روابط ایران و آمریکا ؛ موانع پیش‌رو

در بین کشورها، این اشتراکات است که آنها را به یکدیگر نزدیک می‌کند. نکته‌ای که اختلافات ایران و آمریکا را دامن می‌زند، در اختلاف دیدگاه‌هاست. دیدگاه آمریکا براساس منافع ملی این کشور شکل می‌گیرد. تعریفی که آمریکا از منافع ملی خود دارد، با تعریفی که ایران از منافع ملی خود دارد، یک مقداری متفاوت است. ایرانی‌ها بیشتر در تعریف از منافع ملی، مسائل عقیدتی و اعتقادی مطرح کرده و می‌کنند؛ در حالی که آمریکا منافع ملی خودش را براساس اقتصاد و آنچه که تامین‌کننده رفاه عمومی مردم این کشور است، می‌داند.طبیعتا این دو دیدگاه با یکدیگر تفاوت می‌کند. به عنوان مثال آمریکا بحث کنترل اقتصاد و نظم جهانی را مطرح می‌کند؛ در حالی که جمهوری اسلامی در دفاع از مردم لبنان یا فلسطین در منطقه و دفاع از مستضعفان، حرف‌های خود را دارد و دفاع خود را لازم می‌داند. آمریکایی‌ها مدافع اسرائیل هستند؛ در حالی که جمهوری اسلامی وجود این رژیم را مانعی در مسیر خود می‌داند.پس این مصادیق که به دنبال دیدگاه‌های یاد شده مطرح می‌شود، این دو کشور را از یکدیگر دور می‌کند. به عبارت دیگر ایالات متحده آمریکا، استراتژی کلان خود را به عنوان قدرت برتر جهانی با این ایده که منطقه خاورمیانه را تحت کنترل خود دربیاورد و خاورمیانه بزرگ را تعریف کند، مطرح می‌کند، در حالی که جمهوری اسلامی این احاطه و تسلط را مخل موازین و امنیت خود می‌داند و این موضوعات دو کشور را از یکدیگر دور می‌کند.

حتما موضوع اسرائیل، یکی از مسائل رابطه بین ایران و آمریکاست؛ ولی توجه کنید که اسرائیل همه آن نیست. برخی می‌خواهند اسرائیل را آنقدر بزرگ و مهم کنند که بگویند همه ماجرای ما و آمریکا اسرائیل است، در حالی که اصلا این‌طور نیست. اسرائیل هم یک بخشی از روابط ما با آمریکا را تشکیل می‌دهد. یک زمانی در دیدگاه‌ها مطرح می‌شد که آمریکا تسلیم سیاست‌های اسرائیل است و اسرائیل کاملا حاکم بر سیاست‌های آمریکاست و بخشی از این کشور به شمار می‌رود؛ اما این غلط است. اسرائیل به لحاظ داشتن نفوذ در سیاست‌های آمریکا، رژیمی تاثیرگذار در سیاست‌های ایالات متحده آمریکاست، دارای نفوذ بالایی در اقتصاد، رسانه‌ها و سیاستمداران آمریکایی است و با این ابزارها به دولتمردان آمریکایی فشار می‌آورد؛ ولی در استراتژی آمریکا منطقه خاورمیانه بزرگ باید مدیریت شود و بخشی از این مدیریت اسرائیل است که نمی‌تواند نسبت به آن بی‌تفاوت باشد.

عرب‌ها، اروپایی‌ها، بخصوص آنها که سابقه در منطقه داشتند و امروز هم درصدد احیای همان شرایط‌اند و نیز چینی‌ها و روس‌ها هیچ کدام راضی نیستند که منافع ایران از طریق آمریکا تامین شود و رابطه ایران با آمریکا را به ضرر خودشان تلقی می‌کنند و درصدد بهم زدن هرگونه شکل‌گیری رابطه هستند. اکثر کشورهایی که با تقابل ایران و آمریکا به منافعی دست می‌یابند، مایل نیستند که این روابط عادی شود و تلاش می‌کنند به هر شکل که شده این روابط را بهم بزنند و حتی در مواقعی، به گونه‌ای رفتار می‌کنند که شریک دزد و رفیق قافله می‌شوند.

