نقش دوم اول!

نام‌‌هایی مانند مرحومان پرویز نارنجی‌ها، حسن عباسی، حسین معمار‌زاده، کنعان کیانی، آذر دانشی، عباس سعیدی، خسرو شایگان، محمود نوربخش، عزت‌الله مقبلی، مهدی آژیر، احمد مندوب‌هاشمی، حسین رحمانی، محمدباقر توکلی و هوشنگ مرادی. هریک از این نام‌ها برای دوستداران دوبله، یادآور نقش‌‌هایی به‌یاد‌ماندنی هستند؛ هرچند که آنها را گویندگان نقش‌‌های دوم می‌شناسیم. صدای مهربان نارنجی‌ها روی تصویر گروهبان گارسیا، صدای حسن عباسی روی چهره استن لورل، صدای مرحوم مقبلی روی تصویر الیور هاردی، صدای کنعان کیانی در کارتون «پینوکیو»، صدای آذر دانشی که تداعی‌کننده صدای پیرزنان مهربان و فرهیخته بود، محمدباقر توکلی که هنگام بازی در «لباس برای عروسی» و «گزارش» (ساخته‌‌های کیارستمی) نمی‌توانستیم باور کنیم که این صدای زنگ‌دار را که داریم می‌شنویم، متعلق به خود اوست. فکر می‌کردیم که نکند صدای این بازیگر را دوبله کرده‌اند؛ چرا‌که صدا برایمان آشنا بود، اما تصویر نه! صدای مرحوم مرادی که سالیان دور روی مستند‌‌هایی در مورد شیمی و آزمایش‌‌‌های شیمیایی حرف می‌زد. صدای آسم‌دار رحمانی به جای برل ایوز؛ همان پدر خشن اما دلرحم  پل نیومن در «گربه روی شیروانی داغ»، صدای مهدی آژیر روی تنسی تاکسیدو، صدای حسین معمارزاده روی کرامول با آن چشم‌‌های وغ‌زده که کاری نداشت جز جدا ‌کردن سر تامس مور از بدنش، صدای حسین شایگان روی چهره رفیق ادی تنددست که در انتها به تلخی از زندگی ادی بیرون می‌رود...

اما خوشبختانه هنوز بزرگانی در عرصه دوبله نقش‌‌‌های مکمل مشغول کار‌ند، نام‌‌هایی که هر ‌کدامشان برای ما تداعی‌کننده دوبله‌‌هایی فراموش‌ناشدنی بوده و هستند. پرویز ربیعی که همچنان وقتی از او یاد می‌کنیم، باید مانند ادای دین و یک وظیفه به دوبله درخشان او در «پدر‌خوانده 1» به جای رابرت دووال اشاره کنیم. مهدی آرین‌نژاد که یکی از همان «دو»‌های معروف دوبله است، ناصر احمدی که اخیرا صدایش را به عنوان راوی و معرفی‌کننده محصولات مختلف می‌شنویم و اطمینان ما بیشتر می‌شود که در کنار اجرای قوی اخبار در سال‌‌های گذشته، احمدی همچنان یکی از بهترین‌‌های نقش‌‌های مکمل است. مرتضی احمدی پس از چند سالی که صدایش را تقریبا کمتر در دوبله شنیده بودیم، با اجرای قدرتمندانه‌اش در دوبله «هورتون» بار دیگر ثابت کرد که حتی اگر در دوبله حضوری فیزیکی نداشته باشد، در بازگشت می‌تواند سنگ تمام بگذارد. سیامک اطلسی و حضور بسیار درخشان او در نقش‌‌های مکمل، در آثاری که در گذشته‌‌های دور از تلویزیون دیده‌ایم، نشان می‌دهد که او یکی از گویندگان نقش‌‌های مکمل است که نمی‌توان او را نادیده گرفت، حتی اگر در سال‌‌های اخیر کم‌کار شده باشد. اصغر افضلی که با تیپ‌سازی منحصر به فردش در عرصه طنز که یکی از تیپ‌سازی‌‌های بی‌بدیل او، استفاده از لحنی جدی و خشک به جای صدای بازیگرانی پا به سن گذاشته است. مازیار بازیاران که صدا و لحن قدرتمندانه‌اش در ادای کلمات از او گویند‌های ساخته که بسیاری از نقش‌‌های مکمل را بی‌وجود صدایش حتی نمی‌توان تصور کرد. محمد بهره‌مندی که غیبت چندین ساله‌اش از فضای دوبله باعث نشد که در بازگشت به این فضا، از توانایی او کاسته شود.

