مشکل فوتبال ایران به مدیران پنهانش برمی‌گردد

جلالی که دبیر ورزش مدارس تهران بود خیلی سریع به جرگه مربیان مطرح تیم‌های باشگاهی تهران پیوست و در این نقش ، شگفتی‌های زیادی آفرید و به موفقیت‌های بالاتر از انتظاری رسید.

او حتی به عنوان سرمربی تیم نیروهای مسلح ایران این تیم را به نایب قهرمانی ارتش‌های جهان هم رساند؛ همان تیمی که حدود یک سال بعد با تغییراتی مختصر به تیم استثنایی مایلی‌کهن در جام ملت‌های آسیای 1996 تبدیل شد.

او که از مدرسین پایه فیفا نیز به شمار می‌رود با وجود برخورداری از نگاهی واقع‌بینانه و امیدوار به آینده، دل پرخونی از نگاه غیرحرفه‌ای و بهره‌بردارانه برخی غیر ورزشی‌ها به فوتبال و پیامد‌های تخریبی ناشی از آن دارد.

با این کارشناس تحصیلکرده فوتبال که از سال گذشته هدایت تیم یکدست فولاد خوزستان را برعهده گرفته است، گفت‌وگوی تقریبا مشروحی انجام دادیم تا توضیحات بعضا تلخ ولی منطقی و کمابیش امیدوارانه‌اش برای علاقه‌مندان و دست‌اندرکاران فوتبال بازگو شود.

همیشه از آلودگی‌های وسیع موجود در فوتبال ایران شکایت کرده‌اید، شیوع پدیده مخرب دلال‌بازی، معضلات فرهنگی ورزشگاه‌ها و هواداران، بازدهی نداشتن رقم‌های سنگین خرج شده در این رشته، نتیجه‌گرایی صرف و در نتیجه آن از دست رفتن همزمان قهرمانی‌ها و در عین حال تباه کردن آینده تیم‌ها، سرفصل‌هایی از معضلات بزرگ فوتبال ماست که همگی نیز کمابیش ریشه در ضعف مدیریت دارند. از دیدگاه شما آسیب شناسی فوتبال ایران چگونه تشریح می‌شود؟

منظورم از مدیرت بیرونی، سیاستگذاران اصلی مثل دولت، مجلس و سازمان تربیت بدنی است که خود 3 نوع مدیریت شامل مدیریت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی روی فوتبال ما اعمال می‌کنند.

متاسفانه در هر سه این زمینه‌ها دچار اشکالیم؛ مثلا در زمینه سیاسی و در طرح قوانین پیش برنده فوتبال دچار فقدان هستیم و حتی برخی قوانین ما جلوی فوتبال را گرفته و درخور اصلاحند. مثل قانون سربازی یا قوانینی که مانع بلیت فروشی مستقل و دریافت حق پخش تلویزیونی توسط باشگاه‌ها هستند و حتی برخورداری باشگاه‌ها از مدیریت دولتی.

