در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
میدان گازی پارس جنوبی یکی از بزرگترین میادین گازی جهان به شمار میرود که دارای مرزآبی با قطر در خلیجفارس است و از اصلیترین منابع انرژی کشور محسوب میشود. مساحت این میدان 9700 کیلومتر مربع است که سهم متعلق به ایران 3700 کیلومتر مربع وسعت دارد. پارس جنوبی 14 تریلیون مترمکعب گاز به همراه 18 میلیارد بشکه میعانات گازی را در خود جای داده است که حدود 8 درصد از کل گاز دنیا و نزدیک به نیمی از ذخایر گاز کشور است. هماکنون برنامهریزیهای دقیق و کارشناسانهای به منظور توسعه 24 فاز برای تولید 720 میلیون مترمکعب گاز در روز از این میدان صورت گرفته است. توسعه میدان گازی پارس جنوبی به منظور تامین تقاضای روبه رشد گاز طبیعی، تزریق به میادین نفتی، تولید ال.ان.جی و همچنین صادرات گاز و میعانات گازی به عنوان خوراک واحدهای پتروشیمی صورت میپذیرد. بدینترتیب بنادر عسلویه و تنبک در 270 و 220کیلومتری جنوب شرقی بوشهر به عنوان منطقه ساحلی برای ایجاد تاسیسات خشکی و توسعه مرحلهای این میدان انتخاب شدهاند.
با توجه به اینکه این منطقه در مرز استان هرمزگان و بوشهر و در مرکز سواحل خلیج فارس نزدیکترین نقطه به میدان گازی پارس جنوبی قرار دارد، دارای وضعیت سوقالجیشی خاصی است که به قطب صنعت نفت و گاز کشور تبدیل شده است. اهمیت اقتصادی و استراتژیک منطقه پارس جنوبی و اشتراک ذخایر آن با قطر، دولتها را بر آن داشته از 16 سال پیش تاکنون توسعه این میدان را در اولویت فعالیتهای خود قرار دهند.
از این رو، وزارت نفت نیز با هدف عقب نماندن از قطر اهتمام خود را بر توسعه پارس جنوبی به کار بسته است. در حال حاضر ایران روزانه حدود 210 میلیون مترمکعب گاز در پارس جنوبی تولید میکند که در فصل زمستان به 225میلیون مترمکعب نیز میرسد و همه تولیدات به مصرف داخل میرسد. هم اکنون قطر روزانه 280 تا 310 میلیون مترمکعب برداشت میکند. قطر در سال 62 میلیون تن ال.ان.جی هم تولید و تمام آن را صادر میکند در حالی که تنها پروژه ال.ان.جی کشور که سودآورترین طرح اقتصادی در صنعت نفت است با کمبود منابع مالی روبهرو بوده و تاخیر در اجرا دارد.
منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در سال 77 به منظور ایجاد تاسیسات پالایشگاهی و انجام فعالیتهای گوناگون پاییندستی و بالادستی صنعت نفت و گاز و پتروشیمی با تصویب دولت ایجاد شد.
هماکنون 5 فاز به طور کامل در عسلویه فعال هستند. 3 فاز 6، 7 و 8 به تولید گاز ترش مشغول هستند و واحد شیرینسازی آن اجرا نشده است و فازهای 9 و 10 نیز فقط در بخش پالایشگاهی خشکی مبادرت به شیرینسازی گاز دریافتی از فازهای 6، 7 و 8 میورزند و 14 فاز بعدی نیز در حال اجرا هستند.
طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی
فازهای در حال توسعه میدان گازی پارس جنوبی عموما مشتمل بر تاسیسات دریایی، خطوط انتقال تولیدات به خشکی، تاسیسات ساحلی، خطوط لوله انتقال گاز به شبکههای سراسری و همچنین تاسیسات صادراتی جهت صادرات میعانات گازی، LPG و گوگرد است.
