نقاشی کودکان، آیینه تمام نمای شخصیت آنهاست

اغلب کودکان در مقاطع سنی مختلف ، رازهای درونی خود را با زبان نقاشی عیان می سازند. در حقیقت نقاشی زبان تصویری کودکان است.

کد خبر: ۴۰۲۱۷

برای درک و مانوس شدن با این زبان باید الفبای آن را تا هر اندازه که ممکن است ، بیاموزیم.
یکی از نیازهای اساسی و طبیعی کودکان نیاز به بیان خود و ارتباط با دیگران و محیط پیرامون خود است.
آنها با وسیله های مختلف ، حالتها و احساس های خود را نشان می دهند. کودکان به نقاشی علاقه فراوان دارند.
به وسیله کاغذ، مداد و رنگ دنیای اطراف خود را تصویر می کنند و درباره آن سخن می گویند. آثارشان روشنگر تضادها، غم و شادی و دهها موضوع دیگر از شرایط محیطی و شناخت اجتماعی شان است.
نخستین تماس کودک با دنیای خارج اغلب از راه مشاهده صورت می گیرد. اولین تصویر او نیز از دنیا به صورت خطخطی شکل می گیرد. این کار تقریبا از سنین 5/1 تا 3سالگی ، شاید هم کمی بیشتر آغاز می شود.
گاهی دیده می شود که بعضی کودکان از هر دو دست خود برای خطخطی کردن استفاده می کنند. نتیجه کارشان ، 2اثر متفاوت یا 2 پیام جداگانه برای بیننده دارد.
کودکان از خطخطی کردن بر روی هر چیزی که دم دستشان باشد مثل دیوار، میز، کاغذ، کتاب و دستهایشان لذت می برند.
خطهای اولیه آنان اغلب به صورت افقی است و گاهی دیده می شود که خطوط را به صورت عمودی و دایره می کشند. این کار علاوه بر توسعه و رشد ذهنی کودک به عنوان مهمترین پژوهش کودک به حساب می آید.
احساسات و عواطف بچه ها با همین خطها رشد می یابد. اشیا را لمس می کنند و موضوعهای اطراف خود را با خطوط مطرح می سازند.
کودک بتدریج آگاهانه تر به فعالیت های کنترل شده ذهنی نزدیک می شود و با همان خطهای درهم و برهم که نقش ارتباطی میان کودک و بزرگترها را دارد، حرف می زند و پیامهای جدی مطرح می کند: «من یک دریای طوفانی کشیده ام»، «این یک پلنگ است ، اما بچه ها را نمی خورد» و دهها مطلب دیگر برای بزرگترها بیان می کند.
پس از مرحله خطخطی کردن ، کودک الگوی تازه ای را در ارتباط با بزرگترها برای یادگیری کشف می کند. شکل دایره با یک معیار و نگرش کلی در نقاشی وارد زندگی او می شود.
کودکان تقریبا تا 4 سالگی یا کمی دیرتر آدمها را در قالب یک دایره نقاشی می کنند. دست ، پا، چشم و دهان در یک دایره قرار می گیرند.
معمولا دستها به طور افقی در دو طرف دایره رسم می شوند و پاها به طور عمودی از کله آویزان می شوند. این موضوع که کودک انسان را به صورت دایره ای نقاشی می کند، به معنی آن نیست که او مهارت کمتری دارد، بلکه مجموعه تصورات ذهنی او از آدمها در این مرحله به شکل دایره است ، گاه نیز بعضی کودکان آن را وارونه نقاشی می کنند که باز هم مربوط می شود به دید آنها از یک انسان.
مواردی نیز پیش می آید که بعضی کودکان از یک موضوع واحد و الگوی تکراری ماهها بی آن که کوچکترین تغییری در آن بدهند استفاده می کنند.
نگرانی والدین در این گونه موارد بی مورد است ؛ زیرا کودکان در مرحله های مختلف الگوهای تازه را برای نقاشی کسب می کنند و با رشد و فهم و درک عقلانی موضوع های تازه تری در پیامشان دیده می شود.
بنابراین ایراد گرفتن از کار کودکان و تحت فشار قرار دادن آنان که: چرا از یک موضوع برای نقاشی استفاده می کنی و چرا چیزهای دیگری را نقاشی نمی کنی ؛ نتیجه مطلوبی به دست نخواهد داد و امکان دارد کودک تحت این فشارها برای ارضای خاطر بزرگترها به کپی برداری و تقلید متوسل شود.
برای از بین بردن این طرحهای یکنواخت در کودکان باید انگیزه ای برای کار کردن در آنها به وجود بیاوریم. برای این منظور لازم است امکانات تازه ای از وسایل نقاشی در اختیارش بگذاریم ، محیط کار را برایش امن تر کنیم تا بدون ترس و دلهره و با خیال راحت نقاشی کند و کتابهایی با تصویرهای رنگی به آنان نشان دهیم.
نقاشی های سایر کودکان را در اختیارشان بگذاریم و توضیحاتی نیز درباره تصویرها به آنان بدهیم یا آنها را به دیدن نمایشگاه های نقاشی کودکان و بزرگسالان ببریم. سعی کنیم خود کودک درباره مسائل پیرامون خود حرف بزند تا انگیزه ای برای گفتن و نقاشی کردن در او پیدا شود.
موضوع نقاشی و شخصیت کودکان اگر زبان نقاشی های کودکان را بدانیم ، متوجه می شویم که ورای شکل و ساختمان نقاشی ها چیزهایی از شخصیت کودک نهفته است.
درک و فهم نقاشی های کودکان و چیزی که او می خواهد بیان کند، برای والدین و مربیان بسیار لازم است ؛ زیرا شناخت آن باعث بهتر شدن روابط بزرگسالان و کودکان می شود و به پیشرفت و تکامل کودک کمک شایانی می کند.
بدین منظور برای درک بهتر از دنیای پیرامون کودکانتان ، تعابیر و تفسیرهایی از بعضی موضوعات نقاشی کودکان را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم.

