پای البرادعی در کفش مبارک

به باور بسیاری، حسنی مبارک درصدد جانشینی جمال پسر خود در کرسی ریاست جمهوری مصر در انتخابات سال 2011 است؛ اما البرادعی در دسامبر گذشته، خبری غیرمنتظره داد که باعث به هم ریختن تمام طرح‌های وی شد. البرادعی در آن زمان گفت که اگر چنانچه دولت نسبت به سلامت انتخابات تضمین دهد و بخشی از مواد قانون اساسی مصر را اصلاح کند، وی نیز در انتخابات آتی ریاست جمهوری مصر شرکت خواهد کرد. دوره سوم ریاست البرادعی بر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز 30 نوامبر 2009 به پایان رسید. البرادعی در ماه ژانویه در مصاحبه با فارین پالسی به تشریح اقدامات خود در آژانس و همچنین وضعیت آینده خود در نظام سیاسی مصر پرداخت. هیچ شکی نیست که سخنان البرادعی برای بازگشت به فعالیت‌های سیاسی در مصر با واکنش‌های متفاوتی مواجه شده است. به عنوان نمونه کمپین اینترنتی که در حمایت از البرادعی تشکیل شده است، هم‌اکنون 60 هزار عضو دارد؛ اما سوال اینجاست که چند نفر از این اعضا حاضرند که به مقابله با سرکوب‌های احتمالی دولت مصر بپردازند.

عمر چوبکی از تحلیلگران مرکز مطالعات راهبردی و سیاسی‌ الاهرام در این مورد می‌گوید: در مصر یک فاصله و شکاف عمیق بین زندگی مجازی و واقعیت وجود دارد؛ چراکه بسیاری از مردم در اینترنت از این جنبش حمایت می‌کنند؛ اما اکثریت آنها هیچ‌گاه به خیابان‌ها نمی‌آیند؛ اما تاکنون شور و اشتیاق مردم برای حمایت از فعالیت‌های انتخاباتی البرادعی فراتر از حد تصورها بوده است. به نظر می‌رسد ترس از سرکوبی احتمالی توسط دولت مصر بخصوص پس از دستگیری دو فعال عضو جنبش 6 آوریل هم در اراده حامیان البرادعی تاثیر چندانی نداشته است.

حسن نافع، از استادان علوم سیاسی دانشگاه قاهره می‌گوید: درخواست دولت مصر برای فرود دیرهنگام پرواز البرادعی به خاطر ترس از حضور گسترده مردم بود. البته این امر تا حدودی به سود البرادعی تمام شد؛ چراکه مردم متوجه شدند که امنیت فرودگاه تامین شده است و به سایرین اطلاع دادند که نیروهای امنیتی هیچ‌گونه مداخله‌ای در این امر ندارند. از این‌رو جمعیت قابل ملاحظه‌ای برای استقبال از البرادعی به فرودگاه رفتند. نیروهای امنیتی مصر تلاش فراوانی برای متقاعد ساختن البرادعی کردند تا از طریق سالن وی‌آی‌پی فرودگاه را ترک کند اما وی این خواسته آنها را نپذیرفت. جمعیت استقبال‌کننده از البرادعی مانع خروج وی از لابی فرودگاه شد و وی نیز ناچار شد از طریق یک خروجی دیگر از فرودگاه خارج شود. البرادعی در واقع با این اقدام خود از سخنرانی برای طرفداران خود طفره رفت. چنانچه البرادعی تصمیم خود برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری مصر را قطعی کند مطمئنا یک عامل بسیار قوی حامی و پشتیبان وی در این رقابت خواهد بود و آن هم اشتیاق وافر مردم مصر به انجام اصلاحات در این کشور پس از نزدیک به 3 دهه ریاست جمهوری مبارک است. سعدالدین ابراهیم یکی از جامعه‌شناسان و همچنین ناراضیان مصری می‌گوید: «مردم مصر نه تنها از خود مبارک بلکه از اقدامات همسر و دو پسر وی نیز به ستوه آمده‌اند.

وی همچنین می‌گوید البرادعی هم‌اکنون از تمامی امکانات برخوردار است. تنها سوالی که در این میان وجود دارد، این است که آیا البرادعی می‌تواند بر موانع موجود غلبه کند و آیا از توانمندی کافی برای ایجاد اشتیاق در میان مردم مصر برخوردار است؟» اما موانع پیش روی البرادعی نیز بسیار زیاد است و وی برای این که بتواند قدرت را از دستان خانواده مبارک بگیرد با دشواری‌های بسیاری روبه‌روست.

البرادعی برای این که بتواند از پتانسیل بالایی که در جریان استقبال از وی در فرودگاه قاهره به وجود آمد، استفاده مناسبی بکند با چالش‌های بسیار زیاد و دشواری روبه‌رو است. قوه قهریه و محدودیت‌های قانونی که توسط رژیم مبارک ایجاد شده و همچنین شکاف موجود در میان گروه‌‌های مخالف مبارک یا حتی تردید و دودلی خود البرادعی برای ایفای نقش اساسی در نظام سیاسی مصر از جمله این چالش‌ها به حساب می‌آید.

