شیخ ‌تنها

نه حضور خاتمی و نه اعلام کاندیداتوری میرحسین موسوی، هیچ یک سبب نشد تا شیخ اصلاحات از نامزدی در انتخابات آتی اعلام انصراف کند؛ در حالی که در هر یک از این دو مقطع اظهارنظرها و تلاش‌های اصلاح‌طلبان برای ایجاد اجماع میان کاندیداهای این طیف، معطوف به حذف کروبی بود؛ اما او پس از اعلام کاندیداتوری خاتمی گفت: «ایشان دوست و برادر من هستند و بنده خودم در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 76 از ایشان خواستم و اصرار کردم که برای این انتخابات کاندیدا شوند و از او حمایت کردم. الان هم از کاندیداتوری‌‌شان استقبال می‌کنم، ولی علی‌رغم احترامی که برای ایشان قائل هستم‌، حاضر به کناره‌گیری به نفع هیچ‌کس نیستم.»

هرچه اصرارها بیشتر شد، انکار کروبی هم ادامه یافت تا این‌که خاتمی از نامزدی انصراف داد. حامیان کروبی در آن مقطع به مراد خود دست‌مریزاد گفتند و چنین موضعگیری کردند که اگر کروبی به نفع خاتمی کناره‌گیری کرده بود، تکلیف چه می‌شد؟ به این ترتیب آنها پیشاپیش اعلام کردند همچون حامیان خاتمی که بتدریج به میرحسین موسوی روی آوردند، قصد ندارند با طرد کروبی به حمایت از دیگر کاندیدای اصلاح‌طلب موجود دست یازند.

زمستان 87 فرصت مناسبی برای احزاب و گروه‌های اصلاح‌طلب بود تا تکلیف خود را در عرصه انتخابات ریاست‌جمهوری مشخص کنند و نشان دهند در کدام سوی این نقشه شطرنج ایستاده‌اند؛ البته کناره‌گیری خاتمی و اعلام حمایتش از میرحسین موسوی، صحنه را به گونه‌ای تغییر داد که اعلام موضع گروه‌های سیاسی چپ‌گرا به وقت اضافه و پس از تعطیلات نوروز کشیده شد. گرچه گروه‌هایی چون خانه کارگر و حزب اسلامی کار در اولین فرصت حمایتشان را از موسوی اعلام کردند، اما تصمیم‌گیری برای احزابی چون جبهه مشارکت، سازمان مجاهدین و مجمع روحانیون مبارز به این سادگی نبود. بالاخره با حمایت مجمع روحانیون مبارز از موسوی در 24 فروردین، حلقه حمایت گروه‌های سیاسی اصلاح‌طلب از میرحسین موسوی کامل شد و اعتمادملی تنها حزب حامی کروبی در حلقه جبهه دوم خردادی‌ها باقی ماند.اما تنهاتر از حزب اعتمادملی، دبیرکل آن بود که حتی در درون حزب خودش هم مخالفانی دارد و برخی از اعضای حزبش علنا و عملا از موسوی حمایت می‌کنند.اما دبیرکل حزب اعتمادملی شخصا در واکنش به احتمال کناره‌گیری‌اش گفته است: «کناره‌گیری برای هیچ‌کس مطرح نیست و شایعه است که به آن اهمیت نمی‌دهیم. مردم نیز بازیچه نیستند که افراد را بیاوریم یا ببریم. بیان چنین حرف‌هایی به پرشور شدن انتخابات ضربه می‌زند.»

علل پافشاری کروبی بر کاندیداتوری

شیخ اصلاحات، مردی 72 ساله از توابع الیگودرز لرستان است. نگاهی به برگه اول شناسنامه مهدی کروبی نشان می‌دهد او همین یک‌بار را فرصت دارد تا بار دیگر شانس خود را برای حضور و کاندیداتوری در انتخابات ریاست‌جمهوری بیازماید، چرا که برخورداری از حداکثر 75 سال، یکی از شروط کاندیداتوری در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده است.

