در آستانه سالگرد عملیات طوفان الاقصی و در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
این روزها برخی معتقد به وجود بحران در امر حجاب هستند و بعضی بر دخالت نیروی انتظامی برای مقابله با بدحجابی اصرار میورزند، اما بنابه گفته منیره نوبخت، رئیس سابق شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان و از طراحان «طرح گسترش عفاف و حجاب در جامعه» در سالهای گذشته، شرط عفاف، خودشناسی است و خودشناسی به مدد تفکر و اندیشه حاصل میشود. هر چند در اعلام برخی مواضع خود ، دوپهلو حرف میزند و مقوله حجاب را امری فرهنگی میداند. حاصل گفتگوی «جامجم» با وی را بخوانید:
با توجه به این که طرح عفاف در زمان ریاست شما بر شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان تدوین و تصویب شد، بفرمایید این طرح چه مراحلی را پشت سر گذاشت؟موضوع عفاف و حجاب همیشه مورد توجه شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان بوده و تقریبا در بسیاری از جلسات ما به نوعی درباره این موضوع صحبت میشود. اولین پیشنهاد ما درباره حجاب در سال 1374 به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شد.
تقریبا از سال 73 ـ 72 جلسات کارشناسی مفصلی درباره موضوع حجاب و عفاف در شورا شکل گرفت و نتیجه این جلسات و بررسیها نهایتا به صورت طرحی با عنوان «اصول و مبانی گسترش فرهنگ عفاف» به شورای عالی انقلاب فرهنگی تقدیم شد و این طرح در دستور این شورای عالی قرار گرفت که در اواخر دولت آقای هاشمی بود که بحث و بررسی و تصویب پیشنهاد ما در این شورا مطرح شد. مجددا در دوره آقای خاتمی این بحثها ادامه پیدا کرد و نهایتا در سال 76 این طرح به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید، یعنی برای اولین بار ما به سندی راهبردی برای توسعه فرهنگ عفاف در جامعه دست یافتیم.
چرا شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان، دغدغه تدوین این طرح را داشت؟
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در شورا به دنبال شناسایی الگوی صحیح از حضور زنان در جامعه، مبتنی بر ارزشهای اسلامی بودیم. این الگو باید تهیه و تبیین و راههای رسیدن به آن تدوین میشد.
یکی از معیارهای این حضور، فرهنگ عفاف و حجاب است. در اوایل انقلاب خیلیها این سوال را مطرح میکردند که اصلا خانمها میتوانند حضور اجتماعی داشته باشند یا خیر؟ ما در شورا با اطلاعاتی که از آموزههای قرآن داشتیم، خیلی زود پاسخ این سوال را پیدا کردیم. بخصوص با توجه به نظرات حضرت امام (ره) به این نتیجه رسیدیم که زنان از جایگاه ویژهای در جامعه برخوردار هستند.
خانم نوبخت، از ابتدای پیروزی انقلاب بحث رعایت حجاب زنان مطرح بوده، در دهه 60 هم شاهد اجرای طرحهای مشابهی در قالب گشتهای جمعآوری بدحجابان در شهرهای بزرگ بودهایم. چطور شد که شما در سال 74 به فکر طرح عفاف افتادید. چه خلأیی در آن زمان احساس کردید که بحث حجاب باید دوباره زنده میشد؟
طبیعتا فهم صحیح موضوع حجاب و مدیریت آن، هم مدیریت فردی و هم مدیریت جامعه نسبت به مقوله حجاب. تعمیق اعتقادی موضوع حجاب و استفاده از شیوههای مناسب برای ترویج فرهنگ حجاب، باعث توجه به موضوع عفاف شد. در این طرح تصریح شده که موضوع عفاف از مظاهر ایمان و اعتقاد است.
