از سلامت حیوان تا سلامت انسان

حتما تا به حال جای زخمی فرورفته و پایدار را در صورت برخی مشاهده کرده‌اید. این زخم ردپای همیشه ماندگار سالک است. عامل بیماری سالک، انگل تک یاخته‌ای است که در زخم‌های پوستی ناشی از این بیماری در انسان، جوندگان و سگ مبتلا به سالک وجود دارد. ناقل بیماری سالک، پشه‌ریزی به نام پشه خاکی است. پشه خاکی در طول روز در پناهگاه‌های گرم، تاریک و مرطوب، شکاف‌های عمیق دیوارها، اماکن متروکه مخروبه، اصطبل‌ها، اطراف توده‌های زباله، کودهای حیوانی، لانه جوندگان، پشت اشیای ثابت منزل مانند کمد یا قاب عکس استراحت و در ساعات اولیه شب، شروع به فعالیت خونخواری و تغذیه می‌کند. 350 میلیون نفر در جهان در خطر ابتلا به سالک هستند و 12 میلیون نفر تاکنون به این بیماری مبتلا شده‌اند که سالانه یک میلیون و 500 هزار نفر به آمار مبتلایان افزوده می‌شود. این بیماری در ایران نیز به صورت بومی دیده می‌شود. بد نیست بدانیم سال گذشته بیش از 23 هزار مورد سالک انسانی در کشور به ثبت رسید، در حالی که سال 1380، 4 هزار و 505 مورد ابتلا به سالک گزارش شده بود.

دو نوع شهری و روستایی سالک در ایران وجود دارد. مخزن بیماری سالک نوع شهری، بیماران مبتلا به آن هستند و در روستاها مخزن این بیماری موش‌های صحرایی هستند. به طور تصادفی ممکن است سگ‌ها به‌عنوان مخزن نوع شهری بیماری سالک نیز تلقی ‌شوند.

دکتر شیرزادی رئیس اداره بیماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان درخصوص افزایش آمار مبتلایان به سالک می‌گوید: «علت افزایش ابتلای به سالک در 5 سال گذشته فراهم بودن شرایط زیست ناقل این بیماری به عللی چون جمع‌آوری نکردن نخاله‌های ساختمانی، تغییر روش کشاورزی و استفاده از کودهای دامی، وجود مخروبه‌ها و شرایط آب و هوایی مستعد برای رشد ناقل این بیماری است.»

علاوه بر این عوامل تراکم جمعیت بخصوص در حومه شهرها، وضعیت بهداشت محیط خیلی نامناسب، سوءتغذیه، مهاجران و نگهداری کبوتر و پرندگان سبب افزایش جمعیت پشه خاکی ناقل و نهایتا تماس بیشتر افراد با پشه خاکی و انتقال سالک شده است. متأسفانه هم‌اکنون خانه‌سازی و سد‌سازی‌ها در کشور بدون توجه به استعداد منطقه از نظر ابتلای به سالک صورت می‌گیرد. براساس گزارش‌های وزارت بهداشت خراسان، گرگان، سمنان، قم، تهران، بعضی مناطق شهر تهران، اصفهان، یزد، فارس، هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، خوزستان، کرمان و ایلام از استان‌هایی هستند که میزان آلودگی آنها به سالک بیشتر است.

در کنترل سالک، شهرداری‌ها نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. آسفالت‌ کردن خیابان‌ها، کوچه‌ها، مرمت حفرات و شکاف‌های موجود، جمع‌آوری زباله‌ها و دفن بهداشتی آنها از انتقال بیماری جلوگیری می‌کند.

اگرچه تحقیقات زیادی برای تهیه واکسن سالک صورت گرفته اما هنوز موفقیتی در برنامه کنترل این بیماری با واکسن ایجاد نشده است. اما در کانون‌های آلوده این بیماری مراکز درمان استاندارد سالک تجهیز شده و داروهای رایگان در اختیار بیماران قرار می‌گیرد. همچنین دستگاه کرایو (یخ زدن محل زخم سالک) که به عنوان درمان استاندارد در دنیا شناخته شده است، در ایران نیز به کار گرفته شده و بیماران به‌طور رایگان تحت درمان قرار می‌گیرند. هزینه درمان هر بیمار مبتلا به سالک حدود 70 تا 100هزار تومان است. برای درمان سالک دو نوع روش درمانی موضعی و سیستمیک به کار گرفته می‌شود.

