در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد؛
آغاز ماه قمری از نظر نجومی یعنی چه؟
ماه نو به دو صورت 29 و30 روزه است یعنی به هیچوجه ما نمیتوانیم دریک نقطه از جهان، هلال ماه 28 روزه را پیدا کنیم. زمان مقارنه(زمانی که مرکز سه جرم ماه، خورشید و زمین در یک راستا قرار بگیرند) نیز در تمام جهان در یک لحظه اتفاق میافتد. برفرض اگر طبق ساعت رسمی گرینویچ، 23/11 لحظه مقارنه باشد. این لحظه را با ساعتهای هر کشوری باید در نظر بگیریم. به عبارت دیگر به لحاظ موقعیت جغرافیایی ایران باید 3 ساعت و نیم به زمان گرینویچ اضافه کنیم ـ به علت اینکه ایران در شرق مرکز گرینویچ است و طلوع آفتاب را 3 ساعت و نیم زودتر رؤیت میکند ـ یعنی لحظه مقارنه در ایران حدود ساعت 15 است.
بنابراین لحظه مقارنه مانند تحویل سال نو خورشیدی در تمام جهان در یک لحظه اتفاق میافتد، تنها ما باید ساعتمان را میزان کنیم. به زبان علمیتر، لحظه مقارنه، زمانی است که طول دایرهالبروجی این سه مرکز صفر شود؛ یعنی پشت تاریک ماه به سمت زمین باشد و هیچ نوری از سمت ماه به زمین نرسد بنابراین کمتر از 15 تا 16 ساعت زمان نمیتوان با چشم غیرمسلح ماه را رؤیت کرد ـ آخرین رکورد جهانی رؤیت هلال ماه با چشم غیرمسلح که توسط اینجانب به ثبت رسیده است،11 ساعت و40 دقیقه با چشم غیرمسلح است.
ماه جدید به چند صورت قابل رؤیت است؟
ماه تازه متولد شده به دو صورت، با چشم مسلح (استفاده از ابزار اپتیکی) و چشم غیرمسلح (بدون ابزار و با چشم برهنه) قابل رؤیت است. قدر مسلم با استفاده از ابزار میتوانیم چند ساعت زودتر هلال ماه نو را رؤیت کنیم.
برای دیدن هلال ماه با چشم غیرمسلح برحسب نوع هلال حدود 15 تا 54 ساعت (بیش از 2 روز) زمان نیاز است تا پس از لحظه مقارنه هلال ماه رؤیت شود. برای دیدن هلال ماه با ابزار نیز ممکن است حدود 11 ساعت و 40 دقیقه تا 20 ساعت زمان نیاز باشد تا ماه رؤیت شود. بنابراین اگر شرایط بسیار مناسب باشد حدود 15 ساعت با ابزار و حدود 24 ساعت با چشم غیرمسلح زمان نیاز است تا یک روز پس از لحظه مقارنه اعلام کنیم که ماه رؤیت شده یا نشده است.
برای رؤیت هلال ماه باید دو پارامتر (هلال مناسب و فاز بالا) را در نظر گرفت. بنابراین اگر فاز ماه بالا باشد، اما ارتفاع کم باشد مانند این است که شمعی (ماه) در کنارچند پروژکتور(خورشید) یک استادیوم گذاشته باشید و از تماشاگران بخواهید که نور شمع را ببینند.مسلم است که کسی قادر به دیدن نور شمع باشد، اما وقتی هوا تاریکتر شد و نور خورشید پایینتر آمد (انگار تکتک پروژکتورها کم نورتر شوند و نور آنان برابر یا کمتر از شمع شود)، هلال ماه قابل رؤیت میشود.
در علوم فقهی گویا معیارهای مختلفی برای رؤیت ماه وجود دارد، اجماع فقهای ایران چه معیارهایی را در برمیگیرد؟
بعضی از فقها نظرشان با دیدن چشم غیرمسلح است، برخی نیز به وحدت افق اتکا دارند؛ یعنی معتقدند اگر بر فرض در تهران هلال ماه دیده نشده اما اگر در خلیج فارس دیده شده است، به علت اینکه در یک خط افق قرار داریم، هلال ماه رؤیت شده است. برخی از فقها نیز به اصل مکان تاکید دارند؛ یعنی هر فرد در هر مکانی که هست باید ماه را رؤیت کند. همچنین برخی دیگر استفاده از ابزار را قبول دارند و معتقدند، ابزار نیز همچون عینک وسیلهای برای دید بهتر است، اما در یک کشور حاکم شرع زمان آغاز و پایان ماه رمضان را اعلام میکند و مردم نیز پیرو ایشان هستند.
