خشکسالی باید مدیریت شود

در این برهه از زمان که پدیده گرمایش زمین به عنوان مهم‌ترین معضل زیست‌محیطی به شمار می‌آید، اقدامات عملی شما در بدنه دولت چه بوده است؟

همان طور که می‌دانید، شعار امسال هفته محیط زیست پیش به سوی اقتصادی بدون وابستگی به کربن بوده است. از این رو ما نیز تلاش کرده‌ایم از انتشار گاز دی‌اکسیدکربن در بخش‌های مختلف جلوگیری کنیم؛ اما آنچه مشخص است این که کربن یک روزه افزایش پیدا نکرده که یک روزه هم کاهش پیدا کند؛ اما پایه‌های این اقدام در برنامه سوم توسعه کشور گذاشته شده که خروج خودروهای فرسوده به عنوان منابعی که سوخت را به صورت غیراستاندارد مصرف می‌کرده‌اند در همین راستا صورت گرفته است. براساس آمار، بیش از 250 هزار خودروی فرسوده از رده خارج شده است. از آنجا که این خودروها در 100 کیلومتر پیمایش حدود 20 لیتر مصرف سوخت داشته‌اند، با این اقدام و جایگزینی خودروهایی که استاندارد یورو II را دارند، اقدام موثری در کاهش مصرف بنزین و انتشار2 CO در این راستا صورت گرفته است. به موازات این مساله توسعه حمل‌ونقل عمومی و دوگانه‌سوز کردن خودروها نیز در دستور کار قرار گرفت. به این ترتیب می‌توان گفت در بخش خودروهای فرسوده موفق به کاهش 50 درصدی تولید گازهای گلخانه‌ای شده‌ایم و با سهمیه‌بندی بنزین و مدیریت مصرف سوخت به طور متوسط 19 تا 20‌درصد کاهش مصرف بنزین داشته‌ایم که خود دستاورد بزرگی است و سال گذشته از صرف هزینه‌های اضافه جلوگیری شد. این مساله خود به نوعی سبب شد سال گذشته وضعیت تهران را در کمترین تعداد روزهای آلودگی هوا ببینیم و کمترین تیترهایی که روزنامه‌ها برای آلودگی هوا و وضعیت آن زده‌اند در سال گذشته رخ داد، اما این وضعیت برای امسال اصلا قابل تضمین نیست، زیرا امسال به دلیل وضعیت خشکسالی غبار از مرزهای جنوبی‌تر کشور و از سمت عربستان و حوزه غرب عراق و کویت به کشور وارد شده و هوای شهرهایی مانند کرمانشاه، زنجان و همدان را تحت تاثیر قرار داد، تهران نیز 2 روز تجربه غبار را در وضعیت نامناسبی داشت که این شرایط در تابستان به دلیل خشک شدن هوا تشدید می‌شود و مردم باید تدابیر لازم را در این زمینه داشته باشند. از آنجا که غبار مانند دیگر آلاینده‌ها نیست و با چشم قابل رویت است، مردم می‌توانند تشخیص بدهند در چه زمان‌هایی هوا نامناسب است و از ماسک استفاده کنند. همچنین در این رابطه با کمک ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا که در مناطق مختلف نصب شده است، بخصوص در استان تهران، اصفهان، مشهد، تبریز و اهواز، می‌توانند از وضعیت هوا اطلاع داشته باشند.

شما از بروز خشکسالی در کشور گفتید، آیا این روند قابل پیش‌بینی نبود تا تمهیداتی پیش از وقوع آن اندیشیده شود؟

بله همین طور است. دولت سال گذشته در بهمن ماه وضعیت خشکسالی را پیش‌بینی کرد و برای درخواست تمهیدات لازم و مدیریت خشکسالی لایحه‌ای را به مجلس برد، اما مجلس هفتم به فوریت آن رای نداد که هم‌اکنون همان لایحه با اصلاحاتی دوباره در دستور کار مجلس هشتم قرار گرفت که بزودی تصویب خواهد شد.

سال گذشته به دنبال سرمای شدیدی که رخ داد، بسیاری از باغستان‌های انار، زیتون و مرکبات آسیب دید که بخشی از آن به دنبال وقوع تغییرات آب و هوا در جهان بود. بررسی‌ها نشان داده است دمای هوا بین 7/0 تا یک درجه‌ سانتی‌گراد در کل کشور افزایش داشته است و این واقعیتی است که همه ما باید ‌آن را جدی بگیریم اما متاسفانه در سطح جهانی هنوز کشورهایی مانند آمریکا با نپذیرفتن پروتکل کیوتو با آن که بزرگترین سهم را در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند، خود را در این روند سهیم نمی‌دانند.

در این میان پدیده‌هایی مانند خشکسالی به اقشار ضعیف‌ آسیب می‌رساند و بعد از چند سال آسیب‌های اجتماعی‌اش بروز می‌کند و با کاهش منابع غذایی بویژه در کشورهایی که به مرزهای استوایی نزدیک هستند فقر زیاد می‌شود. در این میان باید توجه کرد در خصوص منابع انرژی در یک دوران فترت قرار داریم که نیازمند یک همت جمعی برای گذر از آن هستیم.