در این میان پلیس مصر نیز از ابزارهای کافی برای متوقف ساختن فعالیت‌های سیاسی البرادعی برخوردار است. ابراهیم که خود با تاکتیک‌های سرکوبگرانه رژیم مصر بخوبی آشناست و در سال 2008 به اتهام افترا به رژیم مصر از سوی دادگاه این کشور به 2 سال زندان محکوم شد، در این مورد می‌گوید: «رژیم مصر از راه‌های متعددی می‌تواند شرایط و عرصه را برای البرادعی تنگ و دشوار کند. دولت در ابتدا شایعه‌های مختلفی راجع به البرادعی و خانواده‌اش منتشر می‌کند، پس از آن می‌گویند که وی مدت زمان زیادی در خارج از مصر به سر برده است و از این رو از صلاحیت کافی برای اداره کشور برخوردار نیست و در نهایت نیز رژیم مصر از حربه تهدید و ارعاب بر ضد البرادعی و خانواده‌اش استفاده خواهد کرد.»

اما رژیم مصر تنها از ابزارهای امنیتی بر ضد مخالفان خود بهره نخواهد گرفت بلکه از وکلای حامی خود نیز در این مبارزه استفاده خواهد کرد. در اصل 76 قانون اساسی مصر تصریح شده است که کاندیداهای ریاست جمهوری باید حداقل یک سال پیش از شرکت در انتخابات ریاست جمهوری از رهبران ارشد یکی از احزاب قانون این کشور باشند. نکته مهم اینجاست شهروندانی که درصدد تشکیل یک حزب می‌باشند باید موافقت کمیسیون احزاب را جلب کنند. این کمیسیون نیز تحت تسلط حزب ملی دمکراتیک حسنی مبارک قرار دارد. از این رو رژیم مصر با این شرایط که البرادعی در مصاحبه با روزنامه الشروق از آن با عنوان «شرایط خنده‌دار» یاد می‌کند، می‌تواند روند انتخابات ریاست جمهوری را تحت کنترل کامل خود در بیاورد. البرادعی همچنین در مصاحبه خود با فارین پالسی در این مورد می‌گوید طبق اصول قانون اساسی مصر، من تنها در شرایطی می‌توانم کاندیدای ریاست جمهوری شوم که عضو یک حزب قانونی باشم. به نظر این امر با اصول دموکراتیک مغایر است. به نظر می‌رسد با توجه به شرایط موجود، مخالفین رژیم مصر از شانس زیادی برای تغییر این موانع و اصلاح قانون اساسی برخوردار نیستند. مبارک تنها در سال‌های 2004 و 2005 با باز شدن فضای سیاسی این کشور موافقت کرد، اما بلافاصله پس از آن تسلط کامل خود را بر عرصه سیاسی این کشور تداوم بخشید. مبارک بلافاصله از تمام اهرم‌های سیاسی برای تثبیت قدرت خود استفاده کرد و در انتخابات ریاست جمهوری سال 2005 توانست 6/88 درصد آرا را کسب کند. همچنین حزب ملی دموکراتیک نیز موفق شد در مجموع از 454 کرسی مجمع ملی مصر 311 کرسی آن را به دست آورد. عمر حمزوی از کارشناسان ارشد بنیاد صلح کارنگی می‌گوید: «انتخابات دوره قبل ضربه سختی به گروه‌های مخالف مصری وارد کرد. به نظر من جناح مخالف فاقد شخصیت‌های محوری مردمی است. همچنین رهبران این جناح از فقدان ایده‌های مناسب و کارآمد رنج می‌‌برند. از دیگر مشکلات این جناح عدم برخورداری از حمایت کافی مردمی است.» البرادعی همانطور که بارها تاکید کرده است برای این که بتواند قانون اساسی مصر را تغییر دهد ناچار است از میان مقامات بلندپایه دولتی متحدینی برای خود پیدا کند، اما وی در حال حاضر فاقد این توانمندی است. شرایط خود البرادعی نیز برای ایفای نقش مناسب در عرصه مناسبات سیاسی مصر بر این دشواری‌ها افزوده است. وی اعلام کرده است تنها در شرایطی وارد رقابت‌های انتخاباتی خواهد شد که اصلاحات گسترده‌ای در قانون اساسی مصر انجام شود؛ امری که رژیم مبارک بارها به صراحت با آن به مخالفت پرداخته است و اعلام کرده که این اصلاحات تنها پس از انتخابات 2011 می‌تواند جنبه عملی به خود بگیرد. هنوز کسی نمی‌داند آیا البرادعی واقعا درصدد یافتن حامیانی برای اعمال این تغییرات است یا نه. حمزوی می‌گوید این که از مبارک بخواهیم برای وارد شدن البرادعی به عرصه انتخابات قوانین انتخابات را تغییر دهد امری بسیار غیرواقعی و نادرست است. به نظر می‌آید البرادعی باید واقع‌بین باشد، به مبارزه خود ادامه دهد و رهبری جنبش مخالفین را نیز برعهده بگیرد. البرادعی در مصاحبه اخیر خود با فارین پالسی از فشارها برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری خبر داد و گفت که وی تمایل فراوانی برای کناره‌گیری از فعالیت‌های سیاسی دارد اما نزدیکان او را به شرکت در انتخابات تشویق می‌کنند. همچنین خودداری البرادعی از ایراد سخنرانی در فرودگاه قاهره که موجب دلخوری حامیان وی نیز شد هم یکی دیگر از نشانه‌های بی‌میلی وی برای شرکت در انتخابات است. سوال اصلی اینجاست که آیا رژیم مبارک فضای سیاسی لازم را برای انجام اصلاحات در اختیار البرادعی قرار خواهد داد؟ با این تفاسیر فعالیت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری سال 2011 آغاز خواهد شد و حتی اگر هم البرادعی بیش از اندازه گرفتار حاشیه‌ها باشد باز هم بازگشت وی به مصر می‌تواند موجب تحرک در فضای سیاسی آرام و بی‌تحرک این کشور شود.»