چرا هر سال شاهدیم که زمان عید فطر دیر اعلام میشود حتی گاهی این موضوع تا نیمههای شب که دیگر امکان رؤیت هلال ماه وجود ندارد، به طول میانجامد؟
به خاطر اینکه باید تمام رصدگران گزارشهای خود را جمعآوری و پس از آن تجزیه و تحلیل شود. گاهی اوقات گروهها با تماس تلفنی گزارشهای خود را اعلام میکنند و به دلیل اینکه در مناطق کوهستانی هستند هر لحظه امکان آنتن ندادن و قطعی مکالمه وجود دارد. بنابراین تا زمانی که این گزارشها مستند، کامل و نهایی شوند زمان زیادی سپری میشود پس نباید این شک و شبهه بین مردم ایجاد شود که فقط چند نفر با ابزار رفتهاند تا ماه را رؤیت کنند.
این کار با مشقت و سختیهای زیادی همراه است. چه بسا پرت شدن از کوه، پرت شدن ماشین و شکستگی پا و... در انتظار این افراد باشد. رصد رؤیت هلال ماه براحتی انجام نمیشود، اما این افراد به علت علاقهای که به این کار دارند، تمام سختیها و مشقتهای این کار را به جان میخرند و 2 روز قبل به مناطق اعزام میشوند تا بتوانند هلال ماه رمضان و شوال و روزهای قدر را که خیلی اهمیت دارد، اعلام کنند.
پس چطور کشور عربستان که تقریبا در غرب ایران قرار دارد و با کشور ما هم افق است، همیشه یک روز از نظر تقویمی زودتر از ما اعلام عید میکند؟
اصلا تحت هیچ شرایطی امکان ندارد که عربستان یک روز از ما جلوتر باشد چون افق ما با عربستان فقط نیم ساعت از نظر زمانی تفاوت دارد و تکرار این مساله که کشور عربستان هر ساله یک روز جلوتر از ما باشد غیرمنطقی است چون طبق محاسباتی که انجام شده، در هر 14 ماه قمری ممکن است یک ماهی پیش آید که این کشور هلال ماه را از ما زودتر ببیند. علت این که کشور عربستان هر ساله یک روز از ما جلوتر است، به خاطر این است که آنان از نظر فقهی اعتقادی به رؤیت ماه ندارند و انجام مقارنه طبق محاسبات برایشان حکم تحویل ماه را دارد.
به همین دلیل هم روز دوشنبه را از الان ماه رمضان اعلام کردهاند و از آنجا که کشورهای اسلامی به دلیل این که این کشور را امالقری میدانند، از عربستان تبعیت میکنند.
بنابراین ما گاهی اوقات شاهد این هستیم که کشورهای اسلامی اطراف ایران همانند افغانستان، پاکستان و حوزه خلیج فارس، سوریه، عراق (زمان صدام، اینک با وجود بزرگان شیعه آنان از این کشور تبعیت نمیکنند)، مراکش، لیبی، الجزایر، ترکمنستان، ترکیه و تاجیکستان از عربستان تبعیت کرده و آن روزی را که عربستان عید اعلام کرده، عید اعلام میکنند، اما همچنان در ایران رمضان است. در مملکت ما رهبر معظم انقلاب با دقت زیاد و کارشناسی بسیار بالا پس از کسب اطمینان، آغاز ماه شوال را اعلام میکند.
به عنوان مثال حدود 14 یا 15 سال پیش کشور عربستان به اشتباه اعلام کرد فردا عید فطر است، اما کسوف رخ داده بود و خورشید از جلوی ماه عبور کرده بود (مگر در عید کسوف میشود؟). همین امر نیز باعث خجالتشان شد و به جای این که نماز عید فطر را بخوانند، نماز آیت خواندند و کفاره روزهشان را دادند.