همان دلایلی که قبلا به آن اشاره کردم، تمامی حوادثی که میان دو کشور اتفاق افتاد، موجب ایجاد شرایط انتقادی بین دو کشور شد که عملا هیچ کدام نتوانستند آنچه را که به دنبال آن بودند، به دست بیاورند.اوباما شعار تغییر را مطرح کرد. در این راستا حرف‌هایی هم زد و چراغ سبزهایی نشان داد؛ ولی عملا دیدیم اتفاق خاصی روی نداد. اوباما تحت فشارهایی که در داخل آمریکا داشت و همچنین لابی‌های صهیونیستی و لابی اروپایی‌ها قرار گرفت و همه اینها برای این‌که او نتواند به این هدف دست یابد، تاثیرگذار بود. اوباما مجبور است تحت شرایطی که در کشورش حاکم است‌، تصمیم‌گیری کند. گزارشاتی که شورای امنیت ملی آمریکا علیه ایران منتشر کرد، تاثیر بسیاری بر عملکرد اوباما داشت؛ هرچند نتوانست رضایت مخالفان را به دست آورد.

در یک مقطعی ترکیه و برزیل سعی کردند از شرایط موجود استفاده کنند تا بتوانند شرایط خودشان را در موقعیت بین‌المللی بهبود ببخشند؛ ولی عملا اقدامات آنها هم برای پادرمیانی میان دو کشور خیلی کارساز نبود.

اگر چنین شرایطی فراهم شود حتما موثر است، در عین حال برخی از واسطه‌ها می‌توانند تاثیر منفی در روابط داشته باشند؛ در حالی که وقتی بین دو کشور اختلافاتی وجود دارد، وجود سفارتخانه‌ها و نهادهای سیاسی، راه‌حلی است که دو کشور بتوانند بی‌واسطه حرف‌های خود را به یکدیگر بزنند، تبادل نظر کرده و اختلافات خود را مطرح کنند.در حال حاضر بین دو کشوری که امروز همه نوع روابط صمیمانه با یکدیگر دارند، مانند ژاپن و آمریکا نیز اختلاف و تفاوت دیدگاه وجود دارد؛ اما انجام گفت‌وگوها و وجود سفارتخانه‌ها به طرفین کمک می‌کند که حرف‌هایشان را به یکدیگر بزنند، طبیعتا رابطه مستقیم ما با آمریکا می‌تواند بخشی از مسائل را مطرح کند؛ اما تا رسیدن به این نقطه، فاصله بسیاری است.

در افغانستان و عراق، ایران به شکل تدریجی به لحاظ همسایگی و وجود مشترکات مذهبی، فرهنگی و غیره نفوذ قابل توجهی را دارد. ایران سعی کرده است تا با گروه‌های مختلف ارتباطاتی را برقرار کند. این نفوذ بخشی از آن تعریف استراتژیک آمریکا از منافع خودش در خاورمیانه است. آمریکا نقش ایران را بخوبی می‌شناسد و بر میزان نفوذ و تاثیرگذاری ایران آگاه است و به همین دلیل مایل است با ایران راجع به همین منافع گفت‌وگو کند. با این حال تضاد منافعی وجود دارد که اجازه نمی‌دهد اشتراک منافع ظاهر شود. از دید آمریکا، ایران متهم است در روند امور آن کشور و غربی‌ها، کارشکنی می‌کند، که بیشتر تضاد‌ها و رقابت‌ها در این زمینه دیده می‌شود.

در عالم سیاست، چیز غیرممکنی وجود ندارد. همیشه راه‌حل‌هایی وجود دارد؛ اما این‌که در شرایط موجود چه کسی در این بازی قدم اول را به سمت طرف مقابل برمی‌دارد، این سوال اساسی است، وگرنه در عالم دیپلماسی همیشه سازش و کوتاه آمدن به نوعی وجود داشته و وجود خواهد داشت.