قزاقها به دنبال تجارت قانونمند تریاک

اگرچه چنین دیدگاهی ممکن است اغراق‌‌آمیز باشد لیکن دولت‌های پیشین در تمامی سال‌های پس از استقلال قرقیزستان از اتحاد جماهیر شوروی به دنبال یافتن راهی برای کسب درآمد و تقویت اقتصاد کشور بوده‌اند. این تلاش تا این مقطع به توسعه بخش معدنی، احداث سدهای جدید و حرکت در جهت جذب گردشگران بیشتر منجر شده است.

آنچه تا همین اواخر به ذهن هیچ‌کس نرسیده بود بهره‌برداری و فرآوری صنعتی گل‌های خشخاش است که در حاشیه همه جاده‌های برون شهری قرقیزستان به وفور به چشم می‌خورند. خیلی‌ها اعتقاد دارند استفاده از این منبع مناقشه‌انگیز می‌تواند این کشور را برای همیشه از بند فقر و نداری برهاند و به سوی مکنت رهنمون سازد.

زنیشبک نظرعلی‌اف، از نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری قرقیزستان که مدیریت یک مرکز ترک اعتیاد در بیشکک را بر عهده دارد به صراحت اعلام کرده تنها راه برون رفت از بحران اقتصادی کشور را قانونمند کردن کشت خشخاش برای استفاده در صنایع دارویی و بهداشتی می‌داند. او با اشاره به تجربه کشورهایی چون هند، استرالیا و ترکیه می‌گوید قرقیزستان باید از تمامی موهبت خدادادی‌اش استفاده کند و در جهت توسعه صنایعی حرکت کند که با شرایط جغرافیایی و آب و هوایی‌اش انطباق دارند.

تا آنجا که به کشت قانونمند خشخاش مربوط می‌شود قرقیزستان خیلی هم بی‌تجربه نیست. این جمهوری در دوران اوج اتحاد جماهیر شوروی حدفاصل دهه‌های 1940 تا 1970 میلادی 16 درصد خشخاش مصرفی دنیا را تامین می‌کرد. با یان حال وقتی سازمان ملل متحد در سال 1974 تصمیم گرفت به تجارت خشخاش و مواد تخدیری سروسامان بدهد مقامات شوروی داوطلبانه اقدام به امحای مزارع خشخاش کرده و تولید تریاک نیمه‌خالص و فرآوری نشده را متوقف کردند.

احتمال قانونمندسازی کشت خشخاش و استحصال تریاک پس از استقلال قرقیزستان در سال 1991 بارها مطرح اما هر بار به دلیل اختلافات سیاسی کنار گذاشته شد.

با توجه به بسط کنترل قربان‌بیک باقی‌اف، رئیس‌جمهور کنونی بر همه ارکان کشور به نظر می‌رسد انتخابات ریاست‌جمهوری 23 ژوئیه (اول مرداد)‌ در واقع نمایشی سیاسی است و نتیجه انتخابات از قبل رقم خورده است. این انتخابات هم به سان انتخابات پارلمانی سال 2007 ملغمه‌ای از تقلب و دستکاری آرا خواهد بود که در نهایت به ابقای باقی‌اف در راس هرم قدرت قرقیزستان ختم می‌شود.

با این حال باقی‌اف برای جان دادن به انتخابات رقبایی صوری را وارد میدان کرده است که نظرعلی‌اف جنجالی‌ترین آنهاست. پیشنهاد او برای قانونمند کردن کشت خشخاش و تولید تریاک به داغ‌ترین سوژه سیاسی و اقتصادی قرقیزستان تبدیل شده و به ظاهر هیچ‌کس با رجعت به روزگاری که قرقیزستان یکی از کانون‌های اصلی تولید تریاک جهان بود، مخالفتی ندارد.

تجارت اغواکننده

تولید تریاک همیشه صنعتی اغواکننده و پول‌ساز بوده است. شرکت‌های فراملیتی و بزرگی چونJohnsonJohnson وGlaxoSmithKline برای تولید محصولات آرایشی، پیرایشی و دارویی خود از جمله آمپول‌های مورفین به مشتقات تریاک اتکا دارند و از خریداران عمده تریاک تلقی می‌شوند.