فاز 1
طرح توسعه فاز یک به منظور برداشت روزانه 28 میلیون مترمکعب گاز طبیعی طراحی و اجرا شده و اهداف آن تولید روزانه 25 میلیون مترمکعب گاز طبیعی، تولید روزانه 40 هزار بشکه میعانات گازی برای صادرات و 200 تن گوگرد تعریف شده است و 780 میلیون دلار برای توسعه آن هزینه شده است. طرح توسعه فاز یک میدان گازی پارس جنوبی در بهمن 76 به شرکت پتروپارس در قالب بیع متقابل واگذار شد که شرکت توتال فرانسه نیز در ساخت آن مشارکت داشت. این فاز هم اکنون یکی از منظمترین فازهای فعال در پارسجنوبی است.
تاسیسات دریایی این فاز در فاصله حدود 105 کیلومتری از ساحل بندر عسلویه قرار دارد و شامل؛ 2 سکوی تولید با 12 حلقه چاه، یک سکوی فرآورش، یک سکوی مسکونی برای اسکان 92 نفر، مشعل، خط لوله زیر دریایی 18 اینچ به طول تقریبی 5/5 کیلومتر جهت انتقال گاز از سکوی تولید به سکوی فرآورش، خط لوله 32 اینچ زیر دریایی به طول 105کیلومتر جهت انتقال گاز و میعانات گازی به پالایشگاه ساحلی و خط لوله 30 اینچ صادرات میعانات گازی به طول 3 کیلومتر و ترمینال گوی شناور (SBM) است. تاسیسات ساحلی این فاز شامل؛ واحدهای دریافت و جداسازی گاز و میعانات گازی، تثبیت میعانات گازی، شیرینسازی، نمزدایی، مرکپتانزدایی، تنظیم نقطه شبنم و تراکم گاز جهت انتقال و بازیافت و همچنین دانهبندی گوگرد است.
فازهای 2 و 3
طرح توسعه فازهای 2 و 3 به منظور تولید روزانه 56 میلیون مترمکعب گاز از مخزن طراحی و اجرا شد و هدف از توسعه این فازها تولید روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز طبیعی، 80 هزار بشکه میعانات گازی و 400 تن گوگرد تعریف شد و با هزینه 2012 میلیون دلار توسعه یافته است.
تاسیسات دریایی این فازها دو سکوی تولید و برداشت گاز از 20 حلقه چاه، دو رشته خط لوله زیر دریایی 32 اینچ انتقال گاز به پالایشگاه خشکی و دو رشته خط لوله 5/4 اینچی، تزریق منواتیلن گلایکول است که این فازها نیز هم اکنون در عسلویه فعال بوده و به تولید گاز مورد نیاز داخلی مشغول هستند.
تاسیسات ساحلی فازهای مزبور پالایشگاه فازهاست که در زمینی به مساحت 150 هکتار احداث شده است. 4 واحد دریافت و جداسازی گاز و میعانات گازی، تثبیت میعانات گازی، شیرینسازی، نمزدایی، تنظیم نقطه شبنم، مرکپتانزدایی و تراکم گاز جهت انتقال، بازیافت و دانهبندی گوگرد، واحد احیای منواتیلن گلایکول فعال هستند.
البته نکته قابل ذکر این است که به دلیل فقدان تکنولوژی بازآوری گوگرد بخش عمدهای از این محصول هدر میرود و بقیه آن به صورت ناچیز و با قیمت ارزان صادر میشود که هند عمدهترین خریدار آن است.
عملیات توسعه فازهای 2 و 3 در مهر 76 به گروه توتال پارس جنوبی با سهم 40 درصد و بهعنوان متصدی اصلی توسعه و شرکتهای گاز پروم روسیه و پتروناس مالزی هر یک با 30 درصد سهم واگذار شد. این فازها در سال 81 به طور رسمی به بهرهبرداری رسیدند و در شرایطی که فشارهای بینالمللی ناشی از فعالیت هستهای سعی در منزوی کردن ایران داشت شرکتهای بزرگ نفتی خارجی در پارس جنوبی فعالیت داشتند.
فازهای 4 و 5
این دو فاز برای تولید روزانه 56 میلیون متر مکعب طراحی و اجرا شده است. هدف از توسعه این تولید روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز طبیعی، تولید روزانه 80 هزار بشکه میعانات گازی، سالیانه یک میلیون تن اتان (به عنوان خوراک پتروشیمی)، تولید سالیانه یک میلیون و 50 هزار تن گاز مایع (پروپان و بوتان) LPG به منظور صادرات تعریف و با هزینه 1928 میلیون دلار اجرا شده است. تاسیسات دریایی فازهای 4 و 5 دو سکوی تولید در فاصله حدود یکصد کیلومتری از ساحل دارای 24 حلقه چاه، دو رشته خط لوله 32 اینچ دریایی به منظور انتقال گاز به پالایشگاه ساحلی و دو رشته خط لوله 5/4 اینچی انتقال محلول گلایکول در حال فعالیت هستند.
