کارگردان نباید وسط قاب، خود را اثبات کند

بله. چون تله‌فیلم زمان محدودتری به خود اختصاص می‌دهد. قبل از این، چیزی حدود 40 تله‌فیلم و 4 عنوان سریال در ژانرهای مختلف را کارگردانی کرده‌ام. در مجموع کارم همین است.

اینجا دو بحث مطرح است، کار خوب ساختن و خوب دیده شدن. شما منظورتان این است که من کارگردان شناخته شوم، دروغ است که بگوییم از معروف بودن بدمان می‌آید اما آنچه برایم همیشه اولویت داشت، این بود که کاری را که ارائه می‌کنم، دوست داشته باشم. بدون این که شعار بدهم می‌گویم که حتی اگر یک نفر کار را ببیند و تأثیری از آن بپذیرد، فکر می‌کنم مایه رضایتم فراهم شده است. شهرت برایم چندان اولویت نداشت. قصه‌هایی که ساختم یا باورهای خودم بوده یا دغدغه‌هایم. اگر قرار بود کار دیگری انجام دهم و مشهورتر شوم، چه چیزی عایدم می‌شد؟ بیشتر خروجی کار برایم مهم بود، این که خود فیلم دیده شود. مثلا ممکن است شما خیلی از تله‌فیلم‌های مرا هم دیده باشید اما توجه به اسمم نکرده باشید. همین که با شنیدن نام آن فیلم یا داستانش، آن را به یاد بیاورید، برای من کافی‌ است.

من کارگردانم، سریال هم در حیطه کاری ماست. دوست دارم قصه‌های خیلی خوب داشته باشم و سریال‌های خوب هم بسازم. در مورد «تا رهایی» چیزی که باعث شد آن را کار کنم، تهیه‌کننده و عوامل خوبی بودند که در این کار حضور داشتند. خودم هم دلم می‌خواست کاری را که کمی درونمایه‌های مذهبی دارد، بسازم. شاید نزدیک به نصف کارهایی که تا به حال ساخته‌ام، مناسبتی بوده است. حالا این برایم خیلی خوشایند است که تمام تجربیاتم را در قالب سریالی بگنجانم که هم لبخند روی لب مخاطب بیاورد، هم قصه‌ای ملموس از آب در آید.

فیلمنامه 15-10 تله‌فیلم‌ را خودم نوشتم و بقیه از نویسنده‌ای دیگر بود. گاهی بازنویسی هم انجام دادم البته نه به این صورت که به قلم نویسندگان جسارت کنم، فقط در حد این که فیلمنامه قابل اجرا شود. چون گاهی نویسنده، چیزی را در ذهنش طراحی می‌کند که امکانش برای ساخته شدن در تله‌فیلم وجود ندارد، من کارگردان به آن سر و شکل قابل اجراتری می‌دهم.

همان‌طور که گفتم، دوست داشتم کارهایی مناسبتی را که رگ و ریشه‌های مذهبی در آنهاست، انجام دهم. همین‌طور دوست داشتم که برای ماه محرم کاری را آماده کنم. اما این سریال نتیجه اعتماد مجید اوجی به من است. قصه را هم یک نویسنده خوب، خانم سام نوشته بود. ضمن این که قصه هم جذابیتی با خود به همراه داشت. حالا نقص‌هایی هم ممکن است وجود داشته باشد که طبیعی است، در کار کارگردان و بازیگر هم دیده می‌شود. اما در مجموع «تا رهایی» یک قصه عامیانه و ساده را به شکلی سلیس و روان بیان می‌کند و این باعث می‌شود بتواند مخاطب را با خود همراه سازد.

با هم در تله‌فیلم‌هایی مثل «شب‌های خرمشهر»، «عاطفه» و «فرشته نزدیک است» همکاری داشتیم.

از همان ابتدا با آقای اوجی شروع به کار کردم، در انتخاب بازیگران با ایشان و خانم سام تعاملی 3 نفره داشتیم. سعی می‌کردم بیشتر از تجربه آقای اوجی استفاده کنم. می‌شود گفت بازیگران را خودسرانه انتخاب نکردم. بیشتر وظایف من در کارگردانی به ساختار، دکوپاژ و پرداخت صحنه متمرکز بود. خانم سام و آقای اوجی هم که همیشه برای کارهایشان خیلی وقت می‌گذارند، همیشه همراهم بودند.

