بهجت عارفان

لطفا شمه‌ای از سیر زندگی آیت‌الله بهجت را بیان فرمایید.

ایشان در اواخر سال 1334 هجری قمری در خانواده‌ای دیندار و تقواپیشه در شهر مذهبی فومن واقع در استان گیلان به دنیا آمد. پدرشان از مردان مورد اعتماد شهر فومن بود و در ضمن اشتغال به کسب و کار، به رتق و فتق امور مردم می‌پرداخت و نیز اهل ادب بوده و اشعاری در مراثی اهل بیت علیهم‌السلام بویژه امام حسین(ع) می‌سرود.

ایشان در کودکی تحت تربیت چنین پدری پرورش یافت. از همان کودکی از بازی‌های کودکانه پرهیز می‌کرد و آثار نبوغ و انوار ایمان در چهره اش نمایان و عشق فوق‌العاده به کسب علم و دانش در رفتارش جلوه گر بود.

تحصیلات ابتدایی را در مکتبخانه فومن به پایان برد و در همان شهر به تحصیل علوم دینی پرداخت و در سال 1348 هجری قمری در 14 سالگی وارد حوزه علمیه کربلا شد و پس از 4 سال استفاده از فیوضات سیدالشهدا و خواندن برخی کتاب‌های فقه و اصول در سال 1352 هجری قمری برای ادامه تحصیل به نجف اشرف مشرف و قسمت‌های پایانی سطح را در محضر آیات عظام از جمله مرحوم آیت‌الله آقا شیخ مرتضی طالقانی به پایان رساند.

وی پس از پایان دوره سطح به حوزه گرانقدر و پرمحتوای آیت حق حاج شیخ محمد حسین غروی اصفهانی معروف به کمپانی وارد شد و در محضر آن علامه کبیر به تکمیل نظریات فقهی و اصولی خویش پرداخت و در کنار آن از آیات عظام شیخ محمد کاظم شیرازی، نائینی، آقا ضیاء عراقی و سیدابوالحسن اصفهانی بهره برد. وی اشارات ابن‌سینا و اسفار ملاصدرا را نزد مرحوم آیت‌الله سید حسن بادکوبه‌ای فرا گرفته است. ایشان در سال 1363 هجری قمری مطابق با سال 1324 هجری شمسی به ایران بازگشته و چند ماهی در موطن خود فومن اقامت گزید و موقع بازگشت به حوزه علمیه نجف به قصد زیارت حرم حضرت معصومه(س) و اطلاع از وضعیت حوزه علمیه قم وارد قم شد و پس از چند ماه توقف، خبر رحلت استادان بزرگ حوزه نجف را شنید و لذا تصمیم گرفت در شهر مقدس قم اقامت کند. در این حوزه نیز از محضر آیات عظام حجت کوه کمره‌ای و بروجردی استفاده کرد و از شاگردان برجسته و مستشکلین معروف و مبرز درس آیت‌الله العظمی بروجردی بود و به واسطه شهرت گریزی غالبا در منزل تدریس می‌کرد و در این چند سال اخیر در مسجد به تدریس می‌پرداخت. ایشان در همان نجف سطوح عالیه را تدریس می‌کرد و در قم هم این رویه را ادامه داد. در مجموع ایشان قریب به 60 سال به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال داشتند و فضلای گرانقدری از محضر پرفیضشان بهره بردند.

از جمله ویژگی‌های مهم شخصیت آیت‌الله بهجت، عرفان ایشان بود. ایشان مراحل سیرو سلوک و عرفان را در چه زمانی و نزد چه کسانی طی نمود؟

ایشان در ضمن تحصیل و پیش از دوران بلوغ به تهذیب نفس و استکمال معنوی همت گمارد و در کربلا در تفحص استاد و مربی اخلاقی بر آمده و به وجود آیت حق، عالم ربانی و عارف نامی آیت‌الله قاضی که در نجف اقامت داشتند پی برد و در 18 سالگی به محضر پرفیض ایشان بار می‌یابد و مورد عنایت ویژه آن استاد معظم قرار می‌گیرد و در عنفوان جوانی چندان مراحل عرفان را سپری می‌کند که غبطه دیگران را بر می‌انگیزد.

برخی از نزدیکان مرحوم قاضی می‌گویند از مقامات و مراحلی که طی کرده‌اند، اطلاع داریم ولی عهدی داریم با ایشان که به احدی نگوییم. ایشان در زمینه مسائل اخلاقی از محضر آیت‌الله آقا شیخ مرتضی طالقانی و آقا سید عبدالغفار نیز استفاده کردند.

جایگاه علمی آیت‌الله بهجت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

گواهی استادان و همدوره‌ای‌ها و شاگردان برجسته نمایانگر دقت نظر، نبوغ و برجستگی علمی ایشان را می‌رساند. یکی از دانشمندان نجف می‌گوید ایشان در درس به مرحوم آیت‌الله کمپانی امان نمی‌داد و پیوسته بحث‌ها را مورد نقد قرار می‌داد.

