نسخه‌های خطی انتظار محققان را می‌کشد

می‌توانم عرض کنم، امکاناتی که به طور معمول در کتابخانه‌های پیشرفته دنیا برای مراجعان وجود دارد، ما نیز در کتابخانه مجلس تدارک دیده‌ایم جز مشکلاتی که برخی به دلیل نداشتن کادر فنی خوب و برخی دیگر به دلیل پیشرفته نبودن دستگاه‌ها در سطح مطلوب، کارکرد بهینه‌ای ندارد، اما این اطمینان را می‌دهم که کتابخانه ما در برخی جهات از بسیاری کتابخانه‌های دنیا بهتر عمل می‌کند. اگر شما امروز اراده کنید از کتابخانه‌های ترکیه تصویر نسخه‌ای بگیرید، مطمئنا به راحتی این کار امکان‌پذیر نیست. در هند وضعیت بسیار مشکل‌تر است. حتی در امریکا، دانشگاهی مثل پرینستون برای دادن تصویر نسخه‌ای دیوان خاقانی به استاد شفیعی کدکنی نزدیک به یک میلیون تومان بابت هزینه‌های تصویربرداری درخواست کرده بود. در حالی که شما می‌توانید به سایت کتابخانه مجلس مراجعه کنید و تصویر بیش از 17 هزار نسخه خطی را بدون پرداخت حتی یک ریال دریافت کنید. اگر به خود کتابخانه مراجعه کنید، هزینه بسیار اندکی از شما خواهند گرفت. ولی از شما سوال نخواهند کرد که نسخه را برای چه کاری می‌خواهید.

خوب طبیعی است که فضای کتابخانه ما برای مطالعه کم است. اینترنت گرچه در تمام سالن مطالعه به صورت وایرلس هست و مراجعان به راحتی با آوردن کامپیوترهای شخصی از آن استفاده می‌کنند، اما سرعتش زیاد نیست. کتابخانه ما به دلیل کمبود فضا هیچ سلف سرویسی ندارد که مراجعان بتوانند برای ظهر غذای مختصری بخورند و معمولا از گوشه و کنار محیط کتابخانه استفاده می‌کنند. کتابخانه ما پول زیادی ندارد که هرچه نسخه خطی می‌آورند بخرد و بسیاری از مشکلات دیگر. با این ظرفیت و استعداد باز هم می‌توان گفت در سطح متوسط امکانات خوبی داریم.

ما در درجه اول همه مراجعان را با کارت ملی می‌پذیریم و هیچ کارت شخصی نداریم و کسی را به این خاطر معطل نمی‌کنیم. حتی اگر شخص مراجعه‌کننده کارت ملی هم نداشته باشد به صورت موقت اجازه ورود پیدا می‌کند. در دادن کتاب نهایت تلاشمان را می‌کنیم تا وقت کمتری از شخص گرفته شود. حتی بجز نسخ خطی، در حال گذاشتن تمام نسخ چاپ سنگی و سربی روی سایت کتابخانه نیز هستیم که افراد برای دیدن آنها نیاز به مراجعه حضوری نداشته باشند و از منزل بتوانند استفاده کنند. علاوه بر آن تصاویر خطی و چاپ سنگی را در برنامه داخلی کتابخانه در دست اقدام داریم که مراجعه‌کننده بدون گرفتن کتاب بتواند با مراجعه به بخش کاوش از آن تصاویر به صورت دیجیتالی استفاده کند.

مطالعه کردن یا نکردن یک مساله ملی و محصول عوامل بیشمار است و چنین نیست که با تبلیغات حل شود. بارها تاکید شده است که مطالعه کردن از روی نیاز است. آیا کسی نیازمند مطالعه هست؟ اگر هست حتما مطالعه خواهد کرد اگر نه وقت خودش را تلف نخواهد کرد! شما اول باید مردم را نیازمند مطالعه کنید. از روزی که ارتقای استادان در دانشگاه‌های ما براساس چاپ مقالات علمی پژوهشی شده، تلاش استادان برای تحقیق بیشتر شده و طبعا به اطلاعات قبلی بسنده نکرده و در تلاش برای مطالعه و تحقیق بیشتر هستند. دانشجویان و طلاب هم همین وضعیت را دارند. آیا جامعه ما آدم پرمطالعه می‌خواهد یا نه؟ معیارها جامعه را به چه سمت هدایت می‌کنند؟‌ اینها مسائلی است که مشکل خلوتی کتابخانه‌ها را حل خواهد کرد.

‌در حال حاضر نیز این رسم وجود دارد و کسانی که طالب کتاب‌های خاصی هستند آنها را یادداشت کرده به کتابخانه می‌سپارند و مدیر فراهم‌آوری موظف است تا در سریع‌ترین زمان آنها را تهیه کند.

زمانی که کتابخانه مجلس تاسیس شد و کسانی از بزرگان کتاب‌های خود را اهدا کردند، بخشی از دارایی کتابی آنان نسخ خطی بوده است. این نسخه‌ها اساس بخش خطی کتابخانه را گذاشت و به دلیل آن که بیشتر اهداکنندگان از چهره‌های برجسته علمی و سیاسی بوده‌اند، آثار خطی آنان نیز هم با ارزش و هم از بهترین‌ها بوده است. طبعا به مرور اهمیت نسخ خطی بیشتر شناخته شد و مدیران وقت کتابخانه نیز در این زمینه تلاش کردند تا علاوه بر اهداء به خرید نسخ خطی هم بپردازند. امروز محصول آن تلاش‌ها نزدیک به 25 هزار نسخه خطی است که بسیاری از آنها از نسخه‌های با ارزش است. البته نگهداری اینها مهم است، اما در اختیار محققان گذاشتن نهایت اهمیت را دارد. تمام این  25 هزار نسخه اسکن شده و به راحتی در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار می‌گیرد. کمترین محدودیتی در این زمینه وجود ندارد. برخی از موسسات حتی در یک نوبت‌گاه تا 50 یا 100 نسخه درخواست می‌کنند که ما در اختیارشان می‌گذاریم. ای کاش، ای کاش بقیه کتابخانه‌ها نیز در این باره تساهل به خرج داده و خست را کنار می‌گذاشتند.

تقریبا 2 دهه است که کتابخانه‌های تخصصی کشور در حال ایجاد و توسعه است. کتابخانه‌های دانشگاه‌ها نیز رو به توسعه است که نیازهای جاری دانشجویان را برآورده می‌کند. روزگاری، دو سه کتابخانه در تهران بود، اما اکنون هر دانشگاه که هیچ، هر دانشکده‌ای بلکه برخی از گروه‌های آموزشی هم کتابخانه‌های خوبی دارند و به دانشجویان سرویس می‌دهند. به همین دلیل است که کتابخانه‌های بزرگ کمتر شلوغ می‌شود. این کتابخانه‌ها بیشتر پذیرای پژوهشگران است، کسانی که کتاب‌های قدیمی را می‌خواهند. کتابخانه مجلس به طور عمده کارش در حوزه علوم انسانی است نه فنی و پزشکی و ریاضی. از این جهت با بودجه‌ای که دارد در حوزه کاری خود، فعالیت متمرکز و قابل توجهی دارد.