اگر فردی سابقه مسافرت به مناطق روستایی داشته باشد و ضایعه جلدی بیش از 2 هفته در بدن وی باقی بماند، به عنوان فرد مشکوک به سالک قلمداد می‌شود. معمولا 2 تا 8 ماه پس از گزش پشه خاکی، در محل گزش برجستگی ایجاد می‌شود، مرکز گزش فرو رفته و از حاشیه گسترش می‌یابد. این گزش معمولا در نقاط باز بدن مانند صورت، دست‌ها و پاها اتفاق می‌افتد. پس از گزش مخزن بیماری توسط پشه خاکی که در نوع روستایی موش‌های صحرایی و در نوع شهری بیماران مبتلا هستند، انگل وارد بدن پشه شده و در خونخواری مجدد باعث انتقال بیماری به دیگران می‌شود. از آنجا که بیماری سالک به‌وسیله گزش پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود و همچنین حداکثر گزش هنگام غروب و پس از آن در طول شب صورت می‌گیرد، توصیه می‌شود که افراد هنگام غروب و شب از لباس‌های بلند و محلول‌ها یا اسپری‌های دورکننده حشرات استفاده کنند. همچنین افرادی که به مناطق روستایی مسافرت می‌کنند بیشتر درمعرض خطر ابتلا به «سالک» هستند و لازم است شب‌ها در پشه بندهای بهداشتی مخصوص و آغشته به حشره‌کش استراحت کنند.

بیماری تب مالت در سراسر جهان وجود دارد ولی این بیماری به‌صورت بیماری بومی در ایران است که به‌طور پراکنده در اغلب نقاط کشور دیده می‌شود.

میزان شیوع تب مالت در ایران از 24 در 100 هزار نفر در سال 79 به 39 در 100 هزار نفر در سال گذشته افزایش یافته ‌است.

بیماری تب مالت بیشتر در مناطق غربی و شمال غرب کشور شایع است و استان‌های همدان، آذربایجان و کردستان بیشترین میزان ابتلا به این بیماری را دارند.

بستنی مهم‌ترین فرآورده لبنی است که می‌تواند باعث بروز بیماری تب مالت شود. بستنی به دلیل انجماد شیر و استفاده از خامه مهم‌ترین فرآورده‌ای است که باعث بیماری تب مالت می‌شود. استفاده از شیرهای غیرپاستوریزه در تهیه بستنی نیز یکی دیگر از دلایل انتقال این بیماری از طریق بستنی است. پس در خوردن بستنی سنتی با احتیاط عمل کنید.

بیماری‌های مشترک بین انسان و دام به تب مالت و سالک خلاصه نمی‌شود. موارد متعدد ابتلا به سیاه زخم و تب کنگو، آمار در خور توجه بیماران شناخته شده کیست هیداتیک، تعداد مبتلایان به ‌هاری، خطر آنفلوآنزای پرندگان و بیماری آنفلوآنزای خوکی نشان از ضرورت رسیدگی روزافزون به این بیماری‌ها دارد.

خطر بیماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان در ایران با وجود کشورهای آلوده در همسایگی ما که برخی از آنها از ثبات سیاسی لازم هم برای برخورداری از نظام سلامت مناسب محرومند، بیشتر است. جدا از وضعیت عمومی سلامت در کشورهای همسایه قاچاق دام از مرزهای کشورهای همسایه نیز موجب افزایش بیماری از جمله سیاه زخم در برخی مناطق مرزی کشور شده است.

از سوی دیگر نگهداری حیوانات مختلف در منزل نیز یکی دیگر از مشکلات در مبارزه با بیماری‌های مشترک انسان و حیوان است. از لحاظ بهداشتی، جای هیچ حیوانی در منزل مسکونی نیست، چون همه حیوانات می‌توانند تعدادی از بیماری‌ها را به انسان منتقل کنند. متاسفانه بسیاری از مردم جامعه ما گمان می‌کنند که تنها با تزریق واکسن ضد‌هاری به سگ، دیگر مشکلی در زمینه نگهداری این حیوان در منزل پیش نمی‌آید، اما این عده اشتباه می‌کنند، چون این حیوان عامل انتقال 46 نوع بیماری مختلف به انسان است، بنابراین تزریق این واکسن نمی‌تواند، جوابگوی این تعداد بیماری باشد.

نگه داشتن پرندگان نیز می‌تواند موجب بروز بیماری‌های تنفسی در انسان شود که تشخیص این بیماری‌ها معمولا به زمان زیادی نیاز دارد، بنابراین ممکن است باعث مرگ انسان شود. نگهداری هر نوع حیوانی در منزل عوارضی دارد که تشخیص برخی از این عوارض و بیماری‌ها در افراد مبتلا بسیار دشوار است و تشخیص آن در برخی دیگر، امکان پذیر نیست.به همین دلیل باید از نگهداری هر نوع حیوان در داخل منزل خودداری کرد.

نکته دیگر قابل توجه برای مقابله با بیماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان نیاز این موضوع به بودجه زیاد است. علاوه بر واکسیناسیون دام و آزمایش از دام‌ها که به‌طور معمول صورت می‌گیرد در مواردی لازم است حیوان‌های آلوده، کشتار یا معدوم شوند و طبعا برای کشتار آنها به دامداران غرامت پرداخت می‌شود. نبود اعتبارات در مورد این بیماری‌ها گاهی می‌تواند به فاجعه بینجامد.