این کار 2 سال پیش ساخته شد. اگر قرار بود امسال آن را بسازم، ریتم بسیار تندتری به آن می‌دادم. الان ما نزدیک به صدوپنجاه شبکه فارسی‌زبان در ماهواره داریم، شبکه‌هایی مخصوص پخش فیلم داریم که بیننده با یک دکمه می‌تواند به آنها وصل شود. به همین خاطر ذائقه بیننده امروز ما متفاوت از گذشته شده است. فیلمساز باید با زمانه خودش حرکت کند. اگر بخواهم الان یک کار هنری در تلویزیون نمایش دهم، بیننده ممکن است از آن دلزده شود. در واقع ضرباهنگ زندگی ما آنقدر تند شده که اصلا معقول نیست کارهایی که می‌سازیم، فاقد آن ریتم باشد. معتقدم برای این که بتوانیم برنامه‌هایی را بسازیم که بیننده فهیم و دانا و نکته‌سنج‌مان را به خود جذب کند و او را از آن چیزی که می‌خواهند به خوردش بدهند دور کنیم، نیاز داریم با ترفندهای ایرانی، مذهبی و ریتمیک یک قدم از آن شبکه‌ها جلوتر باشیم تا بیننده خودمان به خودمان برگردد. این اتفاق نمی‌افتد مگر این که قصه خوب و ریتم معقول داشته باشیم.

قطعا. از اول هم خود قصه این قابلیت را داشت. چون یک درام تراژدیک است. همین‌طور با ایامی که اعتقاد زیادی در مورد آن وجود دارد، پیوند خورده است. این نکات مثبت می‌تواند بیننده را جذب و با خودش همراه کند. این خاصیت در فیلمنامه وجود داشت و من هم سعی کردم به عنوان کارگردان آن را ارتقا بدهم. نمی‌دانم تا چه حد این اتفاق افتاده چون در حال حاضر خودم هم یک بیننده معمولی هستم که کار را می‌بینم. جاهایی هست که با خودم می‌گویم کاش این قسمت کار را طور دیگری ساخته بودم. در هر حال 2 سال پیش هم نگاه و هم سطح تجربیات همه‌مان فرق می‌کرد.

زیاد موافق نیستم. باید ببینیم تک‌بعدی بودن از نظر شما چیست. شخصیت بهرام در قصه به اندازه‌ای پرداخت شده که نیاز قصه است.

در تمام کارهایم این‌طور فکر می‌کنم. نمی‌خواهم بیننده‌ام به هیچ عنوان فکر کند دارد فیلم می‌بیند و تبریزی را در وسط قابش ببیند.

خودم بشدت با این مقوله مشکل دارم، حرف زدن آدم‌ها با حیوانات و قاب عکس را دوست ندارم. ممکن است من سر مزار پدرم خیلی فکرها کنم و اشک‌ها بریزم اما هرگز بلند بلند فکر نمی‌کنم. خودم هم با این سکانس‌ها مشکل دارم اما سریال نویسنده و تهیه‌کننده هم دارد. باید ببینیم که چقدر اجازه داریم آنچه را که در توان‌مان هست بروز دهیم. در «تا رهایی» این سکانس‌ها لحاظ شده بود و باید در آن اطلاعاتی داده می‌شد و به نظر من، این بهترین حالتی بود که می‌توانست اتفاق بیفتد. در اجرا، سعی کردم تا جایی که ممکن است این فضاها را با ابزاری که در دست داشتم، تلطیف کنم. مثلا دیالوگ‌های ابی، بیشتر شبیه به با خود حرف زدن باشد، مخاطب خاصی نداشته باشد، به این شکل که مخاطبش قاب‌عکس باشد. اما مصداقی هم هست که ما به حیات پس از مرگ اعتقاد داریم، واگویه‌هایی با خدا داریم و زیر لب ممکن است حرف‌هایی بزنیم. این را می‌پسندم و سعی کردم در اجرا تا جایی که ممکن است به این حالت نزدیک شویم. مثلا در فیلمنامه قسمتی که ناصر با قاب عکس فرزندش حرف می‌زند، کامل‌تر بود. سعی کردیم در اجرا با دیزالو و پیوندی که با صدای مادر انجام می‌شود، یک پیوند خانوادگی را نشان دهیم و در عین حال لحن آن را تلطیف کنیم.

خب مشکل این مساله کجاست؟

خب انگار زندگی شما با ما خیلی فرق می‌کند!

