این‌کتاب‌ها را نمی‌فروشیم

محمدی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر، به این علت که قیمت پشت جلد کتاب‌های کودک در نهایت یک هزار تومان است، یک کتابفروش نمی‌آید قفسه‌های بسیاری را به این حوزه اختصاص دهد و هزار تومان هزار تومان بفروشد. بنابراین برای کتابفروش بهتر است  یک کتاب شاهنامه بفروشد که مثلا 20 هزار تومان قیمت دارد تا درصد بیشتری نصیب او شود.

محمدی، ناشر کودک و نوجوان با طرح این پرسش که آیا می‌توان با چنین مشکلاتی کار نشر را ادامه داد، تاکید می‌کند: در این زمینه متاسفانه اطلاع‌رسانی نداریم. هیچ کس هم نمی‌داند ناشران چه چیزی چاپ می‌کنند. معمولا روند فروش‌ها شانسی و اتفاقی است. بعد رفته‌رفته کتاب گل می‌کند.

کفه‌های نامتوازن‌

اما رستمی‌پور موضوع دیگری را مطرح می‌کند و آن سود بیشتر عوامل توزیع در مقایسه با ناشران است. مدیر انتشارات نورالثقلین در این باره می‌گوید: توزیع، مهم‌ترین مشکل در کشور ماست، بنابراین حلقه توزیع در چرخه نشر باید ساماندهی شود، چون این روند هیچ مطلوبیتی ندارد و به نحوی نیست که کتاب براحتی به دست مخاطبان برسد.

وی ادامه می‌دهد: در این میان اگرچه توزیع شرایط نامطلوبی دارد، اما بیشترین سود را هم در مقایسه با سرمایه‌ای که صرف می‌شود، این گروه به خود اختصاص می‌دهد، چون درصد تخفیفی که برای فروش کتاب از ناشران می‌گیرند، تعرفه خاصی ندارد و هر کس قیمتی برای خود می‌گوید. واسطه‌هایی که کتاب را وسیله کسب درآمد خود می‌دانند، به این نکته توجه نمی‌کنند که تا وقتی کتاب به دست آنها برسد، 16 یا 17 نفر روی آن کار کرده و خلاقیت به خرج داده‌اند تا این کار تولید بشود.

با این حال مدیر انتشارات مهاجری نظر دیگری دارد. وی می‌گوید: نشر کودک و نوجوان بشدت ضعیف است و این عدم بازگشت سرمایه سبب می‌شود ناشران به دنبال چاپ کتابی باشند که با کمترین هزینه، بیشترین سود را عاید ناشر کند. در نتیجه نمی‌توانیم پول خوبی بدهیم که تصویرگر، تصاویر عالی برای ما خلق کند. همین‌طور نمی‌توانیم پول خوبی به نویسنده بدهیم که وقت بگذارد و داستان ماندگاری بنویسد.

محمدی ادامه می‌دهد: به عنوان مثال، یک کتاب شاهنامه با قطع رحلی چاپ کرد‌ه‌ام که در چاپ سوم قیمت را یک هزار تومان در نظر گرفته‌ایم. چاپ اول 400 تومان بود، بنابراین اگر 5 هزار نسخه چاپ کنیم، سر جمع 2 میلیون تومان می‌شود. هنگام توزیع هم 40 درصد تخفیف می‌دهیم، بنابراین یک میلیون و 200 هزار تومان بازگشت سرمایه ماست که باید به تصویرگر، نویسنده، صحاف و... بدهیم و سود خودمان را هم کم کنیم.

ویترین نامناسب و چمدان مناسب‌

توزیع نامناسب و نداشتن ویترینی مناسب برای عرضه کتاب‌های کودک و نوجوان مشکلات بسیاری را در چرخه اقتصادی ناشران به وجود آورده است، به نحوی که این گروه از مطبعه‌چی‌ها دیگر نمی‌توانند سفارش تالیف، تصویرسازی و... را برای خلق اثری با کیفیت بدهند و به همین علت، بازار کتاب کودک را کتاب‌های ترجمه‌ای با اسکن تصاویرشان پر کرده است.

طباطبایی، مدیر انتشارات طباطبایی در این باره می‌گوید: متاسفانه سرمایه‌گذاری در کار نشر، بخصوص نشر کتاب‌های کودک و نوجوان با خطر بالایی روبه‌روست. با توجه  به این که یارانه‌ها را حذف کردند، به لحاظ سرمایه‌گذاری خیلی در مضیقه هستیم. از سوی دیگر، وقتی یک ناشر اقتصاد خوبی نداشته باشد نمی‌تواند حق تالیف خوبی بپردازد، به همین علت مقوله تالیف هر روز از روز دیگر بدتر می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: البته خیلی از ناشران با روش‌های خاص خود از پرداخت هزینه‌های جانبی مانند تصویرسازی و... فرار می‌کنند. علت همه این کم‌کاری‌ها هم به نواقص موجود در چرخه توزیع باز می‌گردد. متاسفانه کتاب‌ها توسط عوامل پخش با حداقل 50 درصد تخفیف از ما گرفته می‌شوند که واقعا به ما آسیب می‌رساند. از سوی دیگر، چک‌های پنج شش ماهه‌ای که این افراد به ما می‌دهند و اغلب برگشت می‌خورد، ضررهای جبران‌ناپذیری به ما تحمیل کرده است.

مدیر انتشارات مهاجر هم در این باره می‌گوید: علت این که ناشران بیشتر سمت کارهای ترجمه و روش اسکن‌سازی سوق پیدا می‌کنند این است که اقتصاد نشر ضعیف است و کپی‌رایت در کشور رعایت نمی‌شود، بنابراین نمی‌توان سرمایه‌گذاری عمده کرد.

وی ادامه می‌دهد: اگر در کشور دیگری بودیم، نمی‌توانستیم به اروپا برویم و با یک چمدان کتاب بازگردیم. الان ناشران بزرگ کشور می‌روند و به روش چمدانی کتاب می‌آورند. بعد 50 یا 100 هزار تومان به مترجمی می‌دهند و چون تصویر هم آماده است، براحتی کتاب را چاپ می‌کنند. در صورتی که هزینه تصویرسازی مناسب برای هر کتاب پانصد‌  ششصد هزار تومان است.

مدیر انتشارات نورالثقلین، فرهنگ‌سازی را مهم‌ترین موضوع در همه کار‌ها می‌داند. وی می‌گوید: ادبیات کودک و نوجوان در ایران اگرچه پدیده‌ای نوظهور است، اما انتظار می‌رود که پس از 50 سال یا دست‌کم طی این 3 دهه گذشته که توجه خاصی به ادبیات کودکان و نوجوانان شده، پیشرفت بیشتری داشته باشیم. متاسفانه نویسندگان و پدیدآورندگان خلاق در ایران کم داریم. بنابراین وقتی فکری تولید نشود، انتظار پیشرفت و توسعه نمی‌توان داشت.

وی تاکید می‌کند: در دهه گذشته تلاش‌های زیادی انجام شد تا افرادی را در زمینه شعر کودکان و داستان‌نویسی تربیت کنند، اما متاسفانه پس از دهه 70 و به دلایل مختلف معیشتی که برای بسیاری پیش آمد، نویسندگان هم گرفتار شدند و انگیزه‌ها کم شد. وقتی هم که انگیزه‌ها کم می‌شود، ارزش‌گذاری روی کارها کم می‌شود و ارزش، معنای دیگری پیدا می‌کند.

عنصر سلیقه‌

اما فیض‌آبادی، مدیر انتشارات نخستین، توپ را به زمین مخاطب می‌اندازد و می‌گوید: متاسفانه رابطه‌ای که باید میان تصویرگر، مؤلف و ناشر وجود داشته باشد، امروز کمرنگ شده است. اگر ما سلایق را میان مخاطبان بالا ببریم و تحولی در میان آنها ایجاد کنیم، گرایش به کتاب‌های تالیفی بیشتر می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: ما باید راهکارمان را به گونه‌ای انتخاب کنیم که مخاطب در درون خود تحولی را ببیند. نباید مخاطبان به دنبال حسنی و کتاب‌هایی از این قبیل باشند. من مجموعه کتاب‌های حسنی را به عنوان یک بدعت در نظر نمی‌گیرم. این کار در واقع یک سقوط بود. چون کارها کاملا بازاری شد و عده‌ای هم سوءاستفاده کردند.

فیض‌آبادی اظهار می‌کند: امروز در انتهای کتاب‌های درسی، تعداد زیادی کتاب برای مطالعه معرفی شده است، ولی شما فکر می‌کنید ناشرانی که این گونه کتاب‌ها را چاپ می‌کنند انتشارات ما با 9 عنوان کتاب از اول تا پنجم ابتدایی در انتهای کتاب‌های درسی معرفی شده است چند بار کتاب را در سال تجدید چاپ می‌کنند؟! این کتاب‌ها متاسفانه یک بار هم تجدید چاپ نشده‌اند. حساب کنید مثلا در سال حدود یک میلیون دانش‌آموز کلاس اولی داریم. وقتی آثار تولیدی ما در کتاب اول ابتدایی معرفی شده و 5 هزار نسخه هم چاپ نمی‌شود، پس این طرح با شکست روبه‌رو شده است.

البته این ناشر هم از توزیع گله‌مند است: متاسفانه سیستم توزیع کتاب کودک واقعا ضعیف است. حلقه نهایی چرخه نشر که کتاب‌ها درآن ارائه می‌شوند کتابفروشی ‌ها هستند. اما آیا در سراسر تهران کتابفروشی  وجود دارد که بخش ویژه‌ای برای کودکان تدارک دیده باشد. اگر هم باشد بیشتر دولتی هستند که جایگاه ویژه‌ای برای کتاب‌های کودک دارند.

وی ادامه می‌دهد: بهترین جایی که تنها یک بار در سال می‌توانیم از آن استفاده کنیم، ‌نمایشگاه کتاب است. در آنجا وقتی کتابی ارائه می‌شود، خانواده‌ها تنها دغدغه‌شان‌ این است که بهترین‌ها را انتخاب و بچه‌ها را با کتاب آشنا کنند، اما وقتی نمایشگاه تمام می‌شود ما جایی را نداریم که بچه‌ها بتوانند براحتی به کتاب دسترسی یابند و خانواده‌ها بتوانند آنچه را مورد نیازشان است، تهیه کنند.

رستمی پور مدیر انتشارات نورالثقلین هم می‌گوید: وقتی کتابی تولید می‌شود انتظار ناشر، نویسنده و تصویرگر این است که کتاب به نحو احسن به دست مخاطبان برسد و تاثیرگذار هم باشد. متاسفانه چون سیستم‌ مناسبی برای توزیع کتاب تدارک دیده نشده، شاهد هستیم که کتاب به کالایی تبدیل شده است که عده‌ای می‌خواهند با واسطه‌گری، کمتر ازنصف قیمت پشت جلد کتاب را دلالی کنند و اگر بتوانند، بیش از قیمت پشت جلد به مخاطبان عرضه کنند.وی ادامه می‌دهد: از آن طرف هم خانواده‌ها مشکلات معیشتی دارند و در سبد خرید خانوار‌ها، بودجه‌ای برای کتاب وجود ندارد. در نهایت هم می‌رسیم به نقطه‌ای که هم‌اینک در آن هستیم و بازار کتاب کودک را دچار رکود بسیار سختی می‌‌بینیم و هر چقدر هم نهادهای مختلف تلاش می‌کنند تا این مشکلات حل شود، بازهم راه به جایی نمی‌بریم.

مرتضی نصیری‌