در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
نهمین ماه از تقویم هجری قمری، ماه مبارک رمضان است. این ماه را عرب‌ها «شهر (ماه) الصیام» یا « شهر الرمضان»، ترک‌ها « اوروج»( یا احتمالاً «عروج)» و ترکمن‌ها «اورازا»( احتمالاً تغییر یافته کلمه «روزه» است) و یا «رمضان» می‌نامند.
ترکمن‌ها به لحاظ کثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم، به خاطر داشتن پیشینه فرهنگی بسیار قدیمی، تقریباً برای هر مناسبتی مراسم خاصی دارند. یکی از این مناسبت ها، ماه مبارک رمضان است. فرا رسیدن این ماه باعث خوشحالی هر فرد ترکمن می‌شود و به خاطر همین نیز سنت‌ها و مراسم ویژه‌ای نیز برای آن دارند که در این مقاله سعی شده است به ذکر هر کدام از آنها پرداخته شود.
ماه مبارک رمضان در میان ترکمن‌ها از جایگاه والایی برخوردار است. در این ماه ترکمن ها،از مرد و زن تا پیر و جوان و نوجوانان، با شور و شوقی عجیب، غیر از برجای آوردن فرایض، در تمامی مراسمی که ویژه این ماه برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند.
برای پی بردن به جایگاه والای این ماه در بین ترکمن ها، به بیتی از شاعر بزرگ و بنیان گذار ادبیات ترکمن یعنی مختومقلی فراغی اشاره می‌کنیم. این سخنور بزرگ ترکمن در یکی از شعرهای خود درباره جایگاه والای این ماه مبارک چنین نوشته است:
از بین چهار فصل سال و دوازده ماه
رمضان می‌آید و آن بهترین ماه است.
سنت‌های استقبال از رمضان
ترکمن‌ها حداقل یک هفته قبل از حلول ماه مبارک رمضان، مقدمات ورود به این ماه پر فیض را فراهم می‌کنند؛ زنان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل می‌پردازند و مردان نیز خواربار و ملزومات مورد نیاز این ماه را خریداری می‌کنند.
در بسیاری از مناطق ترکمن نشین، رسم است که زنان و دختران ترکمن آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شکل دسته جمعی، مسجد محل خود را نظافت می‌نمایند. برخی از خانواده‌ها نیز سجاده‌هایی از جنس قالیچه و نمد را که به آن «نمازلیق» می‌گویند، به مسجد محل خود اهداء می‌کنند.
رویت هلال ماه رمضان (آی گؤرمک) نیز در میان ترکمن‌ها با هیجان خاصی همراه است. ترکمن‌ها عقیده دارند هرکس زودتر از بقیه هلال ماه را ببیند، ثواب بیشتری می‌برد و حتی باعث افزایش بینایی می‌شود. به همین خاطر پیر و جوان سعی می‌کنند برای دیدن هلال ماه که علامت حلول ماه مبارک است به بالای ارتفاعات و پشت بام‌ها بروند تا زودتر از دیگران ببینند. عصر شبهای آخر ماه شعبان، نگاه غالب مردم ترکمن به سمت مغرب آسمان است تا شاید هلال ماه را روِیت کنند. فردی که هلال ماه را می‌بیند آیه شریفه 189 سوره بقره را قرائت می‌کند و با خوشحالی و صدای بلند به دیگران اعلام می‌کند که ماه را روِیت کرده است. رسم بر این است که هر فرد ترکمن، چه آنها که در همان شب ماه را می‌بینند و چه آنها که در شبهای دیگر آن را روِیت می‌کنند، به محض دیدن ماه، دست خود را به سمت آن دراز می‌کنند و به پیشانی می‌سایند و این کار را سه بار تکرار می‌کنند و می‌گویند «گلجک ئیلا خدای یئتیرسین!( »یعنی: خداوند دیدن این ماه را در سال آینده نیز قسمت ما نماید!)
یکی دیگر از سنت‌های حسنه ترکمن‌ها پیش از آغاز این ماه مبارک، مراسم آشتی کنان است. به این ترتیب که ریش سفیدان هر محله - که به آنها «یاش اولی» می‌گویند - بنا به ابتکار خود، آنها را که در آن محله با هم کدورتی دارند، بدون اطلاع از همدیگر برای صرف چای به خانه‌اش دعوت می‌کند و آنها را آشتی می‌دهد.