نمی‌گویم همه این کار را انجام می‌دهند. مساله این است که داریم فیلم می‌سازیم. اگر خیلی به واقعی بودن اهمیت بدهیم، از فاکتور فیلم بودن فاصله می‌گیریم. وقتی بیننده در اوج احساس قرار می‌گیرد، با موسیقی آن را تشدید می‌کنم. اگر این عامل را چون در واقعیت رخ نمی‌دهد، حذف کنیم، بیننده نمی‌تواند با اوج داستان همراه شود. مثلا وقتی ابی با عکس شهید صحبت می‌کند، فکر کنید که آن موسیقی وجود نداشت، تأثیر آن از بین می‌رفت. یا لبخندی که ناصر در موقع انتخاب آن اسباب‌بازی بر لب دارد، بیانگر رضایت اوست. شاید خودمان این رفتار را نداشته باشیم اما منظور از این تصویر این است که در موارد احساسی نقطه‌گذاری شود. یا شاید اگر در خانواده‌ای معضلی که برای ناصر پیش آمد، اتفاق می‌افتاد، فرزندش این رفتار را نداشت که بیاید کنار پدر بنشیند، بعد کمی به او نزدیک شود، بعد دوباره کمی دیگر به او نزدیک شود. اما بیننده این را دوست دارد. چرا این را نمی‌بینید؟ اینها همان حلاوت‌هایی است که باید به بیننده داده شود تا همراهی به وجود بیاید.

من در بیشتر کارها، چه در انتخاب بازیگران و چه در ساختار خیلی هنجارشکنی می‌کنم. اما بازیگرانی هستند که با شخصیت‌های قبلی که بازی کرده‌اند، بین مردم جاافتاده و شناخته شده‌اند. یعنی ذهنیتی از گذشته با بیننده همراه است.مثلا حسن جوهرچی با آن وجاهت و معصومیتی که در چهره‌اش دارد، می‌تواند جوابگوی نقشی که به او داده شده، باشد. ضمن این که ذهن بیننده هم آماده پذیرش و باور او در این نقش هست. گاهی نیاز هست که بیننده چیزی را بسرعت بفهمد و بپذیرد. اما در مورد شخصیت ابی، باید به جرأت بگویم این شخصیت در هیچ‌کدام از بازی‌های آقای پگاه تکرار نشده بود. این که هم شیرینی‌های طنز را داشته‌باشد و هم این که دو تیپ مختلف را بازی کند. ممکن است ضعف‌هایی هم وجود داشته باشد اما بی‌نهایت برای این نقش انرژی گذاشتند. در مورد آقای نیک‌پور، به خاطر وجاهت و متانتی که خودشان دارند، در لحظه اول می‌دانید که این آدم قطعا تحصیلکرده و فهمیده است. دیگر خیلی اشتباه است که به خاطر این که ساختارشکنی کنیم، نقش دیگری به او بدهیم یا کسی دیگر را به جای او بگذاریم. بعضی جاها می‌توان ساختارشکنی کرد، اما اگر قرار بود برای انتخاب همه نقش‌ها هنجارشکنی کنیم، بیننده با تعداد زیادی شخصیت روبه‌رو می‌شد که هضم آن برایش سخت می‌شد و خیلی طول می‌کشید. ضمن این که اینقدر غیرمتعارف دیدن شخصیت‌ها هم لزومی نداشت.

قطعا. به این می‌رسیم که چرا این شخصیت به این شکل در آمده و خیلی چیزهای دیگر که الان برای صحبت در موردش زود است. وجود او خیلی کمک می‌کرد که این شخصیت پررنگ‌تر شود. بعضی وقت‌ها بازیگرانی را به این علت انتخاب می‌کنیم که شخصیت‌هایمان را برایمان بسازند. اگر کسی دیگر قرار بود این نقش را بازی کند، شاید اینقدر دیدنی از کار در نمی‌آمد. وجود ایشان این شخصیت را پربارتر کرده است.

اولین نفری هستید که این دیدگاه را دارید. تمام سعی‌مان این بود که بچه قصه در خور سنش حرکت کند. ممکن است موضوعاتی را از زبان بچه بشنویم اما غیرمعقول نیست. رابطه‌ای که بین پدر و پسر ایجاد می‌شود و اتفاقاتی که در روند قصه برای بچه می‌افتد، ما را به این باور می‌رساند که او در حد همان شش هفت سال است. این ارتباط را توانسته برقرارکند. اغلب از این شخصیت تعریف می‌شود و می‌بینم که همه دوستش دارند. هرچند بیشتر دوست دارم ضعف‌هایم را بیشتر بدانم و به چالش کشیده شوم. شاید همان شیرین‌زبانی و این که جاهایی کمی از سنش جلو زده باعث این علاقه می‌شود. اگر بچه طور دیگری طراحی می‌شد، این حلاوت در وجود او در نمی‌آمد.