بنابراین برای تقویت آن باید ایمان افراد جامعه تقویت شود. بعد از پیروزی انقلاب ما نیازمند تحکیم و سپس تعمیق ارزشها بودیم. شاید فرض بود که وقتی از شورای انقلاب فاصله میگیریم، آرام آرام ارزشها کمرنگ شود، زمانی فضای پرشور انقلاب برای ما فرهنگساز بود ولی برای نسلهای بعدی که آن روزها را ندیدهاند، ما نیازمند نهادینه شدن ارزشها بودیم که یکی از این روشها همان بحث حجاب و عفاف است.
بنابراین هدف شما از این طرح درونی کردن ارزشی به نام حجاب بوده است؟
دقیقا.
15 سال قبل شما چه ابزارهایی را طراحی کردید تا ارزشی مثل حجاب درونی شود؟
من خلاصه بگویم که ما 2 بار به بحث عفاف و حجاب پرداختیم. یک بار اصول و مبانی گسترش عفاف و یک بار در سال 84 یعنی 8 سال بعد راهبردهای گسترش عفاف و حجاب. در ابتدا ما حجاب را بخشی از ایمان دانستیم و برای توسعه فرهنگ عفاف به توسعه مفاهیم اخلاقی مثل شرم و حیا و غیرت نیاز داریم. در بعد نخست حفظ ارزشها اهمیت دارد، چون بیان آثار حجاب در این ارزشها نهفته است. هر چه درک عمیقتری از این ارزشها داشته باشیم، با شوق بیشتری احکام ارزشی را اجرا میکنیم.
مرکز ثقل راهبردهای اجرایی شما چه بود؟
بعد از 8 سال از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به این نقطه رسیدیم که برای توسعه عفاف باید در کلیات نظام به این موضوع پرداخته شود. ما به نگاه جامع و عمیق به حجاب نیاز داشتیم، نگاه فصلی و بخشی باعث رواج عفاف نمیشود. تا این مساله نزد دولت و ملت به دغدغه تبدیل نشود، موفق به رواج عفاف نخواهیم شد. به همین خاطر گفتیم چه باید بکنیم، البته به صورت ریز اشاره نشد ولی گفتیم باید فرهنگ تفکر را در جوانان توسعه بدهیم، چون با این آسیب روبهرو بودیم که تغییر رفتارهای آنان موسمی بود.
راه چاره این است که در جوانها فرهنگ فکر و اندیشه تقویت شود تا به مفاهیم حجاب به صورت جدیتری برسد. تبیین جایگاه زنان از جمله بخش راهبردی است. غرب نگاه ابزاری به زنان دارد، مشی آنان مشی مبتنی به نگاه ابزاری به زنان است. ما برای مواجهه با این فضا نیاز داریم متقابلا جایگاه حقیقی زنان را در جامعه واضع کنیم یعنی به کلیگویی بسنده نکنیم.
در 5 سال گذشته چرا به راهبرد رسیدید ولی به راهکار اجرایی نرسیدید؟ ما چیزی از اجرای این طرح در جامعه نمیبینیم؟ ضعف از کجاست؟
خیلی از کارشناسان معتقدند که جهان غرب به دنبال سیطره فرهنگی است. علیرغم این که نشان میدهند که آنها در پی اقتدار اقتصادی هستند، در حالی که نفوذ فرهنگی راه رسیدن به اقتدار اقتصادی است. ما این اتفاق را در آن سو داریم ولی در جمهوری اسلامی همواره بیتوجهی و بیدقتی را نسبت به مسائل فرهنگی میبینیم. دلایل زیادی هم دارد؛ چرا بعد از 8 سال دوباره به دنبال این طرح میرویم تا آن را اجرایی کنیم. چون احساس میکنیم عزمی برای اجرای طرح عفاف در جامعه وجود ندارد، وجود مدیریت سلیقهای و مقطعی در بخش فرهنگ از جمله این آسیبهاست، امروز مدیر فرهنگی ما فردی است که یکجور فکر میکند، فردا شخص دیگری میآید و همه چیز تغییر میکند. وجود بخش راهبردی در طرح عفاف یعنی این که براساس سلیقه مدیران حرکت نکنیم و راهکارهای اجرایی را براساس این راهبردها تعریف کنیم.
