در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
طرحی که 3 سال از عمرش میگذرد و تا سال آینده ارزیابی نهایی آن به پایان میرسد تا از مرحله آزمایشی وارد مرحله سراسری شود.
سوسن کشاورز بیش از 2 سال ریاست بخش آموزش استثنایی را در آموزش و پرورش عهده دارد، معاون وزیری که پیش از حمیدرضا حاجیبابایی، گزینه رئیسجمهور برای وزارت بود که با عدم رای اعتماد مجلس، همچنان در سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور ماند.
او رشد پوشش تحصیلی دانشآموزان استثنایی را مطلوب میداند، اما از پنهانکاری والدین برای بیان داشتن فرزند معلول انتقاد میکند و حل این معضل را نیازمند آموزش میداند.
کشاورز که نسبت به اجرای طرح فراگیر یعنی حضور دانشآموزان مستعد استثنایی در مدارس عادی خوشبین است ابراز امیدواری میکند تا سال آینده اجرای آن سراسری شود، طرحی که از بار آموزش جدا و مجزای استثناییها بر دوش آموزش و پرورش میکاهد؛ گفتوگوی ما را با سوسن کشاورز میخوانید:
معمولا وضعیت دانشآموزان استثنایی در پس وضعیت مدارس و بچههای عادی گم میشود و مغفول میماند. حتی آمار دقیقی از پوشش تحصیلی دانشآموزان استثنایی در اختیار نداریم و نارساییهای این بخش معمولا نادیده گرفته می شود، چرا چنین وضعیتی در نظام آموزش کشور جاری است؟
در مورد پوشش تحصیلی آن گروه از دانشآموزانی که در حیطه کار ما قرار میگیرند، یکی از سیاستهای ما در سازمان برای افزایش پوشش تحصیلی این است که علاوه بر افزایش پوشش تحصیلی، طرح سنجش تحصیلی را برای نوآموزان اجرا میکنیم، در این بحث ما میخواهیم دانشآموزان ویژه را شناسایی و به طور مناسب جایدهی کنیم. سعی میکنیم رویکردمان در این طرح پوشش صددرصدی داشته باشیم. چون هر قدر در بدو ورود به مدرسه دانشآموزانی را که مشکل دارند بهتر شناسایی کنیم، در واقع بهتر میتوانیم آنان را تحت پوشش قرار دهیم.
امسال این پوشش صددرصدی بوده؟
هنوز نتایج طرح سنجش نوآموزان که امسال اجرا شد، آماده نشده، اما تقریبا در تمام استانها به خوبی اجرا شده و طبق اطلاعات دریافتی ما از اکثر استانها، پوشش سنجش تحصیلی نوآموزان در تمام کشور امسال نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. این طرح هم خدمات ما را بهبود میبخشد و هم با افزایش پوشش امیدواریم، کودکان و نوجوانان استثنایی که تاکنون آموزش ندیدهاند را شناسایی کنیم. آمارهای موجود از استانها هم رشد پوشش تحصیلی را ثابت میکند.
این آمارها چگونه جمعآوری میشوند، در حالی که هنوز اطلاعات آماری دقیقی از تعداد کودکان معلول در سن مدرسه وجود ندارد؟
این آمارها از شیوههای مختلفی جمعآوری میشود. از طریق درخواستهای افزایش نیروی انسانی در مراکز، درخواست افزایش تجهیزات و امکانات آموزشی در استانهای مختلف که نشان میدهد در مراکز دانشآموزان بیشتری جذب شدهاند. علاوه بر این ما برای افزایش پوشش تحصیلی دانشآموزان استثنایی با مشکلاتی روبهرو هستیم که راهکار آن را در آموزش خانوادهها میبینیم.
یعنی تا به حال خانوادهها مانع پوشش تحصیلی دانشآموزان استثنایی بودهاند؟
این امر نیازمند تامل است چون یکی از محدودیتهای اساسی در راه آموزش دانشآموزان استثنایی، فقر فرهنگی خانوادههاست. بسیاری از خانوادههایی که فرزند معلول دارند از این که بگویند عضو معلولی در بین خودشان دارند، ابا دارند و آن را پنهان میکنند و به نوعی اطلاع ندارند که بچههایشان میتوانند از امکانات آموزشی ویژهای استفاده کنند. ما سعی کردهایم با افزایش تبلیغات و اطلاعرسانی این امکانات را به خانوادهها بویژه در شهرستانها معرفی کنیم و هم به نوعی بتوانیم توانمندی این بچهها را خودمان بشناسیم و به جامعه معرفی کنیم. خانوادهای که فرزند معلول دارد وقتی بداند که میتواند آن کودک آموزش ببیند و عضو موثری در جامعه باشد و به استقلال فردی برسد، بیشتر راغب است که فرزندش را در مدرسه استثنایی ثبتنام کند.