برپایی نماز تراویح و ختم قرآن:
در طول ماه مبارک رمضان، مساجد ترکمن‌ها پر ازدحام است و حال و هوایی دیگر دارد. اگر در شبهای ماه مبارک رمضان در مناطق ترکمن نشین باشی و از گلدسته‌های مساجد صدای اذان برای برپایی نماز عشاء را بشنوی، پیر و جوان و حتی کودکان را خواهی دید که با عرقچین‌های سفیدی که بر سر دارند، به سمت مساجد می‌روند. در شبهای ماه مبارک رمضان، جمعیت عظیمی که اکثر آنها را جوانان و نوجوانان و حتی کودکان تشکیل می‌دهند برای برپایی نماز عشا و نماز «تراویح» که پس از آن به جماعت می‌خوانند، به مساجد می‌آیند. در بیش تر مساجد، به خاطر کثرت نمازگزاران و کافی نبودن فضای صحن برخی از مساجد، نمازگزاران در حیاط و حتی بیرون از حیاط مساجد نماز را بر جای می‌آورند. «تراویح» نمازی 20 رکعتی است که در قالب 10 نماز دو رکعتی، پس از اقامه نماز عشاء به جماعت خوانده می‌شود به این شکل که امام جماعت پس از خواندن حمد در هر رکعت، یک سوره از سوره‌های کوتاه قرآن مجید را در این نماز قرائت می‌کند. نماز تراویح در تمامی مساجد منطقه ترکمن نشین برپاست اما در برخی از مساجد نیز «نماز ختم» برپا می‌شود. به این ترتیب که در طول یک هفته، هر شب نمازگزاران در قالب همان نماز تراویح، به نماز می‌ایستند و امام جماعت در هر رکعت از نمازهای دو رکعتی، به جای قرائت سوره‌های کوتاه پس از حمد، از نخستین سوره ابتدای قرآن آغاز می‌نماید و در هر رکعت بخشی از قرآن را از حفظ می‌خواند و در رکعت‌های بعدی ادامه آن را می‌خواند و به این ترتیب در طول یک هفته، قرآن را به جماعت و در قالب نماز تراویح، ختم می‌کنند. هر چند این نمازهای 20 رکعتی (که در قالب نمازهای دو رکعتی برپا می‌شود) هر شب دو تا سه ساعت به طول می‌انجامد، اما ترکمن‌ها شرکت در آنها را از مستحبات مؤکد می‌دانند و گاه قبولی طاعات خود در این ماه را منوط به شرکت در آن نمازها می‌دانند.
آغیز آچار (افطار:)
روزهای ماه مبارک، شادی و نشاط را مهمان چهره‌ها می‌کند. هر روز قبل از اذان افطار، کودکان هر محله در محل ورودی به مسجد محل خود تجمع می‌کنند و منتظر اعلام فرا رسیدن وقت افطار می‌شوند و به محض این‌که موذن مسجد آن را اعلام می‌کند، به سوی منازل خود رفته و با صدای بلند فرارسیدن زمان افطار را به اطلاع دیگران می‌رسانند.
در بین ترکمن‌ها رسم بر این است که هر روز هر کدام از خانه‌های یک محله، غذایی درست می‌کنند و آن را به مسجد محله خود می‌فرستند تا نمازگزاران با آن افطار کنند.
قدر گیجه سی (شب قدر:)
هرچند شب قدر دقیقاً مشخص نشده است ولی در بین ترکمن‌ها از قدیم الایام و با استناد به شواهدی که فقهای ترکمن بیان می‌کنند، این مراسم در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود. ترکمن‌ها معتقدند که در این شب دو پیامبر الهی یعنی حضرت خضر و حضرت الیاس ظاهر می‌شوند و هرکس با آنها برخورد کند، خوشبخت می‌شود.