از دوران فترت نام بردید. چگونه در این شرایط باید یک همکاری جمعی داشت و نقش دولت و سازمان محیط زیست چه می‌شود؟

در دوران فترت با بروز تغییراتی مانند تغییرات آب و هوا اثرات آن به کل جهان بروز می‌کند و ما نیز بخشی از مجموعه جهانی هستیم که اثرات آن به صورت سیل و خشکسالی یا به عبارت بهتر کاهش منابع موجود آب و غذا خود را نشان داده است.

در یک چنین دوره‌ای که دولت و مجلس برنامه‌ای را تدوین می‌کنند، تنها با همکاری مردم مدیریت می‌شود. مدیریت منابع آب و انرژی در این دوره که من از آن دوره فترت نام می‌‌برم، برای انتقال یک دوره مدیریت مصرف بنزین و گازوئیل به منزله حفاظت از آن برای نسل‌‌های حال و آینده است.

در این دوره همیشه حرکت‌های انقلابی باید صورت گیرد که این دوره را مردم بخوبی و با موفقیت در سال گذشته در بخش بنزین پشت‌سر گذاشتند. با سهمیه‌بندی بنزین نوعی هدایت به سمت دوگانه‌سوز کردن خودروها صورت گرفت که اعلام شده است خودروهای پرمصرف مانند وانت‌ها نیز باید دوگانه‌سوز شوند. اگر چه در این رابطه هم سختی‌هایی هست که شاید بیشتر در بخش کمبود جایگاه قابل مشاهده باشد، اما یک اقدام زیربنایی است و جایگاه‌ها نیز در حال گسترش است.

همچنین در خصوص آب، گاز و برق هم هماهنگی و برنامه‌ریزی دولت و مجلس را می‌طلبد و هم اراده ملت را که شامل مسوولان نیز می‌شود که بالطبع سختی‌‌های خود را دارد. اما شیرینی‌‌هایی هم دارد که همان طرح سهمیه‌بندی بنزین نشان می‌دهد هم اکنون مردم بعد از گذشت یک سال می‌توانند نگرانی‌های خود را از سفر و کارهای شخصی ارزیابی کنند و این مساله نشان می‌دهد مردم توانسته‌اند خود را سازگار کرده و مدیریت کنند. درخصوص آب، برق و گاز نیز به یک اقدام و عزم ملی نیاز است.

اثرات خشکسالی در زیرمجموعه‌های سازمان مانند تالاب‌ها، دریاچه‌هایی مانند دریاچه ارومیه و تنوع زیستی چه بوده است و چه اقدامات اساسی از سوی شما صورت گرفته تا از نابودی این بخش از محیط زیست جلوگیری شود؟

موضوع آب و خشکسالی جدی است و گرم شدن هوا می‌تواند منجر به نابودی تنوع زیستی شود که اولین قشرهای حیات به شمار می‌روند. به دنبال تعامل خوب سازمان حفاظت محیط زیست با دولت، این هماهنگی وجود دارد که هر زمان نیاز بود وزارت نیرو دریچه‌های سدهایش را برای جبران کم‌آبی تالاب‌ها و دریاچه‌هایی مانند دریاچه ارومیه باز کند. در خصوص دریاچه ارومیه باید گفت مشکل اساسی، کاهش بارش در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی است. تا الان هم اگر خشک شدن دریاچه ارومیه شدت نگرفته، به دلیل رها کردن بخشی از آب توسط وزارت نیرو بوده است.

مردم باید الگوی مصرف خود را تغییر دهند. سال گذشته 40 درصد افزایش مصرف گاز داشته‌ایم بخصوص در بخش خانگی که این امر نشان می‌دهد شیوه‌های زندگی تغییر کرده و همکاری مردم در این زمینه اجتناب‌ناپذیر است. سازمان محیط زیست در این زمینه از تمامی طرح‌هایی که مردم به نوعی بتوانند برای کاهش مصرف منابع ارائه کنند حمایت خواهد کرد.

در همین زمینه از باغ انگور دکتر بسکی در مساحت 75 متر مربع که در منزل وی است و با آب فاضلاب پرورش یافته، بازدیده شده است و پس از کارشناسی مورد حمایت قرار خواهد گرفت.

در مواقع بروز پدیده‌هایی مثل خشکسالی گاهی سوءاستفاده‌هایی نیز صورت می‌گیرد؛ مانند موضوع چای؛ در حالی که اصلا مشکل کمبود چای وجود ندارد و استان گیلان در مباحث تغییر بارش، تغییری که بتواند کشاورزی‌اش را تحت تاثیر قرار بدهد نداشته است. پیش‌بینی می‌شود در 20 سال آینده محدوده بندرانزلی افزایش 12 درصدی سهم بارش را نیز داشته باشد. اما خشکسالی یک واقعه طبیعی است که باید مدیریت شود. از این‌رو در کمیته مدیریت خشکسالی که سازمان حفاظت محیط زیست در آن عضویت دارد، تصمیماتی گرفته شده است. مدیریت و تسریع آبخیزداری و آبخوان‌داری، تغییر شیوه کشت از غرقابی به تحت فشار، کمک به کشاورزان در این رابطه و توسعه گلخانه‌ها در دستور کار این کمیته قرار دارد. در بخش مدیریت آب نیز وزارت کشور آبرسانی به نقاطی که مشکل آب شرب دارند را بویژه در استان‌های جنوبی و گرمسیری مثل خرید تانکر به عهده دارد.