چرا کروبی باید از همین یک شانس خود بگذرد؟ چرا او نباید بخت خود را برای آخرین بار بیازماید؟ چه کسی می‌تواند این حق را از او بازستاند؟ چهره‌هایی چون محمدرضا خباز و اسماعیل گرامی‌مقدم، اعضای شورای مرکزی حزب اعتمادملی به استناد این‌که کروبی زودتر از هر کاندیدای دیگری فعالیتش را آغاز کرده، ستادهای انتخاباتی‌اش را ساماندهی نموده و حتی در یک دوره نیز رقابت در انتخابات ریاست‌جمهوری نهم را آزموده است، تاکید دارند که نمی‌توان از کروبی خواست تا به نفع کاندیدایی کناره‌گیری کند.

به گفته آنان در طول سال‌هایی که مهندس موسوی، کنج عزلت گزیده بود، کروبی بارها با همان مشی کدخدامنشانه همیشگی‌اش از او خواست تا وارد عرصه شده و کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری شود. او نیامد اما شیخ در عرصه ماند.

علت دیگر اصرار کروبی برای حضور در عرصه، استناد وی به پایگاه و وزن اجتماعی‌اش است. اگرچه او در انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته حدود 5/4 میلیون رای آورد، اما کروبی همچنان معتقد است آرایی بیش از این دارد و در سطح روستاها و شهرهای کوچک شناخته‌شده‌تر است.

ویژگی‌های منحصر به فرد

فارغ از دلایلی که برای اصرار کروبی به منظور کاندیداتوری انتخابات ریاست‌جمهوری آتی مطرح است، با نگاهی منصفانه می‌توان گفت تداوم این حضور چندان هم به ضرر اصلاح‌طلبان نیست. به عبارت دیگر اگرچه برخی تحلیلگران اصلاح‌طلب بر این باورند که تنها شانس پیروزی این طیف در اجماع آنها بر حمایت از کاندیدایی واحد در مرحله اول است، اما اصرار حامیان کروبی برای اجماع در مرحله دوم نیزمی‌تواند ثمربخش باشد. صاحبان تفکر اول از این نگرانند که با وجود 2 کاندیدا از سوی اصلاح‌طلبان، آرای مردم به این طیف سیاسی سرشکن شود، اما ارائه‌دهندگان دیدگاه دوم معتقدند که به جز منطق همپوشانی رای میان موسوی و کروبی، کروبی شخصا از پایگاه رای منحصر به فردی به دلیل روحانی بودن و مشی معتدلش برخوردار است که در صورت کناره‌گیری وی، این بخش از آراء به صحنه نخواهد آمد. از این‌رو حضور کروبی برای برگزاری انتخاباتی پرشورتر لازم است.

تحلیلگرانی که حضور کروبی را مغتنم می‌شمارند، بر فاکتور حضور حداکثری مردم برای پیروزی اصلاح‌طلبان در انتخابات آتی تاکید دارند. به اعتقاد آنها اصلاح‌طلبان تنها در صورتی پیروز می‌شوند که سطح مشارکت در انتخابات بیش از 50 درصد واجدان شرایط اخذ رای باشد. از نگاه آنان، مشارکتی پایین‌تر از این سطح قطعا به پیروزی جناح رقیب می‌انجامد. با حضور کروبی و فراهم آوردن زمینه‌های مشارکت حداکثری مردم این احتمال می‌رود که سرنوشت انتخابات ریاست‌جمهوری نهم در انتظار انتخابات آتی نیز باشد. یعنی با کسب حدود 14 میلیون رای از سوی احمدی‌نژاد از یک‌سو و کسب حدود 16 میلیون رای از سوی هر دو کاندیدای اصلاح‌طلب، انتخابات به مرحله دوم می‌کشد. در این مرحله، رقابت میان احمدی‌نژاد با یکی از 2 کاندیدای اصلاح‌طلب خواهد بود. اصلاح‌طلبان در این مرحله اجماع می‌کنند و شانس پیروزی خود را افزایش می‌دهند.

علاوه بر این، باید گفت مهدی کروبی از ویژگی منحصر به فرد دیگری نیز برخوردار است که دیگر کاندیدای اصلاح‌طلب موجود فاقد آن است . نگاهی به آرای کروبی در انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته، نشانگر موفقیت وی در شهرهای خرد و روستاهاست. البته حامیان سرسخت کروبی، این‌که تنها خاستگاه وی در میان توده‌های مردم است را برنمی‌تابند و حضور جمعی از روشنفکران سیاسی در ستادهای انتخاباتی وی را شاهد می‌آورند. او دقیقا نخبگانی از اصلاح‌طلبان را به خود جذب کرده است که حمایت‌هایشان از دولت اصلاحات منتقدانه بود و بیش از آن‌که به حمایت از خاتمی منجر شود، منجر به تخریب او و دولتش بود. چهره‌هایی همچون عباس عبدی یا عطاءالله مهاجرانی کسانی هستند که یا طرح عبور از خاتمی را مطرح کردند یا به دلایل مسائل موجود در زندگی شخصی‌‌شان تا مدت‌ها اصلاح‌طلبان را مضحکه ستون‌های طنز و شایعه رسانه‌ها کردند.

اما مهم‌ترین ویژگی منحصر به فرد شیخ مهدی کروبی در اعلام مواضعی است که او با صدایی بلند و در فضای رسانه‌ای می‌تواند فریاد کند، اما دیگر اصلاح‌طلبان یا کاندیداهای آنها امکان بیان آن را ندارند. این به دلیل عدم اعتقاد این اصلاح‌طلبان به مواضع کروبی نیست، بلکه به دلیل فقدان حاشیه امنیتی لازم است. مثلا در مورد پرهیز نظامیان از ورود به عرصه انتخابات، دیدگاه مشترکی در هر دو طیف سیاسی موجود در کشور وجود دارد؛ اما اگر شائبه‌ای به شکستن این توافق از سوی یکی از دو جناح حاصل شود، معمولا اصلاح‌طلبان تنها زبان به گلایه گشوده و بی‌هیچ اقدام عملی‌ای فقط به نقد این مساله در سخنرانی‌هایشان می‌پردازند.

این ویژگی کروبی سبب شده تا دیگر کاندیدای اصلاح‌طلب نیز با تکیه بر وی و مشارکت با او وارد محدوده‌ای شود که تاکنون بجز کروبی، کمتر کسی جرات ورود به آن را داشته است.

خبرسازترین کاندیدا

کروبی در میان 3 کاندیدای دیگری که در عرصه انتخابات ریاست‌جمهوری دهم حضور دارند، یکی از خبرسازترین چهره‌هاست. آن هم نه به واسطه اعلام موضع انتخاباتی‌اش، بلکه به دلیل حاشیه‌هایی که حول و حوش کاندیداتوری وی وجود دارد. در دومین هفته از اردیبهشت ماه، تیتر روزنامه اعتماد ملی با این عبارت که «اعدام کودکان را متوقف کنید» منشاء حاشیه‌هایی جدید و با واکنش تند کیهان مواجه گردید که توسط کروبی نیز پاسخ داده شد.

همین گفت‌ و شنود دوطرفه کروبی و شریعتمداری سبب شد تا باب مجادلات رسانه‌ای اعتماد ملی و کیهان باز شده و طی روزهای گذشته هر روز واکنشی به طرف مقابل را در آن شاهد باشیم. یک روز کروبی نامه سرگشاده نوشت و گفت او سعید سیرجانی نیست، روز دیگر شریعتمداری نوشت که نگذارید مردم بفهمند که در بنیاد شهید چه گذشت و... .

دفاع از رکسانا صابری و درخواست برگزاری محکمه‌ای عادلانه برای او نیز وجه تمایز دیگری برای شیخ اصلاحات در مقابل دیگر رقبایش است؛ البته کروبی که دفاع از دراویش گنابادی، دانشجویان زندانی، ملی  مذهبی‌ها و... را نیز در سال‌های گذشته به دوش گرفته است، هرچند برخی آن را به حساب تبلیغات انتخاباتی‌اش می‌گذارند. باید گفت او بی‌محابا وارد موضوعاتی می‌شود که دیگر کاندیداها از ورود به آن پرهیز دارند. کروبی علی‌رغم اعلام برائت برخی کاندیداها‌، از حامیان دانشجویان طیف علامه نیز بوده است و اگرچه در این روزها به خاطر حمایت‌هایش از آنها مورد خطاب و عتاب قرار گرفته اما در واکنش گفته است: در سال‌های پیش به خاطر انتقادم به طیف علامه دفتر تحکیم مورد حمله قرار گرفتم. به نظر من اعضای طیف علامه اصلاح‌طلبانی هستند که حرف‌های تندی می‌زنند و من خطاب به اعضای طیف علامه گفتم حرف‌های شما را قبول ندارم، ولی از حقوق شما دفاع می‌کنم.

3 بیانیه انتخاباتی کروبی

کروبی تاکنون 3 بیانیه انتخاباتی منتشر کرده است. در نخستین بیانیه‌های انتخاباتی او که در بهمن سال گذشته منتشر شد‌، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های وی احیای مدیریت و برنامه‌ریزی و احیای شوراهاست. وی با تاکید بر این‌که بر اثر تکروی و استفاده نکردن از خرد جمعی مدیریت، برنامه‌ریزی و شوراها  همچون سازمان برنامه و بودجه یا شورای پول و اعتبار  بر هم زده شده است، در این بیانیه خود آورده بود: این کارهای نسنجیده سبب شده تا به جای این شورا جمعی این کار را انجام می‌دهند که حتی پس از این‌که مجمع تشخیص مصلحت چند مورد از شوراها را از جمله شورای پول برگرداند، حتی یک جلسه هم تشکیل نشد و به مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام عمل نکردند. کروبی در دومین بیانیه خود بر لزوم مطالعه، خردجمعی و استفاده از نیروهای کارآمد و مجرب تاکید کرده و حذف مدیران لایق از عرصه انتخابات را به منزله سرمایه‌سوزی دانسته و آورده است: اینها از سرمایه‌های ملت تجربه‌ آموخته بودند و مشخص است حذف آنها چه ضایعه‌ای را می‌آفریند. او حتی در نقد تزلزل مدیریتی در دولت نهم، در یکی از سخنرانی‌های خود از تغییر چهارباره وزیر کشور در فاصله دور اول و دوم انتخابات نیز ابراز نگرانی کرده است؛ اما کروبی در سومین بیانیه انتخاباتی‌اش بر دفاع از حقوق شهروندان ایرانی و احیای برخی حقوق تاکید کرد و نوشت: «در زمینه حقوق سیاسی بیش از هر چیز بر مخالفت دیرینه خود بر حذف گرایش‌های مختلف از حق انتخاب شدن در قالب نظارت استصوابی تاکید خواهم کرد، ادامه این روند برای بقای انقلاب و نظام اسلامی‌ بسیار خطرناک است. کاری که بارها و بارها از سال 1370 تاکنون در نزدیک به 2 دهه بر آن تاکید فراوان داشته‌ام، در این زمینه فراهم کردن شرایط برای نظارت مردم بر انتخابات و سلامت آن نیز در دستور قرار خواهد داشت.»

شیخ اصلاحات در خرداد 84 و پس از شکست در انتخابات ریاست‌جمهوری نهم، با برگزاری یک نشست خبری‌ نسبت به تضییع حقوق خود اعتراض کرد و گفت تنها در فاصله 2 ساعت خواب صبحگاهی از 5 تا 7 صبح روز شمارش آراء، نتایج انتخابات تغییر کرده است. او که خود را یکی از کاندیداهای راه یافته به دور دوم می‌پنداشت، این خواب را به خواب اصحاب کهف تشبیه کرد و در یک مصاحبه تلویزیونی به شوخی گفت: به هاشمی رفسنجانی توصیه کردم که درشب شمارش آرای دور دوم انتخابات، نخوابد!

او که برای دومین بار حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری را می‌آزماید‌، با بیان این‌که سرنوشت سیاسی خود را با امام خمینیره و آرمان‌های ایشان گره ز‌ده ‌است و در نظام بجز رهبری با همه اختلاف‌نظر دارد، در یکی از نشست‌های اخیر خود تأکید کرد: «سرنوشتم را با اصل نظام گره می‌زنم و چون از نیروهای قدیمی هستم، سرنوشتم را با مخالفین نظام گره نمی‌زنم.»

نسرین وزیری