در چه مناطقی از جهان میتوان انتظار داشت که بتوان هلال ماه را با چشم غیرمسلح دید؟
تمام قسمتهای مرکزی و جنوبی قاره آمریکا هلال ماه را براحتی با چشم غیرمسلح میتوانند، رؤیت کنند، اما در قسمت جنوبی ایالت متحده با چشم غیرمسلح و قسمت شمالی با ابزار قابل رؤیت است. همچنین در کشورهای کانادا و آلاسکا به هیچوجه امکان رؤیت ماه نیست. در قاره آفریقا نیز مناطق جنوبی با چشم غیرمسلح قادر به ردیابی و رؤیت ماه هستند. همچنین امکان رؤیت هلال ماه در مناطق مرکزی با شرایط آب و هوایی مناسب فراهم است. در قسمت مناطق شمالی نیز امکان رؤیت ماه فقط با ابزار است. در مناطق شمالیتر مانند مصر، تونس، لیبی و مراکش به هیچوجه امکان رؤیت ماه وجود ندارد.
در تمام قاره اروپا نیز حتی با ابزار امکان رؤیت هلال ماه وجود ندارد. در قاره آسیا نیز امکان رؤیت هلال ماه تنها با ابزار در کشورهایی همچون عربستان، حوزه خلیج فارس و در قسمتهای جنوبی کشورهای ایران، عراق، پاکستان، هندوستان، مالزی و اندونزی و همچنین غرب قاره استرالیا وجود دارد و در سایر قسمتها قاره آسیا امکان رؤیت هلال ماه به هیچوجه حتی با قویترین ابزار نیز قابل رؤیت نیست.
با توجه به اینکه گاهی اختلاف در رؤیت هلال ماه وجود دارد، آیا شرایط جوی و نجومی امسال به گونهای است که بتوان با قطعیت درباره رؤیت هلال ماه رمضان با چشم غیرمسلح حکم کرد؟
هلال ماه بلافاصله پس از غروب خورشید قابل رؤیت نیست چون وقتی قصد پیدا کردن هلال ماه را داریم آنی غروب میکند و به علت اینکه ارتفاعش از خورشید کمتر است، ساعتها به طول میانجامد تا مجددا هلال از خورشید فاصله بگیرد.
قاضی میرسعید: ماه تازه متولد شده به دو صورت، با چشم مسلح (استفاده از ابزار اپتیکی) و چشم غیرمسلح (بدون ابزار و با چشم برهنه) قابل رؤیت است. قدر مسلم با استفاده از ابزار میتوانیم چند ساعت زودتر هلال ماه نو را رؤیت کنیم
بنابراین من معتقدم هلال ماه روز اول رمضان، در غروب یکشنبه به استثنای مناطق جنوبی کشور در هیچ نقطهای با ابزار قابل رؤیت نیست. مناطق جنوبی کشور نیز به هیچوجه با چشم غیرمسلح قادر به رؤیت هلال ماه رمضان نخواهند بود.پس احتمال اینکه هلال ماه رمضان در روز یکشنبه دیده نشود بسیار زیاد است و به احتمال زیاد رمضان روز سه شنبه خواهد بود، اما شورای تقویم معتقدند شاید بتوانند هلالماه را در روز به علت اینکه طول قطر ماه زیاد است، با تلسکوپهای قویشان پیدا کنند. به همین دلیل روز دوشنبه در تقویم ماه رمضان اعلام شده است. از آنجا که شورای تقویم این روز را رمضان اعلام کردند، رصدگران و منجمان از روز یکشنبه با ابزارهای بسیار قوی همچون تلسکوپهای جهتیاب به مناطق کوهستانی سراسر کشور اعزام میشوند تا هلال ماه را از ظهر ردیابی و پیدا کنند، اما به علت اینکه خورشید لبه افق قرار گرفته و جو افق بسیار غلیظ و نور خورشید بسیار شدید است، به احتمال زیاد هلال ماه قابل رؤیت نباشد.
در روزهای ابری یا هوای غبارآلود چگونه تولد ماه نو را اعلام میکنند؟
هوای غبارآلود و ابری اصلا در رؤیت ماه ملاک نیست. ملاک ما فقط این است که نقطهای با شرایط مناسب انتخاب کنیم پس این طور نیست که اگر هوای منطقهای ابری و غبارآلود بود ما نتوانیم هلال ماه را رؤیت کنیم بلکه منجم باید فرضش را بر این بگذارد که افقش خوب باشد چون اگر افق خوب باشد و ماه را ببیند، اما به خاطر هوای ابری تهران اظهار کند که ماه را ندیدهام، تناقض آشکارای است.