نظر علی‌اف، اعتقاد دارد اگر قرقیزستان وارد این تجارت طلایی شود و سهمی از آن را به دست نیاورد تنها زمان را به نفع رقبا از دست داده است: «تقاضای قابل توجهی برای تریاک وجود دارد و ما می‌توانیم با شرکت‌های فرانسوی، آمریکایی و حتی روس برای فروش تریاک وارد مذاکره شویم.»

آنچنان که نظرعلی‌اف می‌گوید منافع اجتماعی این صنعت کمتر از منافع اقتصادی آن نیست. کشت خشخاش به زارعان فقیر کمک می‌کند شکم خانواده‌شان را پر کنند و با به خدمت گرفتن نیروهای جوان برای توسعه این صنعت هزاران فرصت شغلی ایجاد می‌شود.

تنها سوالی که باقی می‌ماند این که آیا بازار جهانی از کشش کافی برای ورود یک تولیدکننده تازه برخوردار است؟ هیات بین‌المللی کنترل مواد مخدر)INCB( اعلام داشته از سال 2000 میلادی به این سو عرضه مواد افیونی از تقاضا برای این محصولات پیش گرفته است. علاوه بر آن به گمان الکساندر زلیچنکو، مدیر مرکز سیاستگذاری مواد افیونی دارای خاصیت دارویی آسیا)CACN( کشورهای تولیدکننده تریاک فرآوری نشده اجازه نمی‌دهند رقیبی جدید وارد این بازار شود.

این در حالی است که 80 درصد مورفین تولیدی جهان (مهم‌ترین ماده‌ای که از تریاک به دست می‌آید)‌ در 6 کشور ثروتمند دنیا مصرف می‌شود. کشورهای در حال توسعه نه از توان مالی تامین این‌گونه داروها برخوردار هستند و نه به آنها دسترسی دارند. همین مساله موجب شده خیلی‌ها ‌بگویند هنوز راه درازی تا تامین تقاضای تامین جهانی باقی مانده است.

تولید انبوه سرخ‌ها

نظرعلی‌اف بر این باور است که موفقیت صنعت تولید مواد افیونی اتحاد جماهیر شوروی قابل تکرار است و دلیلی برای نگرانی از احتمال انحراف این برنامه به سمت بازار سیاه و افزایش تعداد معتادان به تریاک و هروئین وجود ندارد.

هنوز هم با گذشت نزدیک به 2 دهه از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی هیچ‌کس به درستی نمی‌داند چه میزان مواد مخدر در آن دوران روانه خیابان‌ها می‌شد. تلاش رهبران شوروی برای مخفی نگاهداشتن آمار معتادان در این کشور باعث شده بود اطلاعات دقیقی در مورد انحراف از برنامه کشت قانونمند خشخاش در دست نباشد.

حتی رژیم سرکوبگر و خودکامه‌ای چون اتحاد جماهیر شوروی هم نتوانسته بود مانع از اشاعه اعتیاد شود. قرقیزستان همین حالا هم در رتبه‌بندی فساد جهان «نشریه فوربس» در رتبه چهارم قرار دارد و همین مساله باعث شده خیلی‌ها بگویند قرقیزستان در صورت قانونمند کردن کاشت خشخاش خیلی زود به کشوری با اقتصاد مبتنی بر مواد مخدر چون افغانستان تبدیل خواهد ‌شد.

این کشور که در مسیر قاچاق مواد مخدر از افغانستان به روسیه و اروپا قرار دارد طی سال‌های اخیر شاهد افزایش در خور توجه شمار معتادان بوده است. اداره مواد مخدر و جنایت سازمان ملل متحد در سال 2006 تعداد معتادان تزریقی قرقیزستان، کشوری با 5/5 میلیون نفر جمعیت را در حدود 25 هزار نفر بر‌آورد کرده بود.

اجرای برنامه قانونمندسازی کشت خشخاش شمشیری دولبه است. این برنامه به همان اندازه که می‌‌تواند سودمند باشد ممکن است مشکلاتی هم برای جامعه به بار آورد.

اشاعه کشت خشخاش و تولید قانونی مواد افیونی بر روند سرمایه‌گذاری خارجی در قرقیزستان اثر می‌گذارد و با به صدا در آوردن زنگ‌های خطر موقعیت جهانی قرقیزستان را به خطر می‌افکند. بدتر آن که زارعان کشور‌های مجاور ممکن است با الگوبرداری از قرقیزستان به کشت مخفیانه خشخاش روی آورند که این مساله در درازمدت تهدیدی برای امنیت سراسر منطقه خواهد بود.