در این شب هر خانواده سفره مخصوصی پهن کرده و بر آن آجیل، میوه، شیرینی و نوعی شیرینی خانگی به نام «بیشمه» و آرد گندم به نام «قاوورداق» و «تالخان» و سمبوسه‌ای گوشتی به نام «بؤرک» می‌گذارند. در روستاهای ترکمن نشین، جوانان در گروه‌های مختلف، هر کدام مبلغی پول هزینه می‌کنند و با آن آجیل و میوه و شیرینی می‌خرند و در خانه‌ای گرد هم می‌آیند و ضمن خوردن و آشامیدن، به دعا و نیایش می‌پردازند و نماز شب قدر را برپا می‌دارند. در این شب، بین این گروه‌ها حتی تعریف افسانه و حکایت‌های قدیمی و پرسیدن چیستان‌ها از همدیگر نیز مرسوم است. همچنین رسم بر این است که هیچ کدام از افراد گروه نباید تا اذان صبح بخوابند و اگر کسی بخوابد، دیگر اعضای گروه، برای مطایبه با وی، با نخ و سوزن، او را به نمد یا زیرانداز می‌دوزند و یا با انگشت، سیاهی دیگ را بر روی صورت وی می‌کشند. این مراسم شب نشینی تا اذان صبح ادامه می‌یابد و اعضای گروه، پس از خوردن سحری، برای روز بعد نیت روزه می‌کنند.
در این شب همچنین برخی از دختران جوان دسته جمعی در فضای باز، گرد هم می‌نشینند و تصنیفی بنام «لاله» را بصورت گروهی و با صدای بلند در دل شب می‌خوانند. نواختن «قوپوز( »زنبورک) توسط دختران نیز از دیگر مرسومات این شب است.
یکی دیگر از رسومات این شب، آن است که از طرف خانواده داماد برای نوعروس یا دختری که تازه نامزد شده، هدیه‌ای برده می‌شود.
در ترکمنستان نیز این شب، شبی مقدس به حساب می‌آید. صدور فرمان عفو بسیاری از زندانیان در شب قدر هر سال از سوی رئیس جمهور، حکایت از ارزش والایی دارد که دولتمردان و مردم این کشور نسبت به این شب قائل هستند. علیرغم تغییر حکومت در این کشور، این رویه هنوز نیز همچنان ادامه دارد.
مراسم «یارمضان» و شکل برپایی آن در بین ترکمن‌های ایران و ترکمنستان
یکی دیگر از مراسم ماه رمضان در میان ترکمن ها، مراسم «یارمضان» است. این مراسم در بین ترکمن‌های ایران، در شب چهاردهم ماه رمضان و در ترکمنستان یک روز پیش از حلول این ماه مبارک برگزار می‌شود.
در این قسمت، نگارنده بر آن است ضمن توضیحی کوتاه در باره وضعیت برپایی مراسم دینی در ترکمنستان کنونی و شرح این مراسم و چگونگی اجرای آن و تنوع در قرائت اشعار مربوط به این مراسم در بین ترکمن‌ها -به ویژه ترکمن‌های ایران و ترکمن‌های ترکمنستان و تفاوت‌های برپایی مراسم «یارمضان» در بین ترکمن‌های ایران و ترکمن‌های مقیم ترکمنستان را بیان نماید.
در ترکمنستان پیش از کسب استقلال، مسلمانان ساکن در این کشور به شکل علنی قادر به انجام فرایض دینی ماه مبارک رمضان نبوده اند و می‌گویند همه اعمال و از جمله خواندن نماز تراویح در برخی از خانه‌ها و دور از چشم نیروهای امنیتی و نظامی صورت می‌گرفته و حتی صرف سحری و افطار نیز در خفی انجام می‌گرفته است. پس از کسب استقلال، یکی از اقدامات مثبتی که رئیس جمهور آن کشور انجام داده، آزادی انجام فرایض دینی و احیای سنت‌های حسنه قدمای ترکمن است. در سال‌های استقلال، مساجد بسیار زیبا و مجللی در عشق آباد و سایر شهرهای آن کشور احداث شد به طوری که هم اکنون در شبهای ماه مبارک رمضان، آن مساجد مملو از زنان و مردان مسلمان روزه دار و نمازگزار می‌شود که برای شرکت در نماز جماعت و نماز تراویح به آن جا می‌آیند.
«یارمضان» را از این لحاظ که خاستگاه مردمی دارد و سینه به سینه از نسل‌های گذشته به نسل امروزین ترکمن‌ها رسیده، بایستی در ردیف ادبیات شفاهی که با ماه رمضان ارتباط مستقیم دارد، قرار دهیم.
ساکنان مناطق ترکمن‌نشین که به اجرای این مراسم سنتی دیرینه واقف هستند، همه ساله در این شب به انتظار رسیدن این گروه‌ها می‌نشینند تا پس از شنیدن اشعاری در وصف رسول اکرم (ص)، برکات ماه مبارک رمضان و دعا برای اهل خانه، هدایایی به آنان تقدیم کنند.
ترکمن‌ها بر این عقیده اند که این مراسم باعث افزایش برکت در منزل و اعطای سلامتی اعضای خانواده می‌شود و بنا به اعتقاد ترکمن‌های ایران، برپایی آن به این معناست که خانواده‌ها بر تداوم امساک در مابقی ایام ماه مبارک رمضان همت گمارند.
این مراسم در بین ترکمن‌های ایران در شب چهاردم ماه مبارک رمضان به این صورت انجام می‌گیرد که پس از اقامه نماز عشا و تراویح، دسته‌هایی در بیرون مسجد هر محله تشکیل می‌شود و این دسته‌ها از بین خود یک سرخوان و یک صندوق دار که به آن اصطلاحاً «اشک( »الاغ) می‌گویند، انتخاب می‌کنند.
سرخوان را اعضای دسته انتخاب می‌کنند و معمولاً فردی انتخاب می‌شود که چهره موجهی نسبت به بقیه داشته و صدای رسا و زیبایی نیز داشته باشد. در برخی از مناطق، طلاب حوزه‌های علمیه برای این انتخاب ارجحیت داده می‌شوند
«یارمضان» در حقیقت واگویه‌های عامیانه‌ای است که به مناسبت ماه مبارک رمضان از سوی گروه‌های مذکور به زبان ترکمنی خوانده می‌شوند. به این ترتیب که جوانان، نوجوانان و کودکان ترکمن دسته‌هایی را تشکیل می‌دهند و به در خانه‌های ترکمن رفته و مقابل آن تجمع می‌کنند. در بین ترکمن‌های ایران، سرخوان شروع به خواندن ابیاتی که غالباً در باره فضیلت ماه مبارک رمضان و دعا و نیایش در باره اهل آن خانه است، می‌کند. پس از پایان قرائت هر بند از آن اشعار توسط سرخوان، دیگر اعضای گروه، یک صدا «آلّاو( »که به نظر می‌رسد مخفف عبارت «الله هو» باشد) می‌گویند. البته در مراسمی که در ترکمنستان برگزار می‌شود، معمولاً سرخوانی وجود ندارد و تمامی اعضای گروه، ابیات را با هم می‌خوانند و به جای عبارت «آلّاو»، عبارت «یارمضان» را به کار می‌برند.
با عنایت به معانی ابیاتی که در این مراسم بیان می‌شود - و آن در باره فضیلت ماه مبارک رمضان و جملات دعایی در باره اهل آن خانه است -، می‌توان این گونه استنباط کرد که عبارت «آلّاو» یا «یارمضان» که از سوی دیگر اعضای دسته در پایان هر بند به صورت همصدا بیان می‌شود، نوعی تأکید و یا به عبارت دیگر تأئید (و به تعبیری تکبیر) سخنانی است که سرخوان به نمایندگی از سوی آنها قرائت می‌نماید.
در ترکمنستان، این مراسم در یک روز مانده به نخستین روز ماه مبارک رمضان و یا سومین روز از این ماه برگزار می‌شود و برگزاری آن را به معنای «استقبال از این ماه» و راه افتادن دسته‌ها را «جارچی حلول ماه مبارک رمضان» می‌دانند اما در بین ترکمن‌های ایران، این مراسم در پانزدهمین روز از ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود و مراسم «یارمضان» را به معنای «یاری رمضان( »نیمه ماه رمضان) می‌دانند و بر این باورند که دسته‌ها به در خانه‌ها می‌روند و با خواندن فضیلت‌های این ماه و اعلام این که نیمی از ماه مبارک سپری شده، مردم را تشویق به ادامه امساک و روزه داری می‌نمایند.
پس از پایان یافتن مراسم، صاحب خانه انعامی به نماینده` آن دسته می‌دهد. شکل انعام متفاوت است و بستگی به وضعیت مالی آن خانه دارد اما غالباً پول نقد، آرد، شیرینی، شکر و امثالهم است. به نظر نگارنده، گرفتن انعام از سوی هر خانه - که در ابیات سرخوان از آن به نام «یارمضان زکاتی( »زکات یارمضان) یاد می‌شود - شاید با واجب بودن پرداخت زکات فطر (فطریه) برای هر خانواده بی ربط نباشد. به عبارت دیگر، خانواده‌ها با دادن انعام به دسته ها، به نوعی فطریه را نیز پرداخت می‌کنند تا اگر به هر شکلی نتواند در پایان ماه مبارک آن را پرداخت نماید، به لحاظ شرعی مشکلی نداشته باشند. البته همچنانکه متذکر شدیم، این نظر و برداشت نگارنده است و جنبه فقهی ندارد و علمای دین شاید نظری دیگر در باره این موضوع داشته باشند.