منجم هیچ وقت نباید به هوا کاری داشته باشد بلکه باید به محاسباتش اتکا کند. فرض کنید در شهر تهران یک مرتبه هوا توفانی شود و باد بوزد، افق منجم خوب است و هلال را هم میبیند، اما چون هوای تهران همیشه غبارآلود است بگوید ماه را نمیبینم این گفته منطقی نیست.
درخصوص فعالیت ستاد رویت هلال ماه بگویید؟ چند نفر منجم و رصدگر در این روزها و در چه مکانهایی برای رؤیت هلال ماه مستقر میشوند؟
کمیته علمی برای رؤیت هلال ماه از گروههای متعددی در سراسر کشور استفاده میکند. معمولا بیش از 100 گروه رصدگر با ابزار و امکانات لازم به تمام مناطق کشور اعزام میشوند چــون ممکن است در برخی از مناطق امکان گرد و غبار و هوای ابری وجود داشته باشد و شرایط مناسبــی برای رؤیت هلال ماه ایجاد نشود. در برخی موارد حتــی مردم نیز برایمان گزارش میکنند و نظراتشان را با ما در میان میگذارند و در نهایت پس از تجزیه و تحلیل رصدها، رهبر معظم انقلاب تصمیم نهایی را اتخاذ میکنند.
یک خاطره خوب و یک خاطره بد از ماجراهای رؤیت هلال ماه رمضان و شوال برای خوانندگان «جامجم» تعریف کنید؟
در همه این سالها خاطرات خوبی برای من به همراه بوده، اما بهترین خاطره خوبم مربوط به سال 1381 است که به اتفاق سیاوش صفاریانپور و 12 نفر از دوستان برای دیدن هلال مشهور رجب ـ جوانترین هلال که هرچند سال یک بار اتفاق میافتد ـ به کرمان رفته بودیم. به مدت یک هفته در کرمان مکانیابی میکردیم. روزی 400 تا500 کیلومتر مناطق مختلف را برای رصد میرفتیم. از طریق هواشناسی مطلع شدیم تمام آن منطقه ابری است. با توجه به تجربهای که داشتم میدانستم که نباید دست روی دست گذاشت، بنابراین ناامید نشدم ودست از تلاش نکشیدم تا اینکه منطقهای در شمال شهرستان زرند کرمان به نام رشک را پیدا کردیم ؛بیابانی که حتی با اتومبیل رفتن هم به آنجا خطرناک بود.
در آن منطقه هوا ابری نبود، اما غبار زیادی در آسمان بود، باز ناامید نشدم، هنگام غروب خورشید باد شروع به وزیدن کرد. این باد هم میتوانست به ضررم باشد هم به نفعم، اما از آنجا که بخت یار بود و لطف خدا شامل حالم شد، این غبار در اثر وزیدن باد از هوا زدوده شد و هوا تمیز شد و هلال ماه را توانستیم رؤیت کنیم.
2 سال طول کشید تا مراکز بینالمللی جهانی روی هلال ماه کار کنند. آنان با کسب اطلاعات علمی، امکانات رصد، محاسبات رصد (چند دقیقه به طول انجامید، شکل هلال چگونه است و...) عاقبت رکورد رصد جوانترین هلال را تایید کردند و این یک افتخاری بود که به نام من برای ایران به ثبت رسید.
تاکنون کسی نتوانسته است این چنین هلال جوانی را رؤیت کند و بعید هم به نظر میرسد تا 10 یا 20 سال آینده نیز کسی بتواند چنین هلالی را رؤیت کند؛ چون پیدایش این هلالها از عجایب است و هر زمانی اتفاق نمیافتد. همچنین این هلال باید مشخصهای داشته باشد، اما این کار همواره با خاطرات بد و حوادث ناگوار نیز همراه بوده است، چهبسا بسیاری از دوستانمان زمانی که برای رصد ماه رفته بودند بر اثر سانحه رانندگی در کوهستانها از کوه سقو ط کردند که منجر به زخمی شدن یا مرگ آنان شده است.
تا به حال چه دستاورد علمی در زمینه رؤیت هلال ماههای رمضان و شوال برای کشور به ثبت رسیده وسهم شما از این دستاوردها چقدر است؟
در حال حاضر 4 رکورد، رؤیت هلال شامگاهی با ابزار و غیرابزار و رؤیت هلال صبحگاهی با ابزار و غیرابزار در جهان داریم که از این چهار رکورد جهانی 3 رکورد، رؤیت هلال شامگاهی با ابزار و رؤیت هلال صبحگاهی با ابزار و غیرابزار در اختیار من است و تنها رؤیت هلال با چشم غیرمسلح به یک فرد آمریکایی تعلق دارد. بنابراین میتوان گفت، در حال حاضر بیشترین رکورد سن هلال ماه و جدایی زاویهای در جهان متعلق به ایران است.
همچنین با مکاتبات جهانی که داشتیم، مجامع بینالمللی حساب خاصی روی ایرانیان از بعد علمی این قضیه باز کردهاند. چون تا به حال 400 هلال ماه از سوی من و دوستان رؤیت شده است بنابراین نباید چنین دستاوردی را رایگان از دست بدهیم و تصور نکنیم که هر مقاله علمی که از کشورهای خارجی ارائه میشود درست است. مردم عزیزمان باید بدانند که برای دستیابی به چنین دستاوردهایی منجمان ما چشمشان را در این راه گذاشتهاند و مقالات جدیدی از دستاوردهای ایرانیان را به مجامع مختلف ارسال کردهاند که مورد تایید آنان واقع شده است.
اولین هلال ماه را کی و کجا دیدید و چگونه رؤیت کردید و چطور علاقهمند شدید که این کار را ادامه دهید؟
هلالهای کوچک بیشماری را رؤیت کردم، اما از سال 69 که رسما این کار را آغاز کردم، اولین هلالی که دیدم در استادیوم آزادی با شرایط آب و هوایی مناسب بود. فروردین سال 71، برای اولین بار در آن روزگار زمان عید رمضان تغییر کرد و اعلام شد ماه 29 روزه است، اما من تصور میکردم که این اتفاق امکان ندارد و رمضان باید 30 روز باشد، به خاطر همین برای بهروزرسانی اطلاعات و مرتفع شدن اشکالاتم، علاقهمند شدم تا به طور رسمی این کار را ادامه دهم.
سخن پایانی؟
خداوند منان به خورشید و ماه قسم یاد کرده و با توجه به پیچیدگیهای این اجرام همچون کسوف و خسوف و بدر ماه و زیباییهای این اجرام باید مطالعات زیادی صورت بگیرد و مطالب کشف شده به زبان ساده برای اطلاعرسانی مردم ارائه شود بنابراین به نظر میرسد، اختصاص امکانات به پژوهشگران کشور در این زمینه تاثیرگذار باشد.
رویت هلال ماه نو؛ سخت و حرفهای
رویت هلالماه نو با چشم غیرمسطح آن هم در شرایط اقلیمی ایران و در فصل تابستان که همواره میتوان غبار محلی را انتظار داشت، از آن کارهای پرزحمتی به شمار میرود که چند سالی است تیمهای متخصص ستاد استهلال با ابزار تخصصی و مجهز به دانش روز مشغول انجام آن هستند. این کار، شغل بسیار حساس و پرمشقتی است که برای انجام آن سالها دانش و تجربه لازم است تا تنها ظرف چند دقیقه بسیار پراسترس، تقویمی دگرگون شود و روزی عادی، عید اعلام گردد. رویت هلال آغاز ماه رمضان امسال از آن رویتهای سخت بوده است. سیدمحسن قاضی میرسعید محاسباتی انجام داده که چکیده نتایج آن در نقشه روبهرو بسادگی نمایش داده میشود.
این تصویر نشان میدهد که رویت ماه نو در نواحی شمال خط آبی رنگ تقریبا غیرممکن بوده، در حالی که در نواحی جنوبی این خط با استفاده از ابزار رصدی مناسب رویت هلال ماه نو، با زحمت البته مقدور بوده است. در ظاهر تهیه این نقشه یک خودکار لازم داشته و یک خطکش؛ اما سالها دانشاندوزی، تجربه و حس تعهد در پشت آن نهفته است.
فرزانه صدقی / جامجم
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد؛
جام جم آنلاین گزارش میدهد
جام جم آنلاین گزارش میدهد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد؛
یک فعال سیاسی:
یک نماینده مجلس:
در گفتوگوی «جامجم» با استاد حوزه و مبلغ بینالملل بررسی شد
گفتوگو با موسی اکبری،درخصوص تشکیل کمپین«سرزمین من»وساخت و مرمت۵۰خانه در منطقه زنده جان