عباس نباتی، محمدعلی دیباج، گوینده همیشگی نقش‌‌های مکملی که صدایش آرامش و طنین خاص خود را دارد و فراتر از نقش‌ها حرکت می‌کند. احمد رسول‌زاده که همواره نقش‌‌های مکمل را با لحن استادانه‌اش مانند یک نقش اصلی می‌گوید و نشان می‌دهد که کار خلاقه دوبله، نقش کم‌ و‌ زیاد نمی‌شناسد. ایرج رضایی که او هم همواره نقش‌ها را به ترتیبی اجرا می‌کند که فاصله نقش اصلی و فرعی، کمتر حس می‌شود. تورج نصر، متخصص ایجاد فضایی طنز‌آمیز در انیمیشن‌‌هایی که حرف زده، او با استفاده از لحن خاصی که خلق می‌کند، فضاسازی را برعهده می‌گیرد. نصر، به همان نسبت، توانایی‌اش در نقش‌‌های جدی را هم اثبات کرده است. صادق ماهرو، او هم چند سالی از فضای دوبله دور بوده؛ اما بازگشتش، تداعی‌کننده نقش‌‌های مکملی است که سال‌ها با صدای او شنیده بودیم. نصر‌الله مدقالچی، شهروز ملک‌آرایی با قدرت تیپ‌سازی توانمندش، همواره با فروتنی خاصی به اجرا‌‌های درخشان خود ادامه داده است. «طلسم‌شده» را با صدای او در نقش دکتر فلوره در خاطره‌هایمان حفظ کرده‌ایم.
ناصر ممدوح، خسرو شمشیر‌گران، محمد عبادی، شهاب عسگری، شمسی فضل‌الهی و محمود قنبری نام‌‌های دیگری‌اند که هریک در اجراهایشان از نقش‌‌های مکمل، درخشان ظاهر شده‌اند؛ اما در مقام شنونده و بیننده، تقریبا هرگز فکر نکرده‌ایم که با «صدای مکمل» روبه‌رو بوده‌ایم. به نظر می‌رسد توانایی این صدا‌پیشگان در اجرای نقش‌‌هایی کوتاه، بیش از هر امر دیگری در خدمت شناساندن و «تقویت» هر‌چه بیشتر صدای گویندگانی بوده که نقش‌‌های اصلی را گفته‌اند. بی‌هیچ ترتیبی به سکانس‌‌هایی از «پدر‌خوانده» توجه کنیم که تسلط پرویز ربیعی، هنگام حرف زدن به جای دووال در نقش وکیل خانواده  تام هگن  چگونه فضاسازی می‌کند. در مواجهه با آن کارگردان که آخرالامر، کله اسب گرانقیمتش را در بستر می‌یابد (نصرت حمیدی به جای او حرف زده)، هنگام گفتگو با سانی (جیمز کان، که بهرام زند به جای او حرف زده)، هنگامی که مایکل (آل پاچینو ، با صدای خسرو شاهی) را نصیحت می‌کند که کاری نکند خانواده از هم بپاشد و سانی می‌گوید که تام عضو خانواده نیست. هنگام گفتگو با دون کورلئونه (در دوبله‌ای که مرحوم ناظریان به جای براندو حرف زده. نسخه‌‌ای که مرحوم نوربخش به جای براندو حرف زده را ندیده‌ام)، لحن ربیعی در این سکانس خاص، صراحتی است توام با احترامی که تام برای پدرخوانده قائل است. ربیعی در این نقش مکمل، ظرافت‌ها را دریافته و موبه‌مو اجرا می‌کند. تام، دون کورلئونه را پدر معنوی خود می‌داند و بخوبی با‌خبر است که پس از مرگ او، جایی در خانواده ندارد. صدا و لحن ربیعی در این سکانس، ما را مطمئن می‌سازد که حق با تام است.

امیرمحمد صادقی‌