در پایان این مراسم که معمولا تا پاسی از شب به طول می‌کشد، افراد گروه نذورات جمع آوری شده را بین خود و یا مستمندان تقسیم می‌کنند.
همچنانکه در بالا ذکر شد، شکل اجرا در بین تمامی مناطق ترکمن نشین یکسان است. مفهوم ابیاتی که از سوی سرخوان قرائت می‌شود نیز یکسان است اما آن ابیات در هر منطقه با هم متفاوت است. به طور مثال، در ترکمنستان ابیاتی که سرخوان دسته می‌خواند، چنین است:
ماه رمضان می‌آید و می‌گذرد
تنها جوانمردان درب بهشت را گشوده خواهند یافت
رمضان سوار بر اسب، خواهد تاخت
به حق رسول و امت رسول، یایارمضان!
***
بر بالای این خانه، ماه پرتوافشانی می‌کند
و این باعث خوشحالی و خرسندی است
صاحب این خانه سعادتمند
به چشمان ما همانند حاتم طایی دیده می‌شود
به حق رسول و امت رسول، یایارمضان!
***
سومین روز از رمضان به نزد شما آمده ایم
زکاتش را شما به ما بدهید
گوسفند قربانی کنید یا قوچ
ثوابش به شما می‌رسد
به حق رسول و امت رسول، یایارمضان!
***
در برخی از این ابیات، به مضامینی برمی خوریم که سرخوان بنا به مقتضیات اهل آن خانه، می‌سراید. به طور مثال، در ابیات ذیل، سرخوان با توجه به اهمیت فرزند ذکور در بین ترکمن ها، به درگاه حق تعالی دعا می‌کند که به آن خانه فرزند پسر عطا نماید:
***
در بهشت درختی دیدیم پربار و پرثمر
در این روستا خانه‌ای دیدیم اجاقش روشن
در آن خانه، زنی دیدیم سفید روی و طفلی قنداق پیچ به بغل
خدایمان به شما پسری با کمربندی زرین عطا نماید
به حق رسول و امت رسول، یایارمضان!
***
به برکت رمضان، افراد ثروتمند در این ماه فزونی می‌یابد
آنها بی هیچ اختلافی برادر هم هستند
پسر شما که تازه به دنیا آمده، خان آنها خواهد بود
ایل آباد، برادر و یک جان و یک تن خواهند بود
به حق رسول و امت رسول، یایارمضان!
برخی از ابیاتی که در مراسم «یارمضان» خوانده می‌شود، ضمن بیان طبقات اجتماعی و انتقاد از صفات نکوهیده‌ای همچون خست و تنگ نظری، مردم را به بخشش مال و داشتن طبع بلند دعوت می‌کنند:
***
آن که کم می‌دهد، از کم دادنش فقیرتر
و آن که زیاد می‌دهد، از زیاد دادنش غنی تر می‌شود
و آن که هیچ نمی‌دهد، از پل صراط که چون مو نازک است، سقوط خواهد کرد
***
این خانه، خانه مردی ثروتمند است
که هر روز جشن می‌گیرد
خدا دارایی اش را زیاد کند و بعد شیر زیادی بدهد
شیری که خامه‌ای پرچرب داشته باشد
***
ماه رمضان
آمد، اترق کرد و رفت.
هر کس بیشتر بدهد، پسر دار شود؛
و آن که کم می‌دهد، دختر دار شود.
در شرق مسجدی 40 درجه است
ملاها شبانه روز نامه می‌نویسند
مادرجان! یک روسری به من بده
امت محمد است، یا یارمضان!
نگارنده در بررسی و پرس و جوهایی که بین تیره‌ها و طوایف مختلف ترکمن‌های ترکمنستان انجام داد، به این نتیجه رسیده است که غالب آنها بر روی شاه بیت زیر از مراسم «یارمضان» اتفاق نظر دارند:
***
در بالا (در جنوب) هلال ماه است.
تیری هست با نوکی سرخ.
در سفره پیغامبر،
سهمی هست که برای ما کنار گذاشته شده.
ما شما را ثروتمند یافتیم.
بر درب خانه شما ماه را دیدیم.
هر کس بیشتر بدهد، پسر دار شود؛
و آن که کم می‌دهد، دختر دار شود.
در زیر، مصاریع شبیه به بند بالا را که تنها در چند مصرع، اختلاف دارند و در برخی از مناطق ترکمنستان خوانده می‌شود، ذکر می‌گردد:
***
در بالا (در شرق) هلال ماه است.
تیری هست با نوکی سرخ.
در سفره پیغامبر،
سهمی هست که برای ما کنار گذاشته شده.
آلاچیق تو (سیاه چادر تو)، خانه‌ای شود.
جلوی درب خانه ات، عروسی برپا شود.
هر کس بیشتر بدهد، پسر دار شود؛
و آن که کم می‌دهد، دختر دار شود.
ما شما را ثروتمند یافتیم.
بر روی سقف خانه شما کمانی دیدیم.
پسرتان که به سربازی رفته
به سلامت برگردد ای خاله!
***
در بالا (در جنوب) هلال ماه است.
تیری هست با نوکی سرخ.
در سفره پیغامبر،
سهمی هست که برای ما کنار گذاشته شده.
ما شما را ثروتمند یافتیم.
بر روی سقف خانه شما کمانی دیدیم.
آن را طلا اندود کردیم
و با نقره از جا کندیم
همچنانکه گفته شد، ابیات مراسم «یارمضان» در بین ترکمن‌های ایران هر چند به لحاظ مضامین با آنچه در ترکمنستان خوانده می‌شود، تفاوت چندانی ندارد، اما به لحاظ انتخاب جملات و آهنگ بیان از سوی سرخوان و نیز عبارت تأئید که یکصدا از سوی اعضای گروه گفته می‌شود، متفاوت است. در زیر برخی از این ابیات را که در بین ترکمن‌های ایران رواج دارد، ذکر می‌کنیم:
السلام علیکم آنها که خواب هستید؛
ای آنها که مژه هایتان بر روی هم افتاده؛
ای آنها که نماز بر پا می‌دارید و امساک می‌کنید؛
بر امت محمد یا یارمضان!
***
آنها که بخشش زیادی می‌کنند، به برکت آن بخشش، دارایی هایشان فزونی می‌یابد؛
آنها که کمتر بخشش می‌کنند، بین زمین و آسمان معلق می‌مانند؛
و آنها که هیچ نمی‌دهند، در همان پل صراط خواهند لغزید.
بر امت محمد یا یارمضان!
***
در شرق درخت توتی هست با ریشه‌ای عمیق؛
در غرب خربزه‌ای هست با برگ‌های پهن؛
خداوند فرزند به شما عطا کند با عمری طولانی؛
بر امت محمد یا یارمضان!
***
«یارمضان» گویان به خانه شما آمده ایم؛
زکات «یارمضان» را به ما بدهید.
گوسفند بدهید یا قوچ؛ خیر و ثوابش برای شماست؛
بر امت محمد یا یارمضان!
***
ماه‌های رمضان می‌آیند و می‌روند؛
این ماه در شب چهارده نورافشانی می‌کند؛
و اسبش را زین کرده، خواهد تاخت؛
بر امت محمد یا یارمضان!
«الوداع والفراق یا شهر رمضان( »روزهای پایانی ماه مبارک رمضان:)
در شبهای آخر ماه مبارک در مساجد ترکمن‌ها آوای حزن‌انگیز «الوداع و الفراق یا شهر رمضان» طنین می‌اندازد و روزه‌داران ترکمن، محزون از ایام رو به پایان ماه میهانی خدا، دست به دعا و نیایش برای قبولی طاعات و عبادات برمی دارند.
علمای ترکمن بر این عقیده اند که بر اساس حدیثی از رسول اکرم (ص) هرکس با آغاز ماه مبارک رمضان خوشحال و با اتمام آن محزون و غمگین شود، بهشت براو واجب می‌شود و بر اساس این باور است که در شبهای پایانی ماه مبارک رمضان ندای غم‌انگیز وداع با این ماه عزیز سرداده می‌شود.