یکی از سیاستهای شما طرح تلفیق یا فراگیر بوده تا دانشآموزان استثنایی به مدارس عادی بروند، این طرح با سر و صدای زیادی همراه شد، اما به نظرم به مرحله اجرا رسید، شما هیچوقت در مورد موفقیت یا ناکامی این طرح سخنی نگفتید؟
ما با این طرح میخواستیم از پتانسیل موجود در مدارس عادی برای دانشآموزان استثنایی استفاده کنیم و میخواهیم این طرح را گسترش دهیم، فعلا به صورت آزمایشی در 7 استان در حال اجراست، اما امیدواریم. در برخی استانها به خاطر محدودیت فیزیکی نمیتوانیم مدرسه استثنایی دایر کنیم تا بتوانیم بچهها در کلاس عادی ثبتنام کنند و آموزش ببینند. با این طرح پوشش تحصیلی ما هم افزایش مییابد.
این طرح در چه استانهایی اجرا شده است؟
استان تهران، هرمزگان، خوزستان، فارس و... که حضور ذهن ندارم. این طرح قرار بود 3 سال اجرا شود بعد با ارزیابی شورای عالی آموزش و پرورش گسترش یابد. در اسناد تحولی آموزش و پرورش هم این طرح مورد تاکید قرار گرفته است.
اما از اجرای طرح بیشتر از 3 سال گذشته و نتایج آن اعلام نشده است.
نه، هنوز 3 سال تمام نشده. طرح از سال 86 اجرا شده است و براساس سند برنامه پنجم توسعه در ذیل بحث توجه به دانشآموزان خاص رویکرد آموزش فراگیر مورد توجه قرار گرفته است، قطعا با توجه به دو سند بالادستی هم سند برنامه پنجم توسعه و هم سند ملی آموزش و پرورش، ما در پی این هستیم تا نقاط ضعف آن را رفع کنیم.
این بررسی نقاط ضعف امسال انجام میشود؟
مقرر بوده بعد از ارزیابی نهایی در مورد همگانیشدن طرح در سراسر کشور تصمیم گرفته شود ولی چون نتایج طرح آماده نبود، شورای عالی آموزش و پرورش یکسال دیگر اجرای آزمایشی طرح فراگیر را تمدید کرده است که در این یک سال باید در مورد چگونگی گسترش طرح در مدارس سراسر کشور تصمیم گرفته شود. اجرای این طرح هم مطمئنا به افزایش پوشش تحصیلی کمک میکند. متاسفانه هنوز در مورد توانیابی معلولان نگرش مثبتی در جامعه وجود ندارد و رسانهها باید در این امر بیشتر به ما کمک کنند.
با توجه به برنامههایی که تا به حال اجرا شده، در حال حاضر پوشش تحصیلی در بخش استثنایی چقدر است؟
در اکثر استانها به یک درصد رسیده است.
یک درصد کل بچههایی که معلولند، آموزش میبینند؟
بنا بر آمارهای جهانی بین یک تا 3 درصد افراد جامعه کودکان و نوجوانانی هستند که دچار نارساییهای ذهنی و جسمی هستند و میتوانند تحت پوشش آموزش و پرورش قرار بگیرند. ما الان یک درصد هستیم.
پس ما میتوانیم بگوییم یک درصد از بچههای استثنایی تحت آموزش رسمی قرار میگیرند؟
این برداشت از یک درصد درست نیست، چون یک درصد نسبت به چی؟ همه بچههای معلول کشور نمیتوانند تحت پوشش ما قرار بگیرند. بسیاری از آنان حمایتپذیرند و بسیاری هم تربیتپذیر هستند، این دو گروه از بچهها تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند، آنان در بررسیهای ما به شمار نمیآیند، آن دسته که میتوانند تحت تعلیم و تربیت قرار بگیرند و مشکل هوشی ندارند یا کمتوان ذهنی آموزشپذیرند که فقط این افراد در آموزش و پرورش حضور دارند. از بین دانشآموزانی که معلولند ولی آموزشپذیرند یک درصد تحت پوشش آموزش و پرورش هستند، از سوی دیگر ما هنوز آمار معلولان را نداریم، سالنامههای آماری ما هم آماری از تعداد افراد معلول در سن تحصیل نیست. بسیاری از خانوادهها به خاطر فقر فرهنگی حتی در خانوادههای تحصیلکرده اعلام نمیکنند که بچه معلول دارند. از این جهت ما نمیتوانیم بگوییم پوشش تحصیلی ما چقدر است. آمارها یک تا 3 درصد است؛ چون رقم دقیق و کل جامعه معلولان آموزشپذیر را نداریم.