در مدیریت فرهنگی هم فاقد نظامی ارزشی ، حقوقی یا دستوری هستیم آنچنان که من به عنوان یک مربی نمی‌دانم از دید سیاستگذاران فوتبال ما چه کسی مربی خوب تلقی می‌شود؟! در یکی از کلاس‌های مربیگری فردی از من پرسید یک مربی خوب کیست و چگونه می‌توانم در این حرفه پیشرفت کنم؟ من منظور او از طرح این پرسش را متوجه می‌شدم ولی نمی‌توانستم پاسخ صریحی به آن پرسش دهم. با این حال به او گفتم پیشرفت در این حرفه در کشور به دو گونه تعریف می‌شود یکی آنچه روح ورزش می‌گوید یعنی آن‌که کار خودت را بکن و در زمین شایستگی‌های خود را نشان بده و دوم این‌که در بیرون سرنوشتت رقم بخورد یعنی به سیاسی‌ها یا دلال‌ها وصل شوید و از طریق رابطه خوب آنها با اغلب رسانه‌ها به پیشرفت چشمگیری برسید. من به آن مربی گفتم منظورت را می‌فهمم. تو منتظر هستی تا من راه‌های صحیح و ضابطه‌مند پیشرفت را تعریف کنم و تو بگویی پس چطور سرمربی قبلی تیم ملی نوجوانان به آن پست رسید یا علی دایی، قلعه نویی و قطبی سرمربی تیم ملی شده‌اند؟ واقعا من هیچ جوابی به این پرسش‌ها ندارم چون هیچ نظامی در این موارد وجود ندارد و همه چیز از همین نقطه خراب می‌شود. طبیعی است هر مربی دوست دارد مربی تیم ملی شود ولی وقتی من نگاه می‌کنم می‌بینم برای این‌که مربی تیم ملی شوم چاره‌ای جز این ندارم که وصل به آدم‌های سیاسی یا آویزان دلال‌ها شوم. دلال‌ها هم که با بعضی رسانه‌ها هماهنگ هستند. اینجا کار خراب می‌شود یعنی این مربی راه را کج می‌رود و در پی آن، بازیکنان کج می‌روند و پیامد آن ورزشگاه‌ها تحت تاثیر قرار گرفته و هواداران دست به اعمالی می‌زنند که به هیچ وجه پسندیده و منطقی نیست. بنابر این همه چیز باید از همین نقطه اصلاح شود.

در مورد مدیریت اقتصادی لایه نخست هم که نیازی به توضیح نیست و کاملا مشخص است که تمام درهای درآمدزایی از جمله پخش تلویزیونی، تبلیغات، بلیت فروشی و تا حدودی فروش بازیکن را به روی باشگاه‌ها بسته‌اند و در عوض، خود بودجه فوتبال را تامین می‌کنند. وقتی بودجه فوتبال را می‌دهند، حق خود می‌دانند که مدیرش را هم خود تعیین کنند، یا سیاستگذاری‌اش را هم خود انجام دهند و همه چیزش را زیر نظر داشته باشند. در واقع ایراد اصلی فوتبال ما همین جا و به مدیران پنهان سیاستگذارش بر‌می‌گردد که بالاترین ضریب تاثیر را در آن دارند.

در لایه دوم که ارتباط‌دهنده و ابلاغ‌کننده سیاستگذاران با لایه سوم که مربیان و بازیکنان هستند نهاد‌هایی مثل کمیته ملی المپیک، فدراسیون فوتبال و مدیران باشگاه‌ها قرار دارند. اینها در حقیقت ناظر اجرای سیاست‌ها در فوتبال هستند. در حقیقت‌شناسایی خلا‌های فوتبال از وظایف این لایه است.

طی دهه‌های اخیر در تمامی موارد پرشمار شکست‌های فوتبال، همواره این سیاستگذاران لایه نخست بوده‌اند که به تشکیل ستاد علت‌یابی پرداخته‌اند، در حالی که این وظیفه کارشناسی نهادهایی مثل فدراسیون و کمیته ملی المپیک بوده است که خلأهای عامل شکست شامل قوانین، بودجه، نارسایی‌های فرهنگی و... را شناسایی، اولویت بندی و برای اتخاذ سیاست‌های بهتر به اطلاع مسوولان بالادستی برسانند. این نشان می‌دهد همه چیز در فوتبال ما وارونه و در حقیقت یک نوع بازی است. در لایه سوم نظام مهندسی فوتبال ما، مربیان و بازیکنان قرار دارند که تنها حضوری تبعی دارند. مثلا اگر من مربی تیم ملی باشم اعلام می‌کنم نیازمند بازی تدارکاتی با کشورهای Y،X و Z هستم. آیا مدیران بالادستی می‌توانند امکان برگزاری مسابقه با آنها را فراهم کنند ؟ مسلما نه. آنها می‌گویند می‌توانید با تیم‌های B،A و C بازی کنید یعنی حق انتخابی باقی نمی‌گذارند. بنابر این افراد حاضر در این لایه فقط تبعیت می‌کنند منتها به اینها فقط یک پرسش مطرح است و آن این‌که آیا از تمام ظرفیت‌های موجود خوب استفاده می‌کنند؟ آیا مربی، بازیکنانش را خوب می‌گیرد یا آنها را براساس منافع دلال‌ها جابه‌جا می‌کند؟!

به نظر من این کل آسیب‌شناسی فوتبال ماست و اصل ماجرا همان لایه نخست است که خیلی چیزها باید از همین جا درست شود.

مرتبا از مربی ایراد می‌گیرند چرا تعویضت را آن‌گونه انجام دادی؟ چرا پنالتی‌زن را آن‌گونه قرار دادی؟ چرا با 3 هافبک دفاعی بازی کردی؟ در حالی که موفقیت و شکست‌های ما به این موارد نیست. اگر به اینها بود چرا 4 سال پیش هم ناکام ماندیم، چرا 8 ، 12 و 16 سال پیش هم باختیم.

وقتی ما مرتبا می‌بازیم باید بدانیم دلیل باخت‌هایمان این نیست. بله یک موقع ژاپن بعد از مدت‌ها موفقیت در جایی ناکام می‌ماند. آنها در آن صورت حق دارند دلیل ناکامی خود را در مشکل مربی یا بازیکنان جستجو و اصلاح کنند و به فرض بگویند اینجا از این بازیکن درست استفاده نشد و این نقطه را باید اصلاح کرد ولی وقتی شما دهه‌هاست هر سال می‌بازید نمی‌توانید سالانه 4 تا مربی قربانی کنید. باید سراغ لایه‌هایی بروید که تاثیر‌گذاری بیشتری دارند و مشکلات را آنجا پیدا کنید.

باوجود این انتقاد، شما عملکرد قطبی در جام ملت‌های آسیا را تایید کردید. اساسا پیش از شروع این جام، می‌گفتید تنها راهبرد موفق تیم ملی، رو آوردن به استراتژی تخریبی است. تیم ما هم با همین راهبرد بویژه در بازی با کره به میدان آمد. دیدگاهتان را بیشتر توضیح دهید.

اگر تمام بازی‌های تدارکاتی‌مان را کنار هم بگذارید مشاهده می‌کنید تنها در بازی‌هایی موفق بودیم که به همین سبک به میدان آمده بودیم. اتفاقا در هر 4 بازی‌مان در جام ملت‌ها هم همین سبک را در دستور کار قرار دادیم. الان فوتبال ما در بخش مالکیت توپ با مشکل جدی روبه‌روست.

مالکیت توپ فرآیند ساده‌ای نیست. این کار کاملا پیچیده، زمان‌بر و نیازمند تمرین فراوان است. به این معنا که باید پروسه 10 ساله‌ای برای آن تعریف کنید. اسپانیایی‌ها در سمیناری که حدود 2 ماه پیش در مالزی برگزار شد می‌گفتند برای رسیدن به «تیکی تاکا»ی خود، مسیری 30 ساله را طی کرده‌اند. شما وقتی توپ را در اختیار نداشته باشید می‌توانید زود پیشرفت کنید، به همین دلیل تیم‌های متوسط همیشه به روش فوتبال تخریبی روی می‌آورند چون شاید با این روش بتوانند بعضا تیم‌های بزرگ را هم متوقف کنند ولی در بخش مالکیت توپ، پیشرفت پایدار است و اگر بخواهید بازیکنی بسازید که قیمتش افزایش یابد یا موفقیت‌های پایدار تیمی پیدا کنید ناگزیر به بالا بردن سطح مهارت مالکیت توپ هستید که البته کاملا زمان‌بر است.