علامه محمد تقی جعفری نیز معتقد است ایشان در نجف به فضل و عرفان شناخته شده بود.

حجت‌الاسلام و المسلمین امجد می‌گوید، ایشان در علمیت در افق اعلاست، فقیهی است بسیار بزرگ و... و اعتبار علمی ایشان تا حدی بود که برخی از شاگردان نقل می‌کنند که شهید آیت‌الله مطهری سفارش می‌کرد ما به درس ایشان برویم و آیت‌الله آقا موسی زنجانی هم می‌گوید ما به درس ایشان رفتیم خیلی دقیق بودند و محققانه بحث می‌کردند.

بخشی از ویژگی‌های اخلاقی و عرفانی حضرت آیت‌الله بهجت را برای ما بیان کنید.

آن عارف بزرگ، ویژگی‌های اخلاقی برجسته‌ای داشت؛ از جمله تقوا و خودسازی؛ آن بزرگوار در همه حال، عقربه زندگی و حیات خویش را به سوی خدا چرخانده و کوشیده بود تا پیوسته در حوزه جاذبه الهی قرار بگیرد تا حدی که درباره او گفته‌اند نمی‌شود گفت که ایشان آدم باتقوایی است، بلکه ایشان عین تقوا و مجسمه تقواست. ویژگی دیگر ایشان، زهد و ساده زیستی است. آیت‌الله از آن دسته از اولیای خداست که پیوسته بی رغبت به دنیا و آزاده و بی تکلف زیسته است و ذره‌ای به تعلقات و مادیات آلوده نگشت. زندگی ساده او در خانه‌ای قدیمی و محقر در قم گواه صادق بر روح بزرگ و زاهدانه این پیر فرزانه بود. از دیگر ویژگی‌های ایشان می‌توان به عبادت ایشان اشاره کرد. ارتباط استوار آیت‌الله با خداوند، ذکرهای پی در پی به جای آوردن نوافل و شب زنده داری‌های کم نظیر ایشان بسیار عبرت‌انگیز است. سال‌های سال نماز جماعت ایشان از شورانگیزترین، باصفاترین و روح نوازترین نمازهای جماعت ایران اسلامی بود. در این نماز عالمان وارسته و خداجوی، بسیاری از طلاب تقواپیشه و دیگر قشرهای مردم شرکت می‌کردند و لذا مورد عنایت بزرگان بود. علامه طباطبایی نیز در آن شرکت می‌جست و آیت‌الله بهاء الدینی عنایت خاصی به نماز ایشان داشت.

از ویژگی‌های دیگر ایشان می‌توان به زیارت و توسل اشاره کرد. ایشان هر روز به زیارت حضرت معصومه(س) مشرف می‌شد و زیارت عاشورا قرائت می‌کرد و در موقعی که در نجف بود، بسیار به مسجد سهله می‌رفت و شب‌ها را بیتوته می‌کرد. تواضع و فروتنی، ویژگی دیگر این عالم ربانی بود. شهرت گریزی، هواستیزی و فروتنی از دیگر ابعاد برجسته شخصیت معنوی ایشان است. به کسانی که از ایشان مسن تر بودند یا جلوتر بودند یا در قید حیات بودند اجازه انتشار توضیح‌المسائل خود را نمی‌داد و بعدها وقتی رساله چاپ شد اجازه نداد از وجوهات رساله ایشان چاپ شود و در مجالسی که از طرف ایشان برگزار می‌شد می‌فرمود از او نامی نبرند. کتوم بودن هم از دیگر ویژگی‌های ایشان بود. یکی از ویژگی‌های ایشان این است که در اظهار مقامات معنوی کتوم بودند. بسیار نادر اتفاق می‌افتاد که به گونه‌ای رفتار کنند یا سخنی بگویند که دیگران متوجه شوند یک کار خارق‌العاده‌ای را انجام داده‌اند.

جایگاه ایشان نزد امام خمینی و بزرگان دیگر چگونه بود؟ کمی توضیح دهید.

امام خمینی عنایت خاصی به ایشان داشتند و آقای بهجت هم به امام علاقه‌مند بودند. مرحوم آقا مصطفی از پدرشان مرحوم امام نقل کرده‌اند که آقا معتقدند جناب آقای بهجت دارای مقامات معنوی بسیار ممتازی هستند، از جمله این که می‌فرمودند ایشان دارای موت اختیاری است، یعنی قدرت این را دارند هر وقت بخواهند روح خویش را از بدن خلع کنند و بعد مراجعت کند. علامه طباطبایی ایشان را عبد صالح و آیت‌الله بهاءالدینی، ثروتمندترین مرد معنوی را آقای بهجت می‌دانست. وقتی از آیت‌الله حاج سید عبدالکریم کشمیری پرسیدند اکنون چه کسی را به عنوان استاد کامل معرفی می‌کنید ایشان فرمودند آقای بهجت، آقای بهجت.

علامه محمد تقی جعفری مصداق بارز علما را ایشان می‌دانستند و می‌گفتند هر وقت ایشان را می‌بینم تا چند روز اثر ملاقات در من باقی است.

سیدجواد میرخلیلی