سازمان حفاظت محیط زیست نیز به منظور جلوگیری از آسیب‌پذیری وحوش در13 استان تدابیر لازم را اندیشیده است و ساخت آبشخور‌های متعدد و تامین آب آنها، تهیه علوفه و دانه برای پرندگان را پیش‌بینی کرده است تا در زمان‌هایی که مرتع خشک و کم‌پوشش است، توزیع شود. وزارت جهاد کشاورزی نیز در این زمینه با خرید دام مازاد، از ورود آنها به مراتع خشک جلوگیری می‌کند تا مرتع آسیب‌ نبیند.

به عنوان شاخص‌ فعالیت‌هایتان در طول این مدت مهم‌ترین اقداماتی که از سوی شما در بخش حفاظت محیط زیست صورت گرفته کدام است؟

ارتقای مناطق حفاظت شده تحت مدیریت سازمان، تکثیر گوزن زرد و انتقال آن به زیستگاه اصلی‌اش در منطقه دز و کرخه که امسال زایمان موفقیت‌آمیز هم داشته است، احیای لوندویل و گورخر و همچنین راه‌اندازی بانک ‌ژن و بخش بیولوژیکی.

بخش کاهش آلاینده‌های صنعتی سازمان حفاظت محیط زیست چه اقداماتی را انجام داده است.

سازمان به عنوان یک نهاد نظارتی فعالیت می‌کند. بنابراین وظیفه آن استاندارد‌سازی، ایجاد بسترهای مناسب قانونی و نظارت بر اجرای این قوانین است. اما در زمینه کنترل آلودگی‌های هوا و تدوین استاندارد‌ها تصویب طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک، اجرایی شدن طرح‌های کاهش آلودگی‌ هوا در 7  شهر آلوده، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، الزام اجرای استاندارد صوتی در خودروهای تولیدی و اجرای استاندارد‌های زیست محیطی در صنعت را به عهده دارد. همچنین پایش لحظه‌ای و آنلاین صنایع بزرگ ازجمله صنعت سیمان یکی از اقدامات قابل توجه و در حال اجراست. دفتر ارزیابی زیست‌محیطی نیز با بررسی گزارش‌های پروژه‌های عمرانی قبل از مرحله استقرار و با رعایت ضوابط زیست‌محیطی، سعی در استقرار صحیح صنایع دارد؛ به نحوی‌ که در نهایت آلودگی کمتری تولید شود. همچنین می‌توان به انجام پایش‌های دوره‌ای از خروجی‌های صنایع و برخورد با صنایع متخلف اشاره کرد.

به عنوان سوال پایانی هیچ‌وقت به این فکر کرده‌اید اگر شخص دیگری را بشناسید که بتواند بهتر از شما این مسوولیت را اداره کند، چه اقدامی انجام می‌دهید؟

اگر روزی دکتر احمدی‌نژاد صلاح بداند که شخص دیگری می‌تواند این مسوولیت را به انجام برساند، با احترام و با خرسندی می‌پذیرم و هر آنچه که می‌دانم به ایشان منتقل می‌کنم.

ارتقای وضعیت محیط ‌زیست‌

شاخص‌ها و آمار‌ها حکایت از ارتقای وضعیت محیط‌زیست می‌دهد. عملکرد ایران در بخش پروتکل‌های بین‌المللی بویژه پروتکل مونترال به منظور حفاظت لایه ازن بسیار مثبت است و دستاوردهای خوبی در این زمینه به‌دست آمده که حذف بیش از 6 هزار تن مواد مخرب لایه ازن از آن جمله است همچنین اقداماتی نظیر افتتاح تصفیه‌خانه پساب روغنی نفتی پالایشگاه آبادان که قبلا تماما به رودخانه کارون می‌ریخت، دستاورد بزرگی است. همچنین تغییر فرآیند استفاده از جیوه تا پایان سال 88 در پتروشیمی امام نیز اقدام قابل توجهی است. همچنین در بخش دسترسی به آب سالم روستایی از سال 84 تا پایان 86 از 58 درصد به 61 درصد، در بخش فاضلاب روستایی از 12 درصد به 69 درصد و در بخش جمعیت تحت پوشش آب شهری از 98 درصد به 100 درصد افزایش عملکرد داشته‌ایم.

تعداد شهرک‌های صنعتی موجود در کشور از سال 84 تا پایان 86 از 359 مورد به 482 مورد، تعداد تصفیه‌خانه‌های موجود در شهرک‌های صنعتی از 34 به 70 و تعداد تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری از 72 به 118 مورد افزایش داشته است.

حمیده سادات هاشمی‌