اصلاح انرژی روستایی، ضرورت توسعه امروز

بررسی‌ها نشان داده استفاده از سوخت‌های زیستی در کشورهای در حال توسعه تنها به مناطق روستایی محدود نمی‌شود و مردم فقیر در برخی شهرها نیز از سوخت‌های زیستی استفاده می‌کند.

براساس گزارش بانک جهانی سوخت‌های زیستی معادل 2 برابر انرژی سالانه زغال‌سنگ چین یا ایالات متحده هستند، هر چند سوخت‌های زیستی این انرژی را به صورت بسیار غیربهینه در این کشورها و برای مردم فقیر فراهم می‌کنند.

استفاده از این‌گونه سوخت‌ها در ابتدا موجب می‌شود مصرف‌کنندگان همچنان در فقر باقی بمانند زیرا گردآوری چوب سوختی و دیگر سوخت‌های زیستی وقت‌گیر است. در حالی که این زمان هدر رفته می‌تواند برای فعالیت‌های تولیدی دیگری نظیر کشاورزی صرف شود.

مطالعات اخیر دانشمندان در نواحی تپه‌های نپال نشان داده است حتی در نواحی غنی از چوب، گردآوری چوب سوختی بیش از یک ساعت وقت می‌گیرد و در آن نواحی‌ که چوب کمتری دارند، این زمان به 5/2 ساعت در طول روز افزایش می‌یابد.

علاوه بر آن، نیاز است سوخت‌های زیستی در حجم عمده‌ای فراهم شوند که در مقایسه با سوخت‌هایی نظیر گاز که در خانواده‌های شهری برای پخت و پز و دیگر نیازهای روزانه استفاده می‌‌شوند، از کارآیی پایین‌تری برخوردار هستند.

این در حالی است که مردم این مناطق با بهره‌برداری بی‌رویه از سوخت‌های زیستی منابع طبیعی را نیز تخریب و به محیط زیست اطراف خود صدمات جبران‌ناپذیری را وارد می‌کنند.

به طوری که در مناطق بیابانی کشور خودمان نیز بوته‌کنی از بیابان‌های اطراف به گسترش بیابان‌زایی برای مردم منطقه و افراد محلی منجر می‌شود و جریان‌های شن‌های روان بر اثر نابودی بوته‌ها زندگی مردم این مناطق را به خطر می‌اندازد. سوخت‌های زیستی همچنین سلامت مردمی را که از آنها استفاده می‌کنند، به خطر می‌اندازد.

آلودگی و سلا‌مت‌

براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، گازهای متصاعد شده از مصرف سوخت‌های زیستی از لحاظ شیمیایی خطرناک است و سلامت مردم را تهدید می‌کند. مطالعات کارشناسان در مناطق روستایی نشان می‌دهد میزان دود در این خانه‌ها از مرز استاندارد سلامتی که از سوی سازمان بهداشت جهانی تعیین شده، بسیار بالاتر است. البته پخت و پز با سوخت‌های زیستی در همه جا باعث ایجاد مشکلات سلامتی نمی‌شود. اما در خانه‌هایی که تهویه ضعیفی دارند، این امر می‌تواند حتی در حد کشیدن سیگار خطرناک باشد.

به عنوان مثال سازمان بهداشت جهانی در مطالعه خود روی 500 کودک زیر 5 سال که از نظر سلامتی در گامبیا معاینه شده‌اند، نشان داد که کودکانی که هنگام پخت و پز در کلبه پردود به پشت مادرانشان بسته شده بودند، 6 ‌‌برابر کودکان دیگر در معرض ابتلا به بیماری‌های حاد تنفسی قرار داشته‌اند.

همچنین مطالعه روی زنانی که در نپال و هند در معرض دودهای حاصل از سوخت‌های زیستی قرار داشتند، نشان داد میزان مرگ و میر آنها در اثر بیماری‌های مزمن تنفسی مشابه مردانی است که زیاد سیگار می‌کشیده‌اند.

تخریب محیط زیست‌

استفاده از سوخت‌های زیستی به محیط‌ زیست نیز آسیب می‌رساند. گردآوری چوب سوختی باعث قطع درختان محلی می‌شود. به این ترتیب درختان منطقه کم‌کم ناپدید می‌شوند؛ زیرا برای به دست آوردن چوب باید به مناطق دور و دورتر بروند.

از سوی دیگر، استفاده از فضولات حیوانی و بقایای گیاهان به عنوان سوخت، میزان کود قابل دسترس برای رشد محصولات را نیز کاهش می‌دهد. اگرچه در بعضی مناطق مردم محلی برای جلوگیری از این خسارات تمهیداتی را اندیشیده‌اند اما در بسیاری از این مناطق این سوخت‌ها بهره‌وری پایینی دارد و گردآوری سوخت‌های زیستی به منظور تامین انرژی با قطع و الوار کردن درختان و پاکسازی زمین برای کشاورزی همراه است که این امر در مناطق درختی موجب جنگل‌زدایی می‌شود.

به عنوان مثال، در یکی از شهرهای چین به دنبال قطع درختان مردم خانواده‌های فقیرتر به سوخت‌هایی نظیر فضولات حیوانی و کاه که کارآیی کمتری دارند، روی آورده‌اند.

علاوه بر آن، خانواده‌هایی که از انرژی‌های مدرن بی‌بهره‌اند، از خدمات متعددی مانند روشنایی برق و یخچال نیز محروم هستند که با توسعه کشورها بخشی از این مشکلات در دنیای امروز در حال کاهش است.

براساس گزارش مدیریتی بانک جهانی، در 25 سال گذشته در کشورهای در حال توسعه برای بیش از 3/1 میلیارد نفر از مردم برق‌رسانی شده است. هر چند بیشتر این برق‌رسانی‌ها در مناطق شهری رخ داده، اما مناطق روستایی نیز تحت پوشش این برنامه‌های مدیریتی و توسعه‌‌ای قرار گرفته‌اند.

این در حالی است که کارشناسان معتقدند به منظور حل مشکل بحران انرژی در مناطق روستایی با رشد جمعیتی که پیش‌بینی می‌شود در کمتر از 4 دهه جمعیت کشورهای در حال توسعه که افزایش بیش از 3 میلیارد نفر خواهد داشت، باید با سرعت بیشتری پیش رود.

اصلاح الگوهای مصرف انرژی در مناطق روستایی با تامین احتیاجات آنها و انرژی‌های جایگزین قابل تغییر است و در کنار اجرای برنامه‌های مدیریتی آموزش و فرهنگ‌سازی برای کمک و حمایت مردم منطقه محور اصلی پیشرفت برنامه‌هاست.

تجربه نشان داده است که مردم محلی بی‌شک پس از توجیه در اجرای برنامه‌های اصلاحی و زیست‌محیطی همکاری و حمایت لازم را خواهند داشت.

چالش‌های پیش‌روی‌

سیاست‌هایی که درباره انرژی و محیط‌زیست اتخاذ می‌شوند، تماما درباره موضوع تولید و استفاده از اشکال مدرن انرژی بحث می‌کنند. در نتیجه سیاستگذاران انرژی بر مسائلی از قبیل مالکیت خصوصی در برابر مالکیت عمومی، گرمایش کره زمین، باران‌های اسیدی، مه‌دودهای شهری و دیگر مسائل زیست‌محیطی تمرکز می‌کنند.

در حالی که تقریبا 2 میلیارد نفر از مردم دنیا برای پخت و پز به سوخت‌های سنتی نظیر فضولات حیوانی، بقایای گیاهی، چوب و ذغال چوب وابسته‌اند، تقریبا همین تعداد از صنعت برق و انرژی‌های مدرن محروم هستند. به عنوان مثال، راندمان گاز برای پخت و پز 10 برابر آنهاست.

با پیش‌بینی رشد جمعیت 3 میلیارد نفری در کشورهای در حال توسعه و همچنین رشد جمعیت مضاعف با در نظر گرفتن طول عمر کودکانی که هم‌اکنون به مدرسه می‌روند، سیاست‌های انرژی نه‌تنها مشکل 2 میلیارد نفر مردمی را که تاکنون هیچ سرویسی را دریافت نکرده‌اند، حل نکرده است، بلکه باید تقاضاهای جدید را برای جمعیت جدید پاسخگو باشد.

از سوی دیگر، شرایطی که در آن میلیاردها نفر از مردم دنیا به اشکال مدرن انرژی دسترسی ندارند و برای پخت و پز به سوخت چوب و فضولات حیوانی وابسته‌اند و به این روند زندگی ادامه می‌دهند از نظر اجتماعی ناپسند و از لحاظ زیست‌محیطی ناپایدار است و به این ترتیب سیاست‌های دولتمردان در راه توسعه ناکام می‌مانند.

سیاست‌های پیشنهادی‌

انتقال به سوخت‌های مدرن، تدارک پایدار و استفاده از سوخت‌های زیستی به کیفیت شرایط مدرن تواناسازی توسعه بستگی دارد. هنگامی که برنامه‌های منابع انسانی مهیا و شرایط توانمندسازی سرمایه‌گذاری مطلوب باشد، احتمال موفقیت گسترش خدمات انرژی تواناتر و عرضه‌کنندگان برق، دستگاه‌های جدید برای بهبود راندمان انرژی بازده درآمد بیشتری خواهند داشت.

کارشناسان معتقدند این شرایط به دور «پرمنفعت و پرمحسنات» ارتقا پیدا می‌کند زیرا با افزایش توجهات، چالش‌هایی که در راستای گسترش خدمات صورت می‌گیرد رشد بیشتری خواهند داشت.

در نتیجه توسعه سیاست و خط‌مشی‌ها باعث تکمیل و استقلال هر چه بیشتر سیاست‌هایی می‌شوند که مستقیما بر موضوع انرژی روستایی تمرکز دارند.

توانمندسازی مردم برای انتخاب اشکال مختلف، انرژی، پرهیز از یارانه‌های غیرضروری، تاکید بر مشارکت مردمی و شناخت نقش اصلی و اساسی شرایط تواناسازی مهمترین سیاست‌هایی است که به عنوان اصل‌های یک قاعده و اصلاح شرایط کنونی انرژی در مناطق روستایی مورد تاکید است تا دولتمردان به آن سمت حرکت و برنامه ‌های توسعه‌ای خود را در این جهت مدیریت کنند. با راندمان انرژی بالا بی‌شک منابع طبیعی برای نسل‌های آینده ذخیره می‌شود و پایدار باقی خواهد ماند.

حمیده سادات هاشمی‌