عملیات توسعه این فازها در مرداد 79 به کنسرسیومی متشکل از شرکتهای اِنی ایتالیا به میزان 60 درصد، پتروپارس به میزان 20 درصد و نیکو به میزان 20 درصد واگذار شد. بهرهبرداری رسمی از این پالایشگاه در فروردین 84 آغاز شد.
فازهای 6، 7و 8
توسعه فازهای 6، 7 و 8 تولید روزانه 104 میلیون مترمکعب گاز ترش و خشک، تولید روزانه 158 هزار بشکه میعانات گازی، تولید سالیانه 6/1 میلیون تن گاز مایع (پروپان و بوتان) LPG برای صادرات هدفگذاری شده است.
گاز ترش تولیدی از این فازها از طریق یک خط لوله 512 کیلومتری به میدان نفتی آغاجاری در خوزستان انتقال و به منظور افرایش ضریب بازیافت از مخازن نفتی تزریق میشود.
همچنین با ارسال گاز ترش فازهای 6، 7 و 8 به پالایشگاههای فاز یک و فازهای 9 و 10 شرایط برای تولید روزانه 66 میلیون مترمکعب گاز شیرین برای تزریق در شبکه سراسری گاز کشور در فصل سرما فراهم شده است.
برای تامین گاز شیرین مورد نیاز کشور در ماههای سرد سال قرار است تا واحد شیرینسازی گاز فازهای 6، 7 و 8 در قالب یک قرارداد مجزا در جنب پالایشگاه احداث شود.
تاسیسات دریایی این فازها سه سکوی تولید و حفاری 30 حلقه چاه، سه رشته خط لوله 32 اینچ دریایی به منظور انتقال گاز به پالایشگاه ساحلی هر کدام به طول تقریبی 105کیلومتر، سه رشته خط لوله 5/4 اینچی برای انتقال و دومین ترمینال گوی شناور به منظور صادرات میعانات گازی و یک رشته خط لوله 30 اینچ دریایی به طول 5/4 کیلومتر به منظور انتقال میعانات گازی به گوی شناور است که در حال فعالیت هستند.
طرح توسعه فازهای 6، 7 و 8 میدان گازی پارس جنوبی در تیر 79 به شرکت پتروپارس واگذار و در آبان 81 شرکت نروژی استات اویل به عنوان اپراتور توسعه طرح در بخش تاسیسات دریایی و حفاری چاهها مشغول به کار شد. طرح توسعه فازهای6، 7 و 8 بزرگترین طرح اجرا شده در تاریخ صنعت نفت ایران است.
در حال حاضر 8 فاز یاد شده فعال هستند و 2 فاز 9 و 10 نیز که در دولت نهم عملیات توسعه آن آغاز شد در حال اتمام است. پالایشگاههای این دو فاز در بخش خشکی فعال هستند و به شیرینسازی گاز دریافتی از 7 و 8 مشغولند و تاکنون حفاری این دو فاز در بخش دریا انجام نشده است. کمبود منابع مالی و عدم تامین کالا از مهمترین موانع پایان یافتن این فازها بوده است.در هنگام فعالیت فازها حدود 25 هزار نیرو در هریک از پروژهها اشتغال مییابند ولی طی یک سال گذشته به دلیل مشکلات مالی پروژهها بسیاری از کارگران و مهندسان بیکار شدند. وزارت نفت با توجه به رویکرد اتکا به توان داخلی از نظر فنی و مهندسی و مالی به ادامه توسعه فازهای باقیمانده پرداخته است و اخیرا یکی از بزرگترین قراردادهای توسعه پارس جنوبی را با شرکتهای داخلی به ارزش 21 میلیارد دلار امضا کرده است.