چقدر جامعه امروز ما پتانسیل پذیرش این طرح را دارد؟ یک قدم جلوتر، اصلا شما وضعیت حجاب را چطور ارزیابی میکنید؟
خب، خیلیها معتقدند ما در بحران قرار داریم.
بله بسیاری از نمایندگان و ائمه جماعات و کارشناسان سیاسی نسبت به این مساله موضعگیری کردهاند.
من جزو آن دسته از افرادی نیستم که معتقد به وجود بحران در حوزه حجاب باشم ولی وجود مخاطره را قبول دارم. آن هم چیز جدیدی نیست. شما وقتی در صحیفه نور مطالب امام را مطالعه میکنید در سال 58 ـ 59 امام درباره مخاطرات و تهاجمات فرهنگی هشدار میدهند. پس مساله جدیدی نیست، بسیار طبیعی است، انقلاب ایران مبنای فرهنگی دارد. کسانی که قصد براندازی دارند به بعد فرهنگی فکر میکنند. فقط روشها عوض شده است. شاید روزی مداخلات سیاسی در عرصه فرهنگ کم بوده ولی معادلات سیاسی در حوزه فرهنگی زیاد شده است. من ظرفیت مردمی را برای نهادینه شدن ارزشها بخصوص حجاب و عفاف زیاد میبینم. شاید تکراری باشد که بگویم براساس نظرسنجی سال 84 از خانمهای جوان، آنها به عنوان ارزش اصل عفاف و حجاب را قبول دارند.
شما از اوایل انقلاب مشارکت سیاسی و اجتماعی داشتید، در حال حاضر ما با تعدد نگاهها در حوزه ارزشها روبهرو هستیم. حجاب ایدهآل از نظر شما چگونه است؟ با توجه به این که شرایط اجتماعی زنان تغییر کرده، در گذشته چادر، حجاب ایدهآل تعریف شد، آیا امروز هم هنوز حجاب برتر است، آیا پوششهایی با رنگهای غیرتیره هم میتواند ایدهآل باشد؟
من فکر میکنم تکلیف حجاب برتر در خلال بحثهای مختلف روشن شده، یک انسان چه مرد یا زن، زمانی میتواند عفیفانه زندگی کند، که خودش را بشناسد و ارزش خودش را بداند، به همان میزانی که این شناخت حاصل شود، رفتار مبتنی بر عفاف بیشتر بروز خواهد کرد. نکته دیگر این که انسان همیشه در معرض جاذبههای فریبنده دنیاست، راه غلبه بر این جاذبهها و حرکت منطقی در زندگی با شناخت خود حاصل میشود. من به کرات گفتهام نحوه پوشش افراد مبین شخصیت فکر آنهاست. بخصوص نسبت به خودشان حجاب ظاهری از آن ریشه و درون است. ما در طرح عفاف و حجاب به کرات به مساله عفاف تاکید کردیم نه حجاب، گاهی دیده میشود برخی به ظاهر چادر سر میکنند، اما حقیقتا آن متانت و عفاف و منش زیبنده یک انسان در او نیست، پس الزاما این دو قرین هم نیستند. کسی ممکن است ظاهرا پوششی داشته باشد که تمام بدنش را بپوشاند ولی جاذبههایش فریاد بزند، این مساله را ما باید بفهمیم، در این جا باید گفت که رنگ اصلا تعیینکننده نیست. یعنی شما ممکن است، ببینید بعضیها لباس تیره پوشیده به تن دارند ولی جاذبهاش عریان است. یک فردی هم ممکن است لباسش با حدی که ما برای پوشش قائل هستیم، کمی فاصله داشته باشد، اما با همان حد خبری از جلوهگری و به عرضه گذاشتن جاذبهها نباشد. من فکر میکنم این امر مهم است که مقدار این مسائل عرفی جامعه است. مثلا یک روز در جامعه ما آقایان رنگهای شاد نمیپوشیدند، پیراهنشان اغلب سفید و کرم و طوسی و قهوهای و ... بوده ولی امروز عادی شده که رنگ قرمز بنفش و زرد و ... هم هست.