بنابر این تنها راهی که می‌تواند ما را به موفقیت‌های زودگذر برساند همین بازی تخریبی است و اصلا راه دیگری وجود ندارد. همین الان هم تنها راه حل ما اتخاذ بازی تخریبی است. در حقیقت اگر قرار شود دوباره با کره بازی کنیم تنها راهمان تکرار همان‌گونه بازی است وگرنه گل‌های بیشتری از این تیم می‌خوریم. در چند سال اخیر هم هر وقت با این تیم بازی کردیم شیوه‌‌مان همان بوده است، چون ما نمی‌توانیم با آنها بازی پایاپایی داشته باشیم. شما وقتی نگاه می‌کنید تیم سال‌ 1990 ما هم که قهرمان بازی‌های آسیایی شد در برابر کره جنوبی همین نوع بازی را انجام داد البته در بین تیم‌های ما، تیم سال 1996 یک استثنا بود که نوع بازی متفاوتی در همه دیدارهای خود داشت.

دردوره اخیر جام ملت‌های آسیا سبک بازی تخریبی را حتی در بازی با کره شمالی هم دیدید یعنی کره شمالی بخش مالکیت توپ بیشتری نسبت به ما داشت و از این حیث یک کلاس بالاتر از ما بود. یعنی آنها علاوه بر آن که زمان مالکیت بالاتری داشتند در بخش گردش توپ هم خیلی بهتر از ما بودند.

مالکیت توپ 17، 18 پارامتر دارد که هر کدام برای خود فرآیند کاملا زمان‌بری است که باید در آنها پیشرفت کنیم.

چیزی که الان راجع به لیگ به آن توجه می‌شود فقط برگزاری این مسابقه‌هاست که سخت مورد توجه مسوولان است. انصافا در این زمینه یعنی شیوه برگزاری، نوع برنامه‌ریزی و تا حدی کیفیت زمین‌ها خیلی شرایطمان بهتر از قبل شده است. اما آنچه محور است لیگ ما از لحاظ کیفی واقعا ضعیف است و در این زمینه فدراسیون باید تمهیداتی به کار ببرد تا مربیان و باشگاه‌ها روی ارتقای کیفی کار خود متمرکز شوند. دلیل استقبال نکردن تماشاگران از بازی‌ها هم همین است. در اغلب بازی‌ها شیوه کار کاملا مشخص است و آن استفاده از شیوه‌های تخریبی، بازی‌های درگیرانه، استفاده از ضربات ایستگاهی و پرتاب‌های اوت دستی برای رسیدن به گل است. بعد از آن هم عقب‌نشینی جهت حفظ گل برتری.

در تایید حرف شما باید بگویم طبق اطلاعات و آمارهای رایانه‌ای موجود ما، لیگ سوم از لحاظ کیفی، بالاترین لیگ ما بوده است و تیم‌هایی نظیر پاس، صبا و بسیاری دیگر، خیلی ضعیف‌تر از چند سال پیش شده‌اند.

واقعا کیفیت لیگ ما پایین است و نیازمند اقدامات و تمهیداتی برای جبران است. البته رفع این مشکل، راه‌هایی دارد. لیگ اگر پیشرفت نکند به تمام ارکان فوتبال ملی ضربه می‌خورد. الان لیگ ما جوشش کافی برای بازتولید مهره‌های لازم در فوتبال ملی و معرفی پدیده‌ها را ندارد. به عنوان مثال سال‌هاست لیگ‌ ما نمی‌تواند جانشینان برجسته‌ای برای مهاجمان شاخص خود معرفی کند. همین مشکل در پست‌های دیگری مثل دفاع وسط، دفاع راست و دفاع چپ هم وجود دارد و لیگ ما از تغذیه بازیکنانی در این پست‌ها که کمبود آنها در تیم ملی احساس می‌شود عاجز مانده است. من اصلا نمی‌توانم بپذیرم در این لیگ، چیزی حدود یک میلیارد تومان به یک بازیکن عراقی پرداخت شود که نمی‌تواند سطح لیگ را بالا ببرد. بازیکنی که با سطح دوندگی خیلی پایین، فقط آن جلوی می‌ایستد و می‌تواند توپ‌ها را بخواباند و به درون دروازه بزند. اینها واقعا معایب آزاردهنده‌ای است.