رئیسجمهور در مراسم امضای این قراردادها در عسلویه اتکا به توان داخلی و رویکرد ایرانی را محور توسعه فازهای باقیمانده پارس جنوبی توصیف کرد و گفت: همه مردم میتوانند در پروژهای نفت و گاز کشور مشارکت داشته باشند بر این اساس طی روزهای گذشته شرکت ملی نفت 5/1 میلیارد تومان اوراق مشارکت منتشر کرد که با استقبال روبهرو شد.
فازهای 9 و 10
طرح توسعه فازهای 9 و 10 به منظور تولید روزانه 56میلیون مترمکعب گاز از مخزن طراحی و در حال اجرا است و در توسعه این فازها تولید روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز طبیعی، روزانه 80 هزار بشکه میعانات گازی، سالیانه یک میلیون تن اتان، سالیانه یک میلیون و 50 هزار تن گاز مایع پروپان و بوتان LPG و روزانه 400 تن گوگرد هدفگذاری شده است.
در بخش تاسیسات دریایی این فازها دو سکوی دریایی تولید گاز در فاصله 105 کیلومتری از ساحل شامل حفاری 24حلقه چاه، دو خط لوله 32 اینچ دریایی به منظور انتقال گاز به پالایشگاه ساحلی و دو رشته خط لوله 5/4 اینچی انتقال گلایکول ایجاد شده است.
طرح توسعه این فازها در شهریور 1381 به مشارکت شرکتهای GS کره جنوبی، شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت اویک و شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران واگذار شد. میزان سهم داخل در توسعه این فازها 60 درصد است که تامین مالی این پروژه به صورت فاینانس توسط شرکت ملی نفت ایران صورت گرفته است. فازهای مزبور در سال 87 به بهرهبرداری رسیدند.
فازهای باقیمانده پارس جنوبی در حال توسعه هستند که براساس تصمیم اخیر وزارت نفت و کارگروه تامین منابع مالی پارس جنوبی که ریاست آن را معاون اول رئیسجمهور بر عهده دارد. توسعه این فازها باید طی 35 ماه به پایان برسد. پیش از این توسعه فازها 52 ماهه تعریف شده بود.
فاز 11
طرح توسعه فاز 11 به منظور تامین گاز ترش مورد نیاز واحد Pars LNG و استحصال میعانات گازی همراه گاز طراحی و اجرا خواهد شد. تاسیسات ساحلی این طرح در فاصله حدود 136 کیلومتری از تاسیسات دریایی و در منطقه ویژه پارس (2) احداث میشود. طرح توسعه این فاز به صورت قرارداد بیعمتقابل به شرکت چینی CNPC واگذار شده است.
فاز 12
طرح توسعه فاز 12 به منظور تولید روزانه 3000 میلیون فوت مکعب گاز از مخزن طراحی و اجرا خواهد شد. هدف از توسعه این فاز تولید روزانه 78 میلیون مترمکعب گاز طبیعی جهت تزریق به خط IGAT
6 (خط لوله ششم گاز کشور) یا تحویل بخشی از آن بصورت غنی و ترش به واحدهای مایعسازی گاز (IRAN LNG)، تولید روزانه 110 هزار بشکه میعانات گازی سنگین، تولید روزانه 600 تن گوگرد دانهبندی شده و تولید 10 میلیون تن LNG در سال تعریف شده است. دو فاز 11 و 12 تاکنون پیشرفت مناسبی نداشتهاند.تنها طرح ال.ان.جی کشور نیز با عنوان ایران ال.ان.جی با مشکلات مالی روبهرو است و با تاخیر مواجه خواهد بود. طبق برنامهریزیهای قبلی قرار است اولین محموله ال.ان.جی سال 90 بارگیری شود.فاز 13
این فاز برای تولید 2 میلیارد فوت مکعب گاز در روز از مخزن پارس جنوبی طراحی شده است. تاسیسات دریایی آن برای حفاری 38 حلقه چاه و 4 سکوی دریایی برای تولید 500میلیون فوت مکعب در روز و تولید 50 میلیون مترمکعب در روز گاز تصفیه شده، 1/1 میلیون تن در سال گاز مایع جهت صادرات، 77 هزار بشکه در روز میعانات گازی جهت صادرات و یک میلیون تن در سال گاز اتان جهت تامین خوراک پتروشیمی طراحی شده است. پیمانکار این پروژه کنسرسیومی متشکل از پترو پایدار ایرانیان، شرکت مپنا و صدرا (شرکت صنعتی دریایی ایران) است و با هزینه اجرای این طرح 5 میلیارد و 180میلیون دلاری در حال توسعه است.