نکته: پوشش تحصیلی دانشآموزان استثنایی به خاطر پنهانکاری والدین و نبود آمار دقیق مشخص نیست آموزش دانشآموزان استثنایی در مدارس عادی هنوز به بسترسازیهایی مانند متناسبسازی فضای مدارس نیاز دارد
ما هم در بحث شناسایی کودکان آموزشپذیر مشکل داریم، مثلا کودکان عادی که نقص عضو دارند مثل نابینایان و هم آموزشپذیر کمتوان ذهنی که قابلیت این را دارند که تحت تعلیم و تربیت قرار بگیرند. نابینا و کمبینا، ناشنوا، کمشنوا، معلول حرکتی، چند معلولیتی و کمتوان ذهنی و دارای اختلالات رفتاری یک گروه کمتوان ذهنی هستند که از این بین آموزشپذیرها تحت پوشش ما و تربیتپذیرها و حمایتپذیرها در پوشش بهزیستی قرار دارند. پس به خاطر ضعف آمارها ما نمیتوانیم تحلیل دقیقی از عملکرد کمی خودمان داشته باشیم، من فقط میتوانم بگویم که به استانها اعلام کردهام تمام ظرفیت خودشان را به کار ببرند تا هم ظرفیتها شناسایی شوند و هم آن را به ما اعلام کنند.
خانم دکتر، انتقاداتی از طرح فراگیر مطرح است،از جمله آموزشندیدن معلمان و فشار روانی بر دانشآموزان معلول چرا این وضعیت وجود دارد؟
این طرح از سوی سازمان یونسکو هم مورد تاکید قرار گرفته و هدف آن ایجاد عدالت بین دانشآموزان استثنایی و عادی است چون به هر حال دانشآموز معلول باید بتواند بعد از مدرسه وارد جامعه شود و نمیتوان او را جدا نگاه داشت. این طرح باعث میشود اعتماد به نفس این بچهها تقویت شود. اما جدای این طرح به بسترهای خاص نیاز دارد، ما برای این که بچههای استثنایی را به مدارس عادی وارد کنیم به متناسبسازی مدارس نیازمندیم. بالاخره برای دانشآموزی که با ویلچر به مدرسه میرود یا نابینا و ناشنوا باید امکانات ویژهای در مدارس وجود داشته باشد، محور بعدی بحث آموزش معلمان مدارس عادی و نیز مدیران و معاونان و حتی دانشآموزان عادی مدارس است تا باعث دلزدگی و بیرغبتی بچههای استثنایی در مدارس عادی نشود.
به این منظور ما معلمان رابط را که واسط بچههای استثنایی و معلمان هستند و خدمات تخصصی به بچهها ارائه کنند و این معلمان رابط با ما هم در ارتباط باشند. در کنار آن ما نیاز به خدمات و زیرساختهای خاصی داریم، وسایل توانبخشی و کمکآموزشی و تجهیزات ویژه از جمله این خدمات است. طرح تلفیقی چند سال است که در حال اجراست. برای متناسبسازی مدارس هم اقداماتی انجام شده و هنوز تعداد محدودی دانشآموز حداکثر تا 3 نفر به مدارس عادی فرستادهایم. تلاش میکنیم در هر استان مدارس مجرب طرح متناسبسازی شوند و امکانات ویژه داشته باشند.
ولی مشکل هنوز حل نشده و این متناسبسازی در بسیاری از مدارس صورت نگرفته است.
من هم میخواهم وضع موجود را بگویم که در پی حل مشکلات هستیم.
معلمان چه، برای آنها مشوقی قرار میدهید تا همزمان به بچههای عادی و استثنایی آموزش دهند؟
ما میدانیم سختی کار آنها زیاد است و باید به آنان حقالتدریس اضافه پرداخت شود، ما در قالب بخشنامه و دستور مراحل خوبی طی کردهایم اما این که چقدر این بخشنامهها پیاده شود، در حال پیگیری هستیم و از استانها بازخورد میگیریم تا مشکلات را حل کنیم، ما میدانیم محدودیتهایی وجود دارد برای آموزش معلمان و کارکنان مدارس، دورههایی برگزار شد و برای متناسبسازی مدارس، خیلی از مدارس قدیمی است و هنوز مشکل وجود دارد و برای حقالزحمه خاص به معلمان بعضا هنوزمشکل داریم که روی همکاری معلمان با طرح خلل ایجاد میکند. برای ارسال تجهیزات مورد نیاز به استانها هم گاهی مشکلاتی مشاهده شده است، برای قضاوت در مورد طرح باید ارزیابی کلی صورت بگیرد. معاونت آموزش و نوسازی مدارس هم باید به کمک ما بیایند تا مشکلات حل شود.
