آفت کش یا انسان کش؛

تقریبا در تمام دنیا حدود 67 هزار گونه از آفات به محصولات کشاورزی حمله می کنند که 9 هزار گونه به حشرات و کنه ها، 50 هزار گونه به بیماری های گیاهی و 8 هزار به علفهای هرز تعلق دارند.

کد خبر: ۴۱۴۰۹

از میان این 67 هزار گونه کمتر از 5 درصد آنها آفات جدی و خطرناک محسوب می شوند و حدود 30 تا 80 درصد آنها در هر منطقه جغرافیایی ، بومی آن منطقه بوده که از تغذیه روی گیاهان وحشی آن منطقه به تغذیه از گیاهان زراعی معرفی شده به آن مناطق روی آورده اند.
به طور متوسط در دنیا حشرات آفت 13 درصد، پاتوژن گیاهی 12 درصد و علفهای هرز 10 درصد به محصولات کشاورزی خسارت وارد می کنند.
باوجود مصرف سالانه 5/2 میلیون تن آفت کش در جهان بعلاوه روش های کنترل بیولوژیکی و دیگر روشهای غیرشیمیایی ، هنوز حدود 35 درصد از محصولات کشاورزی به وسیله آفات از میان می روند.
متاسفانه آفت کشها، مشکلات متعددی را ایجاد کرده اند، به طوری که سالانه یک میلیون نفر به وسیله آفت کش ها مسموم می شوند و حدود 20 هزار نفر تسلیم مرگ می شوند. از دیگر اثرات مستقیم و غیرمستقیم مصرف سموم تجمع آفت کش ها در مواد غذایی ، ایجاد سرطان در انسان ، آلودگی محیط زیست ، از هم گسیختگی اکوسیستم ها و از میان رفتن شکارچیان طبیعی آفات و بیماری هاست.
باتوجه به برخی مشکلات برگرفته شده در ارتباط با مصرف بی رویه سموم شیمیایی لازم است مصرف این مواد کنار گذاشته و یا به حداقل رسانده شود و با بهره گیری تلفیقی از گستره وسیعی از عملیات زراعی ، اجرای تناوب کاربرد کودهای آلی و استفاده دقیق از کنترل بیولوژیکی به مبارزه با آفات و بیماری ها پرداخته شود.

روش های کنترل حشرات

در مبارزه با حشرات ، تکنیک های مختلف به کار گرفته می شود تا از تجمع ، تکثیر و انتشار آنها جلوگیری شود. از روشهای بدون استفاده از سموم شیمیایی می توان به کنترل زراعی اشاره کرد که به کمک تناوب ، کشت مخلوط، تاثیر تاریخ کاشت و مدیریت علفهای هرز امکانپذیر خواهد شد. در مبارزه زراعی شناخت روابط اکولوژیکی حشره و میزبان و بیولوژی آنها اهمیت فراوان دارد.
به طور کلی در کنترل زراعی حشرات هدف ، کاهش محل تجمع اولیه آفت است. در ذیل به طور خلاصه به روشهای کنترل زراعی و اکولوژیکی حشرات اشاره می شود.

تغییر محیط فیزیکی در کنترل حشرات

محیط فیزیکی می تواند اثر قابل توجهی بر نمو جمعیت حشرات داشته باشد که با تغییر آنها می توان به سطح کنترل مورد نظر رسید.
محیط فیزیکی شامل عوامل غیرزنده ازجمله درجه حرارت ، رطوبت ، شدت نور، شرایط اتمسفری و ترکیبات و ساختمان خاک است ؛ به طور مثال آبیاری ، یکی از عوامل فیزیکی است که می تواند تاثیر بسیار زیادی روی جمعیت حشرات داشته باشد.
در انبارهای ذخیره محصولات کشاورزی ، تغییر محیط و نامناسب کردن آن برای حشرات بیشتر قابل اجرا خواهد بود. در شرایط انباره کاهش اکسیژن و افزایش گاز کربنیک و نیتروژن بیشتر حشرات انباری را کنترل می کند.

تناوب زراعی ، عملیات شخم و تاریخ کشت

تناوب زراعی باعث حاصلخیزی خاک می شود که در نتیجه آن گیاهان کشت شده سالمتر خواهند بود و می توانند مقاومت بیشتری در مقابل آفات داشته باشند.
معمولا تناوب زراعی بیشتر روی گونه هایی از حشرات موثرتر است که دامنه محدودی از نظر میزبان داشته و قدرت انتشار آنها نیز کم باشد.
بسیاری از حشرات مضر در خاک زندگی می کنند یا در خاک به حالت شفیره درمی آیند. گروهی نیز روی بقایای محصولات یا علفهای هرز زندگی کرده یا در آنها پناه گرفته اند. وقتی شخم انجام می شود هر دو نوع حشرات گفته شده ممکن است در عمقی از خاک مدفون شوند که نتوانند بیرون آیند یا در لایه های سطحی خاک براحتی له شده و از میان می روند.
غلتک زدن نیز جابه جایی حشرات خاکزی را بر اثر فشرده شدن خاک محدود می کند. از اثرات غیرمستقیم عملیات شخم بر محیط خاک و بقای حشرات ، قرار دادن آنها در معرض دشمنان طبیعی و نامساعد کردن محیط زیست آنهاست و از اثرات مستقیم آن ، صدمه فیزیکی به آنها از طریق ادوات شخم است.
تاریخ برداشت نیز در کنترل آفات بسیار مهم است ؛ یعنی اجازه ندهیم شرایط برای استراحت و به خواب رفتن حشره مناسب شود تا سال بعد خسارت بیشتری وارد کند. این مساله درباره گیاهان علوفه ای قابل اجراست.
به طوری که برداشت باید پیش از وارد شدن به مرحله استراحت آنان انجام گیرد. در واقع باید برداشت در مرحله ای از سیکل زندگی آفت صورت گیرد تا بیشترین خسارت به او وارد شود.