ولی تاکید و شدتی که برای تبلیغ لباس زنان بوده، تبلیغ پوشش رنگ تیره بوده، ما بارها با بروشورهای تبلیغاتی روبه رو بودهایم که چادر مشکی را برتر میدانست. هنوز هم این باور وجود دارد که زنان نباید لباس رنگ روشن بپوشند، گویا لباس رنگ روشن برای زنان درست نیست. آیا این گونه آموزشها و تبلیغات در بسیاری موارد دافعه ایجاد نمیکند؟
ما میگوییم ضرورت توجه به طرح عفاف این است که نگاه سلیقهای در حوزه حجاب زنان وجود نداشته باشد. اگر تعیین تکلیف این بحث را به عهده شورایعالی انقلاب فرهنگی قرار بدهند، این مسائل پیش نمیآید. من به صراحت میگویم. در طرح عفاف به مبنا و اصول توجه شده است.
من واقعا امیدوارم که شاهد رویدادهای گذشته نباشیم. معنای حجاب و عفاف با سلیقه افراد سازگار نیست. به نظر من مهمترین معیار رعایت حجاب و عفاف در وهله اول خود فرد است، امیدوارم بتوانیم این فضا را تقویت کنیم که هر فردی کلاهش را قاضی کند و منصفانه نسبت به خودش قضاوت کند که آیا فرد عفیفی هست یا دچار تقید و تکلف است؟ درمانکننده یک بیمار خودش است، بهترین پزشک را هم در اختیار داشته باشد، تا وقتی خودش نخواهد درمان نمیشود. به نظر من درمورد برخی تصمیمات در حوزه حجاب میشود گفت آش نخورده و دهان سوخته است، رعایت حجاب یک حدی دارد. حدود رعایت حجاب را همه میدانیم، آیا در سالهای گذشته با افرادی که این حد را رعایت نکردهاند، برخورد انتظامی کردهایم، قطعا خیر؟ ما برای مردم شفاف کنیم. در عین حال که اکثرا حجاب را رعایت میکنند ولی با کسی که حد حجاب را رعایت نکرده قانونمند برخورد نکردهایم.
پس شما میفرمایید که گشتهای ارشاد نیروی انتظامی با بدحجابی برخورد نمیکند، درست است؟
ببینید شاید افرادی باشند که حد حجاب را رعایت نکنند که هستند، موهایشان پیداست ولی نیروی انتظامی هیچوقت با آنها برخورد نکرده است، چه در گذشته چه در حال حاضر.
پس به نظر شما با چه کسانی برخورد شده، این افرادی که گاه و بیگاه از سطح شهر جمع میشوند چه کسانی هستند، البته تعدادشان هم کم نیست.
من نماینده نیروی انتظامی نیستم، نیروی انتظامی باید با مردم بیشتر صحبت کند. بحثی داریم به نام تامین امنیت اخلاقی، مثل زمانی که دزد سرقت میکند باید با سارق برخورد شود، جامعه باید امنیت اخلاقی داشته باشد، خانمها باید امنیت داشته باشند که 2 بعد از نصف شب هم در خیابان بیایند و کسی مزاحمشان نشود. البته امیدوارم این مساله روزی تبدیل به قانون شود که اگر عواملی برای زنان مزاحمت ایجاد کردند، جرم تلقی شود.
شاید برای این مورد هم باید شما طرحی بنویسید؟
اگر نماینده مجلس بودم، این کار را میکردم. پلیس اگر برخوردی میکند برای تامین امنیت اخلاقی جامعه است. زنان و مردان ولگردی که امنیت اخلاقی جامعه را به خطر میاندازند قانون با آنها برخورد میکند.
چون در امنیت اخلاقی جامعه اخلال میکنند، این حرف کاملا صحیح است. از مردم بپرسید، شما دلتان میخواهد پلیس مسوولیتی در قبال امنیت اخلاقی شما نداشته باشد، قطعا پاسخ همه منفی است.
شما گفتید مقوله حجاب و عفاف اموری فرهنگی و تربیتی است و اگر درست فهمیده باشم، به خودشناسی اشاره کردید، آیا از نظر شما واقعا کسانی که با آنها برخورد شده مخل امنیت جامعه بودهاند؟
ببینید، من جزو کسانی هستم که معتقدم گاه افرادی با سلیقه خودشان برخورد کردهاند، قطعا اختصاص به مقوله حجاب ندارد، در راهنمایی و رانندگی هم گاهی این مشکل پیش میآید. ما باید حساب این اقدامات را از حساب طرح امنیت اخلاقی جدا کنیم. من با شما موافقم که گاهی اشتباهاتی رخ میدهد. برخی فکر میکنند در پوشش پلیس باید برخورد خشنی داشته باشند ولی امروز میبینیم که در نظام مدیریتی پلیس بحث رافت وجود دارد. ما باید در مواقع خلاف توضیح بدهیم که اینها تخلفات فردی است.
خب، اگر اجازه بدهید، بحث دیگری را مطرح کنم و آن هم پوشش آقایان و نبود سختگیریها در این مورد است. حساسیتی که شما درباره پوشش خانمها دارید در پوشش آقایان دیده نمیشود، اصلا بحث عفاف را همیشه برای خانمها مطرح کردهاید، این روزها لباس بعضی آقایان هم با عفاف و حجاب فاصله دارد.
من با شما کاملا موافقم، بعضی لباسها در آقایان بشدت زننده و زشت است، در این زمینه هم باید توجه شود، اگر قرار است در گروه دانشآموزان تقیداتی آموزش داده شود باید هم برای دختران و هم برای پسران باشد. نظارت بر دانشگاهها باید برای هر دو باشد، من با این بیتوجهیها موافق نیستم.
خانم نوبخت در طرح عفاف و حجاب شما به طور مشخص گروههای هدف تعیین شدهاند یا دستگاههای خاصی به عنوان مجری معرفی شدهاند؟
در این طرح ما راهبردها را مشخص کردهایم. ولی در مصوبه شورایعالی انقلاب فرهنگی یک ستاد پیشبینی شد که مدیران مرتبط با این حوزه در آن عضو هستند. این ستاد تحقق مدیریت راهبردی را تضمین میکند.
به هر حال در راس این طرح و ستاد باید نهادی باشد که مدیریت کند؟
شورایعالی انقلاب فرهنگی.
پس شورایعالی انقلاب فرهنگی در جریان راهکارهای اجرایی نیروی انتظامی هست؟
نخیر.
چطور ممکن است باز هم که سلیقهای میشود؟
من هم تاکید کردهام که مدیریت سلیقهای نباید داشته باشیم، اگر بناست که برای رعایت پوشش مثلا در دانشگاهها معیاری داشته باشیم، نباید سلیقه حاکم باشد، البته یکسری مسائل اقلیمی است. در یک استان ممکن است براساس شرایط فرهنگی پوشش خاصی رایج باشد و به تغییر فرنگیها، بر یونیفرم خاصی تاکید نمیکنیم، ضمن این که آن شرایط باید رعایت شود، ضوابط کلی در همه جا باید یکسان باشد. من بهترین راه را در فضای دانشآموزی و دانشجویی، دامن زدن به فضای اندیشه و گفتگو میدانم.
کتایون مصری
گروه جامعه
در آستانه سالگرد عملیات طوفان الاقصی و در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
حسن هانیزاده در آستانه سالگرد عملیات طوفان الاقصی در یادداشتی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
رهبر در گفتوگو با جامجم:
در آستانه سالگرد عملیات طوفان الاقصی و در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با رئیس شورای تامین دام کشور وضعیت بازار واردات گوشت را بررسیکردیم
در گفتوگوی «جامجم» با مینا مهرنوش، کارآفرین و عضو هیات علمی دانشگاه تهران: