نشانه‌های تغییر در ‌بخش کشاورزی ‌مشاهده می‌شود

وی بر این باور است که در طول سال‌های گذشته به دلیل سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های غلط ، بخش کشاورزی از اهداف خود عقب ‌مانده و معتقد است برای نجات این بخش و جذب سرمایه‌گذاری باید اطمینان را به این بخش برگردانیم و با استفاده از فناوری‌های نوین ، سیاستگذاری‌های مناسب و افزایش بهره‌وری زمینه استفاده از پتانسیل‌های موجود در بخش کشاورزی را فراهم کنیم.

حدود 5 سال از ارائه سند چشم‌انداز 20 ساله گذشته و برنامه چهارم توسعه هم به پایان رسیده. با توجه به اهدافی که در کل برای حوزه اقتصادی و بخش کشاورزی در نظر گرفته شده بود که به گونه‌ای حرکت کنیم که در منطقه اول شویم، هم‌اکنون در چه نقطه‌ای قرار داریم و به چه سمتی می‌رویم؟

ما سند چشم‌انداز را همان طور که رهبر معظم انقلاب هم بارها و بارها بر آن تاکید کردند، به عنوان یک میثاق جمعی می‌پذیریم حتی سرسخت‌ترین منتقدان امروز دولت نیز از انتقاداتی که مطرح می‌کنند، این است که چرا سند چشم‌انداز اجرا نمی‌شود؟

پس می‌شود گفت سند چشم‌انداز یک میثاق جمعی است که همه فضلا و عقلای قوم قبولش دارند و بارها هم اشاره شده که باید به اجرا درآید. در قانون سیاست‌های کلی همه حکم قانون را دارد؛ قانونی که بر قوانین مجلس هم ارجحیت دارد اما متاسفانه این سند در حوزه‌های مختلفی مغفول مانده و بعضی مدیران در بعضی شرایط جهت‌گیری و عملکردی کاملا مقابل سند چشم‌انداز را داشتند.

سال 83 سالی بود که ما جشن خودکفایی گندم را برگزار کردیم. با وجودی که بنده بیش از 2 سال از این دوره را معاون آموزش و تحقیقات وزارت جهاد کشاورزی بودم و در مورد تسریع انتقال یافته‌های تحقیقاتی به مزارع کشور و کشاورزان اقدامات موثری انجام داده بودیم اما من آن موقع هم معتقد بودم که ما به خودکفایی به مفهوم واقعی نرسیدیم. قطع واردات یک محصول در یک سال به مفهوم خودکفایی نیست و مهم‌تر از آن پایداری در تولید نیست. اگر ما یک سال یک محصول را وارد نکردیم، این به معنای خودکفایی نیست.

البته موقعی که جشن خودکفایی گندم برگزار شد، من دیگر در بحث آموزش و تحقیقات نبودم. به عبارتی در‌سال‌82 استعفا کردم و در سال 83 این جشن برگزار شد. زحمات بسیاری کشیده شد تا ما قطع واردات گندم داشته باشیم. خود قطع واردات گندم حتی برای یک سال یک دستاورد بزرگ محسوب می‌شود. من نمی‌خواهم بگویم این دستاوردی نبوده است. به هر حال حدود 12ـ10 سال در وزارت کشاورزی اسبق راجع به خودکفایی گندم و افزایش تولید گندم کار کرده بودند. حتی اگر بارندگی مناسبی در سال 83 و قطع واردات گندم داشتیم، این نشاندهنده این بود که بذرهای ما دارای پتانسیلی بودند که اگر باران می‌بارید، محصول بالایی را تولید کند و برنامه‌ریزی مناسبی هم صورت گرفته بود. اما نکته این است که ما نمی‌توانیم حتی این دستاورد بزرگ را با مساله خودکفایی گندم یکی کنیم. بحث پایداری هم مطرح است.

به بحث مدیریتی باز می‌گشت البته بنده با مدیریت وزارت جهاد کشاورزی تا انتهای دوره آقای مهندس حجتی صمیمانه‌ترین همکاری را داشتم و ایشان را یکی از بزرگ‌ترین مدیران موفق حوزه کشاورزی ارزیابی می‌کنم.

فکر می‌کنم آقایان کلانتری و حجتی برجسته‌ترین وزیران کشاورزی بودند که کشور ما بعد از انقلاب به خودش دیده است.

همین طور هم شده است. به هر حال در دهه 70 که آقای کلانتری وزیر بودند، ما 5 سال خشکی داشتیم که بی‌سابقه بود. بویژه این که 3 سال از این 5 سال پیاپی بود.

آثار 2 سال خشکی پیاپی سینرژیک است وای به حال این که به 3 سال برسد. یعنی می‌شود قحطی.

ما در سال 87 یک خشکی داشتیم و در عرض یک سال از کشوری که ادعا می‌شد دارای خودکفایی در گندم است، تبدیل شدیم به کشوری که بزرگ‌ترین حجم واردات گندم را دارد.

خشکی‌ای که به هیچ وجه با خشکی دهه 70 قابل مقایسه نبود. آقای اسکندری شخصا می‌گفتند گندم تنها 3 درصد از عوامل محیطی اثر می‌پذیرد و نقش عوامل محیطی در تولید گندم 3 درصد است و همه‌اش ایشان با این استدلال مدیریت مدیران سابق را زیر سوال می‌بردند. در واقع ایشان مدعی بودند که مدیریت‌های قبلی توانمند نبوده‌اند برای همین ما خودکفا نبودیم و ایشان مدعی بودند با مدیریت دوره خویش باعث خودکفایی در تولید گندم شدند؛ اما چطور شد در سال 87 با بروز خشکسالی، همه بهانه‌ها گردن باران و طبیعت افتاد؟

درواقع با بروز یک سال خشکسالی مدیریت ایشان مشخص می‌شود. در محصولاتی مثل چغندرقند هم که به صورت آبی کشت می‌شود و ربطی به باران ندارد‌ ‌ دیدیم که چه بر سر این محصول آمد. پایین‌ترین سطح زیر کشت پنبه در طول تاریخ ایران در دوره آقای اسکندری است.

درواقع در بسیاری از محصولات، شاهد وضعیت شکننده‌تری نسبت به سال‌های قبل از پذیرش مسوولیت از سوی مهندس اسکندری بودیم.

نخیر. اینها بهانه‌هایی بوده که می‌آوردند. من قبلا اینها را گفتم می‌توانید مراجعه کنید. اگر به خاطر ذخایر استراتژیک باشد، علی‌القاعده بایستی یک سال صورت می‌گرفت. شما یک سال می‌خواهید انبارتان را پر کنید. محصول کافی دارید. یک سال هم محصولتان را کمی بیشتر وارد می‌کنید تا انبارتان را پر کنید. اگر شما سال بعد به همان اندازه تولید کنی، ذخایرت سرجایش است. پس معلوم است ذخایر را مصرف می‌کنی و باز وارد می‌کنی، یعنی برای ذخایر استراتژیک نیست. پر کردن ذخایر استراتژیک یک بار مفهوم دارد. آن را باید مصرف کنیم و از تولید امسال‌مان به جایش بگذاریم وگرنه مفهومش این است که ما واقعا مصرف می‌کنیم و نیاز داریم. ما ظرفیت انبار کردن این همه برنج و شکر و گندم وارداتی را به عنوان ذخایر استراتژیک نداریم، کما این که همین امسال از آن وارداتی که قبلا انجام شده بود، مجبورند صادر کنند. البته امسال خوشبختانه سیاست‌های نسبتا صحیح‌تری به کار گرفته شده است.

فکر می‌کنم وزارت جهاد کشاورزی یک بازیگر اصلی است. قبول دارم برخی تصمیمات در جای دیگر گرفته می‌شود. قبول دارم همیشه فشارهای زیادی برای واردات در دوره‌های قبل بوده و الان هم هست و در آینده هم خواهد بود، چون منافع عده‌ای ذی‌نفوذ در استمرار واردات است، ولی ما وزارت جهاد کشاورزی را به عنوان یک مجموعه بی‌تاثیر و خنثی نه می‌پذیریم و نه هست و نه باید باشد.

معتقدم وزارت جهاد کشاورزی با مجموع رفتارها و عملکردها می‌تواند اثرگذار اساسی باشد.

کما این که وزیر جدید جهاد کشاورزی با توجه به تخصص و جایگاه دانشگاهی که دارد، در این زمینه عملکرد بهتری از خود نشان خواهد داد. ارزیابی ما در مورد موفقیت رفتار ایشان طبیعتا به آمار واردات، آمار تولید و به همان آمار رسمی بستگی خواهد داشت که خواهیم دید. حالا بعضی‌ها انتقاد می‌کنند که چرا ایشان تغییرات را صورت نداده و چرا مدیران را عوض نکرده؟ من وارد این وادی نمی‌شوم. فکر می‌کنم اگر فردی بتواند بدون ایجاد تغییرات در مدیران، موجب بهبود شاخص‌ها شود، این یک هنرمندی است که خیلی هم خوب است.

من فکر می‌کنم می‌توانیم از تراریخته‌ها استفاده کنیم تا عطر و بویی که مردم فراموش‌شان شده برگردد.

به عقیده بنده فناوری تراریخته موجب افزایش تنوع زیستی، موجب برگشتن عطر و طعم و کیفیت می‌شود و به دلیل عدم استفاده از سموم موجب می‌شود محیط‌زیست سالم‌تری داشته باشیم.

در سال 2005 براساس گزارش رسمی سرویس بین‌‌‌المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی که سرویس رسمی بین‌المللی است ایران اولین کشور دنیا بود که برنج تراریخته تولید کرد، اولین کشور در منطقه خاورمیانه بود و اولین کشور در بین کشورهای اسلامی بود که هر نوع محصول تراریخته را تولید کرده بود در واقع در سال 83 ما به همان هدف چشم‌انداز رسیده بودیم. پس چه شد در سال 1385 توقف تولید برنج تراریخته از سوی وزیر جهاد کشاورزی و مدیر منصوبش در پژوهشکده بیوتکنولوژی قطعی و باعث شد نام ایران در سال 2006 از فهرست کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته حذف شود. ما مدام هشدار دادیم و مراجعه کردیم و حتی 160 نماینده مجلس به رئیس‌جمهور نامه دادند اما به نتیجه نرسید تا این که در سال 2008 و 2009 کشورهای مصر و بورکینافاسو جای ایران را در این فهرست گرفتند یعنی الان از نظر تولید آنها جلوتر هستند. با این حال، از نظر تعداد مقالات نمایش داده شده در ISI از نظر مهندسی ژنتیک کشاورزی ما در همین حال حاضر که صحبت می‌‌کنیم رتبه اول را در بین تمام کشورهای منطقه و تمام کشورهای اسلامی داریم حتی از آرژانتین که سومین تولیدکننده محصولات تراریخته دنیاست از نظر تولید مقاله جلوتر هستیم.

اگر استفاده نمی‌شد که ما به 15 میلیون تولید گندم نمی‌رسیدیم. من کاری با این که در موردی خاص پس رفتیم یا جلو رفتیم ندارم می‌خواهم بگویم اگر در شرایط حاضر آن را بررسی کنیم هنوز که هنوز است موسسات تحقیقات کشاورزی و موسسه تحقیقات اصلاح بذر، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی و موسسات تحقیقات گیاه پزشکی موفق‌ترین موسسات تحقیقاتی کشور از بعد تبدیل دانش به فناوری و تولید ثروت هستند.

ولی ممکن است در جاهای خاصی هم ضعف داشته باشیم مثلا در مدیریت پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ضعف جدی داریم و در مدیریت واکسن و سرم‌سازی رازی ضعف جدی داریم.

وقتی که شما نمی‌توانید همین کشاورزان خرده پا را نگه دارید (کشاورزانی که فقط از روی عشق کار می‌کنند)‌ چطور می‌خواهید روی جذب سرمایه جدید کار کنید؟ چغندرکار که 20 ـ‌10 یا شاید یکصد سال به صورت خانوادگی چغندر می‌کاشته وقتی رها می‌کند به دلیل این که دیگر کارخانه قند حاضر نیست چغندرش را بخرد چه انتظاری از سرمایه‌گذاری داریم؟ چرا کارخانه قند حاضر نبوده چغندر او را بخرد؟ به خاطر این که نمی‌تواند شکر و قند خودش را به بازار بفروشد. چرا نمی‌تواند به بازار بفروشد؟ برای این که با تعرفه نزدیک صفر از خارج وارد می‌شود.

برای این که سرمایه‌گذاری در زمینه تولید محصولات کشاورزی زیاد شود باید امنیت سرمایه‌گذاری تامین باشد. باید پایداری در سیاست‌های کشاورزی وجود داشته باشد. در عرض 6 ماه تعرفه وار‌دات شکر از 150 درصد در سال 84 به نزدیک صفر رسید.

شما ملاحظه فرمودید که مقام معظم رهبری در مورد تلاشی که صورت گرفته بود تا تعرفه خودرو کاهش پیدا کند چه واکنشی نشان دادند و فرمودند (البته من نقل به مضمون می‌کنم) که این رونق و فراوانی و ارزانی خوب است اما نباید به قیمت از بین رفتن تولید داخلی باشد. فرمایش ایشان کلی بود و نگفتند که در صنایع فقط این طور باشد در همه چیز باید تولید داخلی تقویت شود. به نظر من اگر ثبات در سیاستگذاری و عقلانیت در سیاستگذاری‌ها و تدوین مقررات وجود داشته باشد همچنین شایسته سالاری مد نظر قرار گیرد و به طور ویژه مشورت نهادینه با انجمن‌های علمی تخصصی در کشور وجود داشته باشد به تدریج سرمایه‌گذاری هم می‌آید.

خیر، من تاکید می‌کنم چوب را وارد کنیم اما نباید اجازه دهیم حتی یک درخت از جنگل‌های ما قطع شود.

ما هرگز معتقد به تولید همه چیز نیستیم چون شدنی نیست و به نفع نیست.

این مساله سیاسی شده، تاکید افراطی بر خودکفایی در گندم «به هر قیمتی» بیشترین آسیب را به توسعه پایدار کشاورزی زده حتی به قیمت آسیب به محیط‌زیست.

من هیچ ایرادی نمی‌بینم اگر یک میلیون تن گندم وارد کنیم اما حبوباتمان و چغندرمان خودکفا باقی بماند.

سیما رادمنش
گروه اقتصاد