مبارزه تلفیقی با آفات

مبارزه تلفیقی با آفات ، یک سیستم مدیریتی است که با در نظر گرفتن مسائل اقتصادی و اجتماعی نظامهای تولیدی ، ملاحظات زیست محیطی و دینامیسم جمعیت گونه های آفات تمام تکنیک های مناسب را به شکلی به کار می برد که سطح جمعیت آفات زیر سطح زیان اقتصادی قرار گیرد.
در این تعریف آفت به کلیه عوامل خسارت زای زنده اعم از پرنده ، جونده ، حشره ، کنه تا ویروس و باکتری و قارچ اطلاق می شود.
نقش سموم در مبارزه تلفیقی استفاده کمکی از آنهاست ، به طوری که کمترین خسارت ممکن به کنترل بیولوژیکی و محیط زیست وارد آید. در واقع سموم را می توان برای بهبود کنترل بیولوژیکی به کار برد.
به شرطی که مصرف آنها منجر به بهبود نسبت دشمنان طبیعی به آفات شود. در بعضی مواقع ، تحمل نسبت به سم در شکارچیان در مقایسه با آفات بیشتر است و با کاهش میزان سم می توان آفت را تا حدودی کنترل کرد و خسارت کمتری نیز به دشمنان طبیعی وارد آورد. انجام بموقع سمپاشی نیز اهمیت دارد، زیرا حضور یا ظهور دشمنان طبیعی معمولا دیرتر از آفات رخ می دهد.
این موضوع فرصتی را برای پاشیدن زودتر یک سم کم دوام بدون ایجاد خطر برای کنترل بیولوژیکی فراهم می کند. موضعی ساختن سمپاشی ، برای تماس سم با آفت ضمن جلوگیری یا به حداقل رساندن تماس با دشمنان طبیعی روش فوق العاده موثر و ارزشمندی در این زمینه است.
یک روش متداول مصرف سم در فضای محدود، سمپاشی نواری است که در آن عمدتا نوارهایی که سمپاشی می شوند نزدیک هم نیستند و میان نوارها سمپاشی نشده است. در این روش روی این مطلب تاکید می شود که تحرک دشمنان طبیعی بالغ و توانایی آنها در اجتناب از سم بیش از بیشتر آفات است.
به این ترتیب در نواحی سمپاشی نشده محصولات (پناهگاه) نسبت دشمنان طبیعی آفات پس از سمپاشی بیشتر از پیش است. در صورت لزوم جای نواحی سمپاشی شده و سمپاشی نشده را در نوبت دوم سمپاشی عوض می کنند.
در حال حاضر تلاش زیادی در دنیا برای کاهش مصرف سموم و استفاده از مبارزه تلفیقی در حال انجام است ، به طوری که در بیشتر کشورهای اروپایی مثل دانمارک و هلند و همچنین امریکا قوانینی وضع شده که مصرف آفت کش ها در کشاورزی کاهش یابد و مبارزه تلفیقی علیه آفات صورت گیرد.

ترکیبات گیاهی به عنوان آفت کش

در اندامهای مختلف بسیاری از گیاهان عالی که از آغاز روند تکاملی خود به طور مداوم مورد حمله آفات گوناگون قرار گرفته اند، طی سالیان دراز، موادشیمیایی خاص تولید شده که جزو سیستم دفاعی این گیاهان در مقابل آفات به حساب می آیند.
این مساله باعث شده آفات برای تغذیه خود به همه گیاهان موجود در محل رشد خود حمله نکنند، بلکه فعالیت های حیاتی خود را روی تعداد محدودی از گیاهان متمرکز کنند. استفاده از مواد گیاهی برای مقابله با آفات تاریخ طولانی دارد.
اولین گیاه شناخته شده از گلهای گیاه داودی به دست آمده که ماده موثر آن پیوترین است و بر اعصاب حشرات ، اثر فلج کنندگی دارد.
موادشیمیایی زیادی از گیاهان گرفته شده که اثرات مختلفی روی حشرات دارند، مانند دورکننده ها، جلب کننده ها و بازدارنده ها. مواد موثر دیگری نیز در ترکیبات گیاهی وجود دارند که در سیستم های زیستی حشرات تغییرات مهمی ایجاد و روند طبیعی تکامل آن ها را مختل می کنند.
در حال حاضر نزدیک به 2000 گونه گیاهی شناسایی شده که تاثیر مواد موثر موجود در آنها روی تعداد بسیاری از حشرات زیان آور بررسی و به اثبات رسیده است ؛ اما در میان آنها فقط تعداد محدودی وجود دارند که خصوصیات خاص آفت کش دارند. تحقیقات بیشتری نیز روی آنها انجام شده از جمله درخت چریش (Neem) که بومی هندوستان ، برمه ، پاکستان ، سریلانکا، بنگلادش و مالزی است و در مناطق کم آب و جنگلی به طور خودرو یافت می شود.
این درخت در ایران حدود 50 سال پیش وارد شده و اکنون اطراف شهرهای بندرعباس ، چاه بهار و دیگر نواحی گرمسیری ایران سازگار شده است. ماده موثر میوه و برگ درخت چریش که به صورت ترکیبات مختلفی در کنترل حشرات به کار می روند برای انسان و پستانداران بی خطر هستند.
اثر آنها بیشتر از طریق جلوگیری از تغذیه و تخمگذاری و اثرت هورمونی بوده که علاوه بر خاصیت حشره کشی برای دشمنان طبیعی نیز خطر کمتری دارد.