موسیقی ایرانی قابلیت داستانگویی دارد

بهزاد عبدی چون علاقه شدیدی به مراسم آئینی تعزیه داشت، ساخت موسیقی اپرای عروسکی عاشورای غریب‌پور را پذیرفت.

او این اثر را با بهره‌گیری از ردیف‌ها و دستگاه‌های موسیقی ایرانی و حفظ چارچوب‌های تعزیه نوشت و با ارکستر سمفونیک اکراین اجرا و ضبط کرد.

این اثر عروسکی 2 سال پیش با گروه نمایشی آران در تهران به صحنه رفت و به دنبال آن در برخی کشورها نیز اجرا گردید. این اپرا این روزها نیز در تالار فردوسی در حال اجراست.

با توجه به این‌که اپرای عاشورا بعد از 2 سال در تهران دوباره به صحنه رفته، آیا موسیقی آن با تغییراتی همراه شده است؟

این اثر یک اپرا است. می‌دانید فرم‌های موسیقی متنوعی چون سمفونی، باله، اپرا و... بدیهی است که اپرا اگرچه با نمایش همراه می‌شود، اما یکی از فرم‌های موسیقی است. چه بسا آهنگسازانی باشند که چندین اپرا داشته باشند که هنوز اجرا نشده‌اند، مانند همین اپرای «مانی و مانا» استاد دهلوی که فقط ضبط شده است. کارگردان، اپرا را که یک اثر موسیقی ـ نمایشی است، انتخاب می‌کند و با سلیقه و خواسته خود روی صحنه می‌برد. در ایران چون سال‌ها از اپرا خبری نبوده است، بهروز غریب‌پور مانند همیشه دست به کاری بزرگ زده و این فرم موسیقی را احیا کرده است. با توجه به شناخت کم و هزینه بالای اجرای اپرای زنده، ایشان تصمیم گرفت این کار را به صورت عروسکی روی صحنه ببرد.

به هر حال این اثر به‌واسطه نمایشی بودنش اگر بخواهد تنها به صورت موسیقایی اجرا شود، باید بخش‌های صحنه‌ای آن اندکی تغییر کند؛ مانند تمام اپراهای بزرگ دنیا که گاهی اجرای موسیقی آن را شاهد هستیم.

این که موسیقی چقدر می‌توانست بازگوکننده روایت باشد باید گفت که موسیقی به تنهایی به واسطه این که خود اپراست و دراماتیک، طبیعی است که اثر خود را خواهد داشت. البته من خود شاهد اثر آن‌ روی کسانی که می‌شنوند و معنای آن را درمی‌یابند بوده‌ام، اما طبیعی است که کارگردان همواره تلاش می‌کند که صداها به گوش برسند.

اگر منظور شما از جهانی بودن اجرای آن است، من در ارکستراسیون تمام تلاشم را کرده‌ام که از سازهای کلاسیک استفاده کنم تا قابل اجرا با تمام ارکسترهای دنیا باشد. همچنین فواصل موسیقی در این اثر برای اجرا با ارکسترهای بزرگ، رعایت شده است،هر چند خوانندگان با فواصل آوازی ایرانی می‌خوانند. البته این را هم اضافه کنم که حتی اگر یک خواننده کلاسیک آن را به شیوه کلاسیک اجرا کند، روح موسیقی ایرانی در تمام اثر جاری است.

اگر کارگردان، اپرا را به نحوی شایسته روی صحنه ببرد، دیگر این سوال معنی ندارد که موسیقی غالب است یا نمایش. صحنه و موسیقی به نحوی در هم تنیده خواهند شد که نمی‌توان آنها را از هم جدا کرد. مانند این که بپرسیم در اجرای فلان کارگردان از «هملت» متن غالب است یا کارگردانی؟ طبیعی است اگر کارگردان کار را درست انجام داده باشد، شما از تمام اجرا لذت خواهید برد. چرا که اجرا درک کارگردان از متن است. شاید این اپرا به‌گونه‌ای دیگر اجرا شود و برداشتی دیگر به مخاطب منتقل کند.

یادآوری این نکته را ضروری می‌دانم که اپرا، موسیقی برای نمایش نیست، اپرا خود نمایش است.

اصولا هنر برای ارائه شدن باید با سفارش همراه باشد. حال این سفارش دولتی باشد یا شخصی وگرنه آثار او در دخمه می‌مانند و خاک می‌خورند. با توجه به هزینه بسیار بالای آثار سمفونیک طبیعی است که آثار به سمت سفارش‌های دولتی می‌روند و طبیعی است که باید در آن سفارش‌ها، ملاحظات سفارش‌دهنده لحاظ شود و ممکن است که به سمتی برود که مخالف یا موافقان خودش را داشته باشد، اما برای این‌که موسیقی کشور در حوزه آثار سمفونیک به غنای بیشتری برسد، خوب است گاهی سفارشات دولتی به سوی آثاری جدا از مناسبات خاص برود مثلا یک سمفونی بدون در نظر گرفتن هیچ مناسبتی یا حداقل مناسبات مرسوم. مثلا این که انجمن موسیقی سفارش اثر سمفونیک نوروز را به استاد احمد پژمان داده، حرکتی بسیار پسندیده است که می‌تواند ادامه‌دار باشد.

آثار مناسبتی طبیعی است که برای مناسباتی خاص تولید می‌شوند و جنبه‌ای مصرفی دارند اما اگر آن اثر مناسبتی درست نوشته شود از این حالت بیرون خواهد آمد و با ارکسترهای مختلف به اجرا در خواهند آمد. مثال بسیار خوب آن آثار شوستاکویچ است که در زمان خود به‌گونه‌ای مناسبتی اما از لحاظ آهنگسازی بسیار غنی هستند و تا به امروز بدون در نظر گرفتن مناسبت آن اثر اجرا می‌شوند.

موضع گرفتن دوستان هنرمند در مورد آثار سفارشی به هیچ‌وجه به نفع هنر نیست و باید آن را به‌گونه‌ای ساخت که خوب دیده شود.