آموزش فراگیر با طرح آموزش تلفیقی چه تفاوتی دارد. طرح تلفیق از سالها قبل اجرا شده و حالا به نظر میرسد با طرح فراگیر تداخل پیدا کرده است؟
طرح آموزش تلفیقی یعنی همان ورود دانشآموز استثنایی به مدارس عادی و همانگونه که گفتم به زمینهها و بسترهایی نیازمند است، اما در طرح آموزش فراگیر که از سوی سازمانهای بینالمللی مورد تاکید قرار گرفته، فقط آموزش دانشآموزان استثنایی مطرح نیست، بلکه هدف تامین امکانات و شرایط آموزش برای تمام دانشآموزان حتی در مدارس عادی و حتی برای دانشآموزان تیزهوش است، در طرح فراگیر باید متناسب با استعداد و توان دانشآموزان که شناسایی میشود، امکانات موردنیاز در اختیارشان قرار داد.
اما این طرح هنوز در بخش آموزش عمومی و عادی مورد توجه قرار نگرفته و فقط به بخش آموزش استثناییها در این حوزه توجه شده است. ما الان طرح تلفیقی را ادامه میدهیم. در طرح فراگیر هم با کمبودهایی روبهرو هستیم و نمیتوانیم ابتدا به ساکن به صورت سراسری اجرا کنیم. در هر استان، مراکزی را تجهیز کردهایم تا بازخورد بگیریم.
پس بنابراین ما به دنبال این هستیم با رفع مشکلات طرح فراگیر، سیاستهایمان را به سویی ببریم که اگر حد معلولیت بچهها اجازه میدهد آنها را به مدارس عادی وارد کنیم تا دشواریهای حضور اجتماعی آنان در آینده کاهش یابد و نگرش بچههای عادی هم نسبت به دانشآموزان استثنایی اصلاح شود.
خانم دکتر؛ شما از پتانسیل خودتان برای ورود دانشآموزان استثنایی به مدارس عادی استفاده میکنید، اما در برخی استانهای کشور هنوز مدارس استثنایی وجود ندارد و ابتداییترین آموزشها به بچهها داده نمیشود، برخی مدارس شهرستانها امکانات لازم را ندارند.
سیاست ما این است که دانشآموزان استثنایی را که میتوانند آموزش ببینند به مدارس عادی بفرستیم وگرنه آنها که نیازمند مراکز ویژه استثنایی هستند، پس هدف ما توسعه طرح فراگیر است. قبول دارم که باید امکاناتش فراهم باشد. پس از ارزیابی اگر به این نتیجه برسیم که بسترها فراهم نشده، طرح را ابتدا به ساکن سراسری نخواهیم کرد. ما الان 1400 مدرسه ویژه داریم، کلاس ضمیمه در مدارس عادی داریم چون تعداد دانشآموزان در یک منطقه کم است. یکسری دانشآموز در طرح فراگیر در کلاس عادی هستند، پس ما 2400 مدرسه مرتبط با دانش آموزان استثنایی داریم. من هم اخبار انتقادی میشنوم، من از آنهایی که انتقاد دارند میخواهم سند بیاورند که دانشآموزان استثنایی در مدرسه عادی دچار افت تحصیلی شده است. ما در استانهایی که کمبود داریم، در حال توسعه طرح فراگیر هستیم.
من مُصر هستم که جواب این سوال را برای اولیایی بگیرم که در برخی نقاط کشور از فقر امکانات برای آموزش استثنایی رنج میبرند، شما چه کار کردهاید؟
من این حرف شما را قبول ندارم، چون ما در بخش استثنایی و در مدارس استثنایی در استانها بزرگترین فضاها به این بخش اختصاص یافته و سطح استاندارد این مدارس از مدارس عادی بالاتر است. کلاسهای ما شیکتر و تعداد دانشآموزان کمتر و فضای آموزشی و امکانات پیشرفتهتر هستند که قابل مقایسه با مدارس عادی نیست. این نکته شما را قبول ندارم چون بسیاری از استانها بهترین مدارس را دارند. البته برخی مشکلات وجود دارد که خصوصا در مدارس نقاط محروم که مشکل کلی آموزش و پرورش است و فقط به مدارس استثنایی اختصاص ندارد.
کتایون مصری
گروه جامعه
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد