کپی‌رایت هم جلودار مترجمان ایرانی نیست

یکی از مشهورترین کتاب‌هایی که به این سرنوشت دچار شد رمان معروف «کوری» نوشته ژوزه ساراماگو برنده جایزه ادبی نوبل در سال 1998 است.

آنهایی که کتاب «کوری» ساراماگو را خوانده‌اند به یاد دارند که از این کتاب 3 ترجمه در فاصله‌ای اندک به بازار آمد؛ اسدالله امرایی، مینو مشیری و مهدی غبرایی 3 مترجمی بودند که به فاصله‌ای کوتاه ترجمه‌هایی از این اثر پرفروش به بازار ارائه کردند؛ اتفاقی که برای «بادبادک‌باز» خالد حسینی نیز افتاد.

اندکی بعد از اعلام نام این کتاب به عنوان رمان اول فهرست پرفروش‌های سایت آمازون باز هم 3 مترجم ایرانی  این کتاب را که افغانی‌ها خود «کاغذپران» می‌خوانندش  به فکر ترجمه اثر افتادند.

زیبا گنجی و پریسا سلیمان‌زاده ترجمه مشترکی را به نشر مروارید ارائه دادند و مهدی غبرایی نیز ترجمه‌اش را به نشر نیلوفر داد.

پس از مدتی باز کتاب «کافکا در ساحل» (یا به قولی در کرانه) نوشته هاروکی موراکامی این بار با 4 ترجمه به بازار نشر ایران آمد.

گیتا گرکانی (نشر کاروان)، مهدی غبرایی (نشر نیلوفر) آسیه و پروانه عزیزی (ترجمه مشترک توسط انتشارات بازتاب نگار) این کتاب ارزشمند را که  در سال 2006 جایزه پن  بوک را از آن خود کرده و  در سال 2005 میلادی، یکی از 10 کتاب سال نیویورک‌تایمز شده بود سال گذشته به مخاطبان ارائه کردند.

این روزها دوباره چنین اتفاقی برای تازه‌ترین رمان پل استر در ایران افتاده است.

خبرگزاری مهر دیروز در خبری نوشت سومین ترجمه از یک رمان پل استر نویسنده آمریکایی به فاصله تنها دو ماه از انتشار همزمان 2 ترجمه دیگر آن، از زیر چاپ درآمد.

عنوان انگلیسی این کتاب «Travels in the scriptorium» است که جالب است مترجمان ایرانی حتی برای عنوان اثر نیز اتفاق‌نظر ندارند. شاید به این دلیل که بگویند ما جور دیگر می‌بینیم.

سومین ترجمه این کتاب با عنوان «سفر در اتاق نسخه‌برداری» از مهدی غبرایی بزودی توسط انتشارات ثالث منتشر می‌شود و این در حالی است که کتاب پل استر پیش از این با دو ترجمه متفاوت یکی با عنوان «سفر در اتاق کتابت» و دیگری «سفر در اتاق تحریر» توسط دو ناشر یکی چشمه و دیگری افق منتشر شده بود. جالب آن که هیچ‌گاه مترجمان دوم و سوم در مقدمه یا جای دیگر هیچ توضیحی نمی‌دهند که ترجمه‌های قبلی چه ایرادی داشت که آنها ناگزیر از کار مجدد شدند!

کتاب 168 صفحه‌ای «سفر در اتاق تحریر» را مهسا ملک مرزبان ترجمه، عزیز ترسه، ویراستاری و انتشارات افق منتشر کرد.

کتابی با کپی‌رایت

با این که در نخستین صفحه این کتاب و پیش از مقدمه مترجم، ناشر آن اعلام کرده بود که «با پل استر» نویسنده کتاب «سفر در اتاق تحریر» برای خرید امتیاز انتشار ترجمه فارسی کتاب  طبق قانون بین‌المللی حق انحصاری نشر اثر به توافق رسیده» همزمان ترجمه دیگری از همین اثر روانه بازار کتاب شد؛ این کتاب البته با عنوان اندکی متفاوت با اولی به نام «سفر در اتاق کتابت» و با ترجمه احسان نوروزی منتشر شد.

«سفر در اتاق کتابت» را نیز امیر احمدی‌آریان ویراستاری و نشر چشمه منتشر کرد.

نکته جالب در این میان این است که یکی از ناشران حتی حق انحصاری نشر اثر را خریداری کرده است اما همچنان شاهد ترجمه همزمان و بدون توجه مترجمان ایرانی به حقوق مولف هستیم.

به نظر می‌رسد عدم پیوستن ایران به کپی‌رایت باعث شده است ناشران ایرانی حتی نسبت به اخذ اطلاعات مربوط به همکاران خود را که قوانین و قواعد حرفه‌ای نشر را رعایت می‌کنند نیز بی‌تفاوت باشند و به همین دلیل حقوقی کتابی که دارای حق انحصاری ترجمه در ایران است توسط ناشران دیگر حتی پس از ورود به  بازار رعایت نمی‌شود که یادآور گندیدن نمک و آن ضرب‌المثل معروف است.

شاید راه‌اندازی بانک اطلاعاتی ترجمه که از برنامه‌های اعلام شده سرای عالی ترجمه است بتواند در رفع این مشکل و به روز کردن اطلاعات حرفه‌ای کتاب‌های در حال ترجمه در ایران موثر باشد تا دیگر شاهد چنین وضعی نباشیم.

باید دید ناشر کتاب پل استر که حق انحصاری ترجمه را به نشر افق فروخته است در برابر این بی‌اعتنایی ناشران ایرانی به حقوق خود چه واکنشی  نشان خواهد داد؟

در این میان نکته جالب این است که مهدی غبرایی پای ثابت ترجمه‌های همزمان در چند سال اخیر بوده است و این مترجم ارزشمند کشورمان نیازمند دریافت اطلاعات بیشتر و به‌روزتری از همکاران خود برای عدم همپوشانی فعالیت‌هایش با دیگر مترجمان ادبی است.