فاز 14
ظرفیت تولید از مخزن این فاز 2 میلیارد فوت مکعب در روز با حفاری 44 حلقه چاه و 4 سکوی دریایی است. پیمانکار این طرح نیز سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو)، شرکت ملی حفاری و شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران است که با هزینه 5 میلیارد و 250 میلیون دلار آن را اجرا خواهند کرد.
فازهای 15 و 16
این فازها با هدف تولید روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز طبیعی، تولید روزانه 80 هزار بشکه میعانات گازی، تولید سالیانه 05/1 میلیون تن گاز مایع LPG (پروپان و بوتان) و تولید سالیانه یک میلیون تن اتان به منظور تامین خوراک واحدهای پتروشیمی طراحی شده است.
دو سکوی حفاری تولید شامل 24 حلقه چاه، دو رشته خط لوله 32 اینچ دریایی انتقال گاز به طول تقریبی 100کیلومتر، دو خط لوله 5/4 اینچی انتقال محلول گلایکول به طول تقریبی 100 کیلومتر، واحدهای شیرینسازی گاز و سرویسهای وابسته برای این دو فاز در نظر گرفته شده است. پالایشگاه ساحلی این طرح در منطقه عسلویه و مجاور فازهای 17 و 18 احداث میشود.
اجرای پروژه فازهای 15 و 16 به ایزوایکو به عنوان رهبر کنسرسیوم و شرکتهای مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران و شرکت صف واگذار شده است. پیش از این قرارگاه سازندگی خاتمالانبیا اجرای این پروژه را بر عهده داشت که حدود 2 ماه قبل انصراف داد. عملیات اجرایی این فازها، تیر 86 با حضور رئیسجمهور آغاز شد. پیشرفت فازهای 15 و 16 اول تیر89، 51 درصد اعلام شده است.
فازهای 17 و 18
توسعه فازهای 17 و 18 میدان گازی پارس جنوبی به منظور تولید روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز طبیعی، 80هزار بشکه میعانات گازی و 400 تن گوگرد و سالیانه یک میلیون تن اتان و 05/1 میلیون تن گاز مایع (پروپان و بوتان) LPG انجام میشود. تاسیسات فراساحلی این طرح در فاصله 100کیلومتری از ساحل عسلویه احداث میشود. 4 سکوی حفاری تولیدی شامل 44 حلقه چاه، دو رشته خط لوله 32 اینچ دریایی انتقال گاز، دو خط لوله 4 اینچ انتقال محلول گلایکول، تاسیسات دریایی این طرح را شامل میشود.
اجرای پروژه فازهای 17 و 18 به مشارکت سازمان گسترش و نوسازی ایران (IDRO)، شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران (IOEC) و شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت (OIEC) واگذار شده است که طی مدت 52 ماه اجرا خواهد شد و عملیات اجرایی این فازها، تیرماه سال 1386 با حضور رئیسجمهور آغاز شده است.
فاز 19
طرح توسعه این فاز نیز مانند اکثر فازهای دیگر با به کارگیری پیمانکاران و سازندگان داخلی اجرا خواهد شد. محل اجرای این فاز در خلیج فارس و سایت شماره 2 منطقه ویژه اقتصادی واقع در بندر تنبک است و هدف از توسعه این فاز تامین روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز تصفیه شده برای مصارف داخلی، بازیافت سالیانه یک میلیون تن گاز اتان قابل مصرف در صنایع پتروشیمی، بازیافت سالیانه 05/1 میلیون تن گاز مایع مرغوب، تولید روزانه 75000 بشکه میعانات گازی گوگردزدایی و تثبیت شده و بازیافت روزانه 400 تن گوگرد برای صادرات عنوان شده است. هزینه اجرای این طرح 4میلیارد و 800 میلیون دلار برآورد شده است.