1- شکل آدم:
در نقاشی کودکان اگر شکل آدمک در مجموع هماهنگ باشد، احتمال بسیاری وجود دارد که کودک کاملا سازگار باشد. اگر برعکس آدمک مثلا در اندازه ای خیلی کوچک و یا در گوشه ای از کاغذ کشیده شده باشد به معنای این است که کودک خود را کم ارزش و از دیگران پایین تر می داند.
اگر کم بها دادن به خود در چندین نقاشی کودک تکرار شده باشد، نشانگر خجالتی بودن اوست. اگر در نقاشی دست و بازو را نکشیده باشد، احساس عدم امنیت است.
کودکانی که آدمهایی با اندازه بزرگ رسم می کنند خود را بالاتر از بقیه می دانند، زودرنج و حساس هستند و فکر می کنند مورد ظلم و ستم قرار گرفته اند.
کودکان همیشه سرهای بزرگ ترسیم می کنند، ولی اگر سر زیاد بزرگ باشد، نشانگر آن است که «تن» کودک بیش از حدطبیعی است. صورت چون بسیار اهمیت دارد، اغلب تنها کشیده می شود.
کودکان پرخاشگر جزییات آن را به حد اغراق آمیزی بزرگ ترسیم می کنند، در حالی که کودکان خجالتی جزییات را از نظر می اندازند و فقط دایره صورت را ترسیم می کنند و بندرت صورتی را از نیمرخ می کشند.
دهان و دندان ها ممکن است معنی نیاز به موادخوراکی را نمایان سازد و هم به معنی پرخاشگری و یا در ارتباط با مسائل جنسی است.
لبها که بسته باشند نشاندهنده تنش و فشار است و چانه نماد قدرت مردانگی است. چشمها، دنیای درون نقاشی و اجتماعی بودن او را نشان می دهند.
کودکان خودستا، چشمها را با حالتهای درنده و وحشی می کشند، چون چشمها ارزش زیبایی نیز دارند. بنابراین دخترها و دوستداران همجنس خود را چشمها را خیلی بزرگ می کشند.
بینی بعضی مواقع ممکن است نشاندهنده مشکلات جنسی باشد. بالاتنه اگر باریک و لاغر کشیده شود، مشخص کننده این است که کودک از اندام خود ناراضی است یا از چاق شدن و بزرگ شدن می ترسد و در مواردی نشاندهنده ضعف جسمانی واقعی است.
سایه زرد در بعضی قسمتهای بدن همیشه نشانه آن است که مسائل و مشکلاتی در قسمتهای سایه زده وجود دارد.

2- خانه:
در نقاشی های کودکان ، خانه بیش از هر چیز دیگری کشیده می شود ابتدا کودک خانه ای معمولی می کشد، ولی با گذشت زمان ساختمان خانه نیز تکامل می یابد.
خانه ، نماد پناهگاه و هسته اصلی و گرمی خانواده است که ممکن است مورد علاقه یا تنفر کودک باشد. در سنین 5 تا 8 سالگی کشیدن خانه هایی که در ورودی آن از بقیه خانه جدا مانده و دیوارهای بلند نشانگر خجالتی بودن کودک و وابستگی شدید به مادر است.
بعد از 8 سالگی نشانگر احساس خود کوچک بینی و تنهایی کودک و در نوجوانی نشانگر شرم و حیای زیاده از حد و داشتن احساس رقیق است.
در خانواده هایی که پدر و مادر از هم جدا شده اند، کودک خانه را به 2 قسمت تقسیم می کند و 2 در ورودی برای آن می گذارد.
اگر خانه به جای آن که به صورت عادی و معمولی کشیده شود، به صورت قصر نشان داده شود، به منزله پناهگاه مطلوب است ، یا برعکس اگر به صورت زندان کشیده شود نماد فشار خانواده هایی ناسازگار و از هم پاشیده است.
کشیدن خانه برای کودکان یتیم که در یتیم خانه ها زندگی می کنند، به معنی یک پناهگاه عاطفی نیست و به همین دلیل فورا موضوع را عوض می کنند و چیز دیگری می کشند.

3- درخت:
برای تجزیه و تحلیل نقاشی درخت باید 3 قسمت آن را مشخص کرد که عبارتند از: ریشه ، تنه ، شاخه ها و برگها؛ ریشه که در زمین فرو رفته و درخت از آن غذا دریافت می کند، نهاد ناخودآگاه و منشائهای غریزی است.
تنه پر نیات ترین و مشابه ترین عامل به خود کودک است. بنابراین بیانگر مشخصات دایمی شخصیت اوست. شاخه ها و برگها بیانگر طریق ارتباطی او با دنیای خارج است.
اگر کودک برای ترسیم ریشه درخت کار زیادی انجام داده باشد و به ریشه نسبت به بقیه قسمتهای درخت اهمیت بیشتر داده باشد، نشانگر طبیعت بدوی و عاشقانه و در عین حال محافظه کار و بی حرکت کودک است.
اگر درخت دارای برگهای زیاد و درهم باشد، بیانگر شخصیت بلغمی مزاج و در خود فرورفته کودکی است که آمادگی تغییر و تحول ندارد، ولی درختی که شاخه های مختلف آن هر کدام به سویی کشیده شده اند، نمایانگر حساسیت شدید کودکی است که مسائل را بسادگی می فهمد و قادر به ارتباط با دیگران است و براحتی می توان خود را با محیط سازگار سازد.

4- آسمان و زمین:
آسمان ، نماد الهام و پاکی است ، ولی زمین برعکس نشانگر ثبات و امنیت است. کودکان خیلی کوچک هیچ وقت زمین را از آسمان جدا نمی کنند، ولی در سن 5سالگی شروع به کشیدن زمین به شکل خطی جدا از آسمان می کنند.

5- اتومبیل:
در جوامع امروزی اتومبیل بیشتر نماد قدرت است و اغلب در نقاشی پسرها دیده می شود. تصویر اتومبیل بدون سرنشین ، نشاندهنده وابسته بودن شخص به دنیای خارج و برتری دنیای سرد ماشین است بر دنیای انسان ها.