگیری و شناسایی کرد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا توزیع‌کنندگان و فروشندگان آمادگی اجرای این طرح را دارند، گفت: در رابطه با اجرای این طرح در سطح اتحادیه‌ها، توزیع‌کنندگان و فروشندگان اطلاع‌رسانی کافی صورت گرفته و از اول بهمن فرآیند بازرسی‌ها شروع شده و از فعالان بازار خواسته شده جهت اخذ بارکد مراجعه کنند.

با این وجود ما فرض را بر این گذاشتیم که شاید اطلاع‌رسانی در حد کفایت انجام نشده باشد و همچنین با توجه به شرایط اقتصادی و وضعیت نرخ ارز ممکن است فعالان بازار با مشکلاتی مواجه باشند که نخواهیم بار مضاعفی را بر دوش آنها تحمیل کنیم، بنابراین فعلا یک بار به آنها تذکر می‌دهیم که تا پایان سال برای اخذ بارکد مراجعه کنند، اما از سال آینده با آنها برخورد جدی می‌شود.

اعلایی با اشاره به این که از اول آبان امسال درج کد 2 بعدی شبنم روی چهار گروه کالای وارداتی قطعات رایانه، موبایل، لوازم خانگی و تجهیزات پزشکی الزامی شده است، گفت: از اول بهمن ماه هر کالای مربوط به این گروه‌های کالا اگر بدون کد شبنم در سطح خرده‌فروشی بازار موجود باشد، کالای قاچاق به شمار آمده و بازرسان وزارت بازرگانی ابتدا تذکر داده و سپس نسبت به جمع‌آوری آن اقدام می‌کنند.

به گفته مدیرعامل شرکت راهبر وزارت صنعت، معدن و تجارت، با اجرایی شدن سامانه مبارزه با قاچاق کالا کالاهای مجاز و غیرمجاز از هم تفکیک می‌شوند.

وی ادامه داد: بانک اطلاعاتی ایجاد شده در گمرکات و مراکز استان‌ها میزان قاچاق، نوع کالای وارداتی و مبدا آنها را مشخص می‌کند و این سامانه نقش مهمی در مبارزه با قاچاق کالا در کشور خواهد داشت.

اعلایی تصریح کرد: اجرایی شدن این سامانه مبارزه با قاچاق از نقطه صفر تا نظام بازار را فراهم می‌کند و این مردم هستند که از طریق این سامانه می‌توانند به پیگیری و تشخیص کالای قاچاق کمک کنند.

وی گفت: هر کالا شناسنامه منحصر به خود را دارد که حاوی بارکد 2 بعدی است و هم‌اکنون در بسیاری از موارد شامل قطعات یدکی خودرو، آرایشی و بهداشتی، دارویی و مواد غذایی نصب شده است.

به گفته وی، سامانه اطلاعاتی گمرک و بانک اطلاعات شبکه نظارت مردمی (شبنم) به یکدیگر متصل شده و کنترل درج شبنم روی کالا‌های وارداتی از زمان ثبت سفارش صورت می‌پذیرد.

از سوی دیگر، رییس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی تهران با وجودی که طرح شبنم را طرح بسیار خوبی برای جلوگیری از قاچاق کالا می‌داند، اما معتقد است که اجرای این طرح به زمان دیگری موکول شود.

محمد طحان‌پور در گفت‌وگویی اعلام کرد که اگر در اجرای این طرح سنجیده عمل نشود، می‌تواند آثار خوب آن را از بین ببرد.

وی گفت: بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده هنوز موفق نشده‌اند این برچسب را تهیه و الصاق نمایند و در لوازم بهداشتی و آرایشی نیز به دلیل آن که این برچسب از کالا‌ها بزرگ‌تر می‌باشد اشکالاتی را به وجود آورده است.

وی اظهار داشت، فروشندگان لوازم خانگی از حامیان و پشتیبانان اولیه این طرح هستند، اما اجرایی شدن این طرح در زمان حاضر مشکلاتی ایجاد می‌کند، بر همین اساس از مسوولان درخواست کرده‌ایم که اجرای طرح شبنم را به زمان مناسب‌تری موکول کنند.

به گفته وی، باید روی 700 تا 800 نوع کالا این برچسب نصب شود که نصب با عجله و بدون بررسی عواقب این برچسب فواید این طرح را از بین می‌برد.

رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی تهران گفت: در جلساتی که با مسوولان برگزار شد مقرر شد اجرای این طرح در تهران به زمان دیگری موکول شود.

محمدحسین برخوردار، رییس مجمع واردکنندگان نیز در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد: طرح شبنم می‌تواند باعث ناامن شدن شبکه توزیع کالای قاچاق شود و اطلاع‌رسانی به مردم در مورد کاربردهای موثر طرح شبنم می‌تواند راهگشای بسیاری از معضلات در مسیر مبارزه با قاچاق باشد.

وی یکی از مشکلات کنونی در حوزه کالاهای قاچاق را مبادی ورودی کشور دانست و گفت: کنترل بیشتر مرزها از اهمیت بالایی برخوردار است.

عضو هیات‌ رییسه اتاق تهران معتقد است: باید تدابیری اندیشید تا کالای وارداتی در تمامی مراحل توزیع، قابل رصد و شناسایی باشد و اصناف از خرید و فروش آن نیز امتناع کنند تا به این صورت شبکه توزیع کالای قاچاق محدود و ناامن شود.

وی با تاکید بر ضرورت تدوین ساز و کار اجرایی لازم جهت همراهی اصناف در مبارزه با قاچاق کالا گفت: به دلیل گستردگی مرزهای جغرافیایی کشور و پرهزینه بودن کنترل مرزها یکی از راهکارهای مکمل در این خصوص آن است که از توانمندی و ظرفیت بالای اصناف و همچنین مصرف‌کنندگان جهت مقابله با توزیع کالای قاچاق بهره‌برداری شایسته شود که به نظر می‌رسد طرح شبنم بهترین راهکار در این مورد است.

آنچه مسلم است طرح شبنم باعث افزایش ضریب نفوذ بازرسی و کنترل کالای قاچاق در بازار می‌شود، اما نباید از یاد برد که اجرای چنین طرح‌هایی نیاز به فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی کافی دارد و باید این نکته را در نظر گرفت که بسیاری از واحد‌های صنفی که اقدام به فروش کالا می‌کنند کالاهای خود را شاید ماه‌ها قبل از فرصت‌های لحاظ شده از واسطه‌ها خریداری کرده‌اند؛ خریدی که تاکنون قاچاق محسوب نمی‌شده است.

بنابراین برای حفظ سرمایه این دسته افراد نباید برخوردی که با یک قاچاقچی صورت می‌گیرد با آنها انجام شود و باید مکانیسمی اندیشیده شود تا در مرحله گذر به عرضه قانونمند کالا مشکلی پیش نیاید.

سیما رادمنش - گروه اقتصاد