باش پیطره (پرداخت فطریه)
پرداخت فطریه از دیگر مراسم مذهبی است که معمولا در چند روز آخر ماه رمضان و تا قبل از نماز عید انجام می‌شود. بنا به اعتقاد علمای ترکمن، پرداخت فطریه با آغاز ماه مبارک رمضان جایز است و وقت واجب برای پرداخت آن، تا قبل از ادای نماز عید فطر است. پرداخت فطریه اهمیت خاصی در بین ترکمن‌ها دارد. علمای ترکمن برای هر عضوی از خانواده مبلغی را تعیین می‌کنند و هر خانواده محاسبه نموده و آن مبلغ را به مسکینان و افراد نیازمند می‌رسانند.
در فقه اهل سنت پرداخت فطریه واجب است و به گفته علما معمولا مقدار معینی از قوت غالب مردم هر منطقه مبنای پرداخت آن است. بر همین اساس در بین ترکمن‌ها مبنای پرداخت فطریه غالباً گندم است که مبلغ ریالی آن از سوی علما تعیین و اعلام می‌شود.
رویت هلال ماه شوال و مقدمات برگزاری عیدفطر
در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان نیز درست همانند روزهای آغازین، مردم تلاش می‌کنند زودتر از دیگران هلال ماه شوال را روِیت نمایند.
ترکمن‌ها در چند روز آخر ماه مبارک رمضان با انجام خانه تکانی و خرید لباس نو به استقبال عید فطر می‌روند خرید لباس نو و تهیه انواع شیرینی‌های خانگی و انجام خرید برای سفره عید از جمله کارهایی است که هر خانواده ترکمن انجام می‌دهند.
با اعلام رویت هلال ماه شوال، این موضوع در روستاها از طریق پیک‌های موتوری و ماشین به دیگر روستاها اطلاع داده می‌شود و در شهرها نیز از طریق بلندگوی مساجد به اطلاع عموم می‌رسد و اعضای خانواده‌ها و عموم مردم در برخورد بایکدیگر، عید را به همدیگر تبریک گفته و آرزوی رسیدن به مهمانی خدا در سال آینده را برای یکدیگر می‌کنند.
«اورازا بایرامی»( عید فطر:)
آخرین مراسم ماه مبارک رمضان در میان ترکمن‌ها مراسم عید فطر است که به عنوان یکی از اعیاد بزرگ جشن گرفته می‌شود.
صبح اول وقت، مردها، جوانان و نوجوانان ترکمن با پوشیدن بهترین لباس، سواره و پیاده به سمت عیدگاه می‌روند تا ضمن گوش سپردن به مواعظ علما و بهره‌مندی از ارشادات دینی، نماز عید فطر را برجای می‌آورند. نماز عیدفطر را به جای آورند. آنها فطریه را نیز به مستمندان می‌دهند. پس از پایان یافتن نماز، همگی به سمت ردیف‌های جلو هجوم می‌آورند تا ضمن دست دادن به امام جماعت و دیگر روحانی ها، عید را به آنها تبریک بگویند. در این مواقع، صفی طولانی ایجاد می‌شود و همگی صبر می‌کنند تا نوبت به آنها برسد. ترکمن‌ها عقیده دارند که دست دادن به روحانی‌ها در عیدگاه، باعث قبولی بیشتر طاعات می‌شود.
پس از آن، همگی به خانه‌های خود باز می‌گردند و آماده می‌شوند تا دید و بازدید عید را انجام داده و به خانه‌های همسایگان و آشنایان بروند. آن روز هر خانه سفره‌ای رنگین پهن می‌کند و آن را تا آخر شب جمع نمی‌کند. دراین روز بزرگترها به بچه‌ها عیدی می‌دهند.
یوسف قوجق
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
اسرائیل در ورطه تصمیمات اشتباه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
کوه موش زایید!
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
اسرائیل به سرزمین سوخته بدل می‌شود؟
گفت و گو
گفت‌وگوی «جام‌جم» با سیده عذرا موسوی، نویسنده کتاب «فصل توتهای سفید»
نقنقنویسی داستان اجتماعی نیست
یک نماینده مجلس:
پیامعملیات وعده صادق، قدرت و استقلال ایران بود
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جام‌جم»:
خطوط قرمز خود را در مذاکرات تغییر نمیدهیم
گفت‌وگوی «جام‌جم» با میثم عبدی، کارگردان نمایش رومئو و ژولیت و چند کاراکتر دیگر