فازهای 20 و 21
طرح توسعه این فاز با بکارگیری پیمانکاران و سازندگان داخلی و به صورت EPCCS (طراحی، ساخت، تامین کالا) اجرا خواهد شد. محل اجرای این فاز در خلیجفارس و سایت شماره یک منطقه ویژه اقتصادی واقع در بندر عسلویه است.
هدف از توسعه این فازها تامین روزانه 50 میلیون مترمکعب گاز تصفیه شده برای مصارف داخلی، بازیافت سالیانه یک میلیون تن گاز اتان قابل مصرف در صنایع پتروشیمی، بازیافت سالیانه 05/1 میلیون تن گاز مایع مرغوب، تولید روزانه 75000 بشکه میعانات گازی گوگردزدایی و تثبیت شده و بازیافت روزانه 400 تن گوگرد برای صادرات تعریف شده است.
ساخت و نصب 2 سکوی سرچاهی مجهز به تسهیلات جدا سازی آب و آزمایش سرچاهی، حفر 22 حلقه چاه تولیدی، نصب دو رشته لوله دریایی 32 اینچ و دو رشته لوله 5/4 اینچ انتقال گلایکول به طول تقریبی 100 کیلومتر و احداث پالایشگاه مستقل تصفیه گاز در منطقه ویژه اقتصادی پارس سایت یک در حوالی بندر عسلویه واقع در استان بوشهر از واحدهای عملیاتی این پروژه است. اجرای این طرح در خرداد88 به شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت واگذار شد.
فازهای 22 و 23 و 24
طرح توسعه فازهای 22، 23 و 24 میدان گازی پارس جنوبی به روش EPPSC (طراحی، تدارک و تامین، ساخت و راهاندازی) به صورت بیع متقابل و با به کار گرفتن پیمانکاران و سازندگان ایرانی به میزان حداقل 51 درصد ارزش قرارداد اجرا خواهد شد. هدف اصلی این طرح تامین روزانه 40 میلیون مترمکعب گاز تصفیه شده برای شبکه مصارف داخلی تعیین شده و هزینه اجرای آن 5 میلیارد و 100میلیون دلار پیشبینی شده است.
برداشت از لایههای نفتی
میدان گازی پارس جنوبی علاوه بر ذخایر گازی، ذخایر نفتی نیز دارد که طرح توسعه و بهرهبرداری از لایههای نفتی آنکه با قطر مشترک است در دو مرحله صورت میگیرد.
در مرحله اول این طرح که پیشبینی میشود درفوریه 2011 اولین تولید (First Production) را خواهد داشت 3500 بشکه در روز خواهد بود و پس از اجرای مرحله اول طرح و بررسی رفتار میدان، در صورت اقتصادی بودن، مرحله دوم توسعه میدان به منظور تولید روزانه 54000 بشکه نفت اجرا خواهد شد. طرح توسعه لایههای نفتی میدان گازی پارس جنوبی توسط شرکت پترو ایران اجرا میشود.
تولید 720 میلیون مترمکعب گاز تا 3 سال آینده
با این وصف باید تا 3 سال دیگر منتظر باشیم تا شکل تکاملیافته پارس جنوبی را در سال 92 شاهد باشیم و برای رسیدن به این هدف باید 50 میلیارد دلار سرمایهگذاری صورت گیرد. تاکنون برای توسعه 10 فاز 25 میلیارد دلار سرمایهگذاری صورت گرفته است.
14 پالایشگاه در مجموع در این منطقه به فعالیت خواهند پرداخت و برای صادرات نیز فعلا به منظور انتقال گاز به پاکستان به میزان 50 میلیون مترمکعب (گاز تولیدی 2 فاز) در روز هدفگذاری شده و مذاکرات صادرات گاز به بحرین، کویت، عمان و امارات نیز سرانجام یافته است. هماکنون قطر 7 مجتمع گازی فعال دارد که بیشترین تولید آن ال.ان.جی است و ما برای تولید 720میلیون مترمکعب گاز در روز سرمایهگذاری کردهایم.
زیبا اسماعیلی / گروه اقتصاد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جامجم»:
گفتوگوی «جامجم» با میثم عبدی، کارگردان نمایش رومئو و ژولیت و چند کاراکتر دیگر
یک کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با جام جم آنلاین:
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد