با سیدمحمد طباطبایی رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی توانمندسازی دانش آموزان کم توان

رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی بر این عقیده است که با توجه به کرامت انسان ها، باید هرچه بیشتر به سمت تقویت

کد خبر: ۱۵۴۷۲۸

امکانات و ابزار برای قرار دادن معلولان و دانش آموزان استثنایی یا نیازمند حمایت های خاص ، حرکت کرد.
به عقیده او، باید هرچه بیشتر برای مناسب سازی فضا و توانمندسازی معلولان کوشید تا آنها با مجهز و مسلط شدن به این توانمندی ها، فارغ از نگاه ترحم آمیز در جامعه فعالیت کنند و اگر نیازمند حمایت های ویژه برای سپری کردن زندگی هستند، جامعه بدون منت اقدام به این کارکند. گفتگوی ما را با سیدمحمد طباطبایی بخوانید:

آقای طباطبایی ، یکی از مهمترین مقولات مرتبط با معلولان ، بحث آموزشی و حمایتی آنهاست. در ابتدای گفتگو، بفرمایید چه حمایت هایی از این دانش آموزان معلول یا استثنایی به عمل آورده اید؛
شعار امسال روز جهانی معلولان «شغل مناسب برای معلولان» است که در این جهت و با توجه به ضرورت توانمندسازی معلولان پیش از ورود به بازار کار و دستیابی به شغل مناسب ، سازمان آموزش و پرورش استثنایی امسال برای نخستین بار به تاسیس رشته های حرفه ای و مهارتی در مقاطع راهنمایی و متوسطه اقدام کرد که تعداد 60 مدرسه در بخش کم توانان ذهنی دایر شده است.

یعنی پیش از این ، چنین مدارسی نبوده است؛
خیر، تا پیش از این ، نبوده است و کم توانان ذهنی در صورت فراغت از تحصیل ، امکان دستیابی به شغل نداشتند.

به نظر شما، چه مشکلاتی در حال حاضر دست به گریبان معلولان بویژه دانش آموزان معلول است؛
یکی از مهمترین مشکلات مربوط به این افراد، نامناسب بودن فضا و امکانات مورد نیاز و متناسب با شرایط معلولان بویژه کم توانان ذهنی است و مشکل دیگر آنها عدم دستیابی به شغل مناسب و در نتیجه ناامیدی به آینده است که برای حل و فصل این مشکلات ، نیازمند کمک و مساعدت مجلس و دولت با اختصاص اعتبارات مورد نیاز در جهت پیشبرد برنامه ها هستیم . خوشبختانه در حال حاضر، نگاه مثبت و مناسبی بین مسوولان آموزش و پرورش نسبت به دانش آموزان استثنایی وجود دارد و امکانات را در حد توان در اختیار قرار می دهند؛ به طوری که امسال 30 مدرسه جدید، تحویل سازمان استثنایی شد و 75 پروژه دیگر نیز برای تحویل از سوی سازمان نوسازی آغاز شده است . همه این پروژه ها هم متناسب با توان و شرایط این دانش آموزان ، طراحی و حتی اجرا می شود. ضمن این که ما در حال حاضر، به دنبال ایجاد انعطاف در برنامه ها، قوانین و محتوای دروس متناسب با این دانش آموزان و همچنین افزایش ظرفیت و توان مدارس عادی برای پذیرش دانش آموزان استثنایی با آسیب های خفیف هستیم . در واقع نگاه ما به این بخش در آموزش و پرورش ، مبتنی بر تعالیم اسلامی و نظرات کارشناسی است که معلول را نیز یک انسان با تمام حق و حقوق انسانی می داند.

به هر حال یکی از مسائلی که مطرح است ، همین مساله عنوان «استثنایی» است که به نظر من ، چندان زیبنده نیست؛
خوشبختانه با رشد و تعالی فرهنگ اجتماعی ، الفاظ و واژه ها نیز عوض شده است . در آموزش و پرورش به این دانش آموزان ، دانش آموزان با نیازهای ویژه می گوییم و حتی درصدد مکاتبه با رئیس قوه قضاییه برای تغییر این الفاظ در کتاب های حقوقی و قوانین و مقررات قضایی هستیم تا واژه هایی مانند سفیه ، مجنون ، مختل المشاعر و دیوانه را حذف و واژه های دیگر را جایگزین کنند.

یعنی معتقدید نام سازمان آموزش و پرورش استثنایی باید عوض شود؛
سازمان آموزش و پرورش استثنایی در جایگاه خود هست ، چون مصوبه مجلس شورای اسلامی است.

بفرمایید چه نوع دانش آموزانی را در حیطه فعالیت خود تحت پوشش دارید؛
ما به طور کلی 7 گروه را تحت پوشش داریم. یکی دانش آموزان نابینا و نیمه بینا، گروه دوم دانش آموزان ناشنوا و نیمه شنوا، گروه سوم دانش آموزان کم توان ذهنی که عموم جامعه با شنیدن کلمه استثنایی ، ذهنشان به سمت این افراد متمرکز می شود. گروه بعدی دانش آموزان معلول جسمی و حرکتی هستند. گروه دیگر دانش آموزان دارای مشکل یادگیری همچنین دانش آموزان با اختلالات رفتاری و چندمعلولیتی هستند که با عنوان خاص استثنایی شناخته می شوند، البته در گذشته ، دانش آموزان تیزهوش نیز شامل این عنوان می شد که در حال حاضر جدا شده است.

به خاطر بار منفی کلمه «استثنایی» در اذهان ، این گروه جدا شده اند؛
نه ، بیشتر به دلیل بحث نخبه پروری و توجه ویژه به آنها بود که باعث شد سازمان استعدادهای درخشان ، تیزهوشان را تحت پوشش قرار دهد. اما به هر حال در نگاه علمی به آموزش و پرورش ، هرگونه جداسازی ، فاصله گذاشتن و برچسب زدن به دانش آموزان ، مطرود است ؛ بلکه باید تمام دانش آموزان در کنار هم درس بخوانند و رشد کنند. همان طور که در جامعه این تفکیک و جداسازی وجود ندارد، در مدرسه هم باید همین روند حاکم باشد. البته این موضوع نیاز به ملزوماتی دارد که فعلا در دسترس نیست.

مثلا چه ملزوماتی نیاز است؛
مثلا معلمان ، مدیران و معاونان باید آموزش های مستمر و فرآیندی برای پذیرش این دانش آموزان داشته باشند البته در مرحله اول دانش آموزان دارای آسیب های خفیف باید در مدارس عادی حضور یابند.

برنامه آموزش و پرورش ما هم همین است؛
ما در سال جدید، طرحی را که مصوب شورای عالی آموزش و پرورش است ، به نام طرح فراگیر در 14 مدرسه در 7 استان کشور از امسال اجرا کردیم که متناسب با این طرح ، معلمان ، مدیران و مشاوران ، آموزش های لازم را در این مدارس دیدند. در این مدارس نمونه ، دانش آموزان دارای آسیب های ضعیف از جمله نیمه بینا، نیمه شنوا و مرزی مشغول تحصیل هستند و رویکرد این مدرسه ها نیز این است که دانش آموزان به نزدیک ترین مدرسه محل زندگی خود مراجعه کنند. در حال حاضر، 87 هزار دانش آموز در 2729 مدرسه در حال تحصیل داریم که در 1380 مدرسه مستقل و 2349 کلاس ضمیمه تحصیل می کنند. این تعداد حدود نیم درصد دانش آموزان سراسر کشور را تشکیل می دهند. براساس آمارهای جهانی ، این رقم باید به حدود 10 تا 13 درصد برسد. درواقع براساس آمارهای جهانی ، 10 تا 13 درصد دانش آموزان دارای نیازهای ویژه هستند که باید به نوعی تحت پوشش آموزش و پرورش استثنایی قرار بگیرند که در حال حاضر، متاسفانه نیم درصد هستند.

این آمار، ایران را هم شامل می شود؛
بله در ایران این طور است البته در دیگر کشورها هم خیلی متفاوت نیست. بقیه این دانش آموزان در مدارس عادی هستند اما شناسایی نشده اند و در نتیجه ، از ما خدمات ویژه حمایتی دریافت نمی کنند. البته ممکن است این افراد در بهزیستی باشند یا در دیگر مراکز یا حتی در مناطق روستایی و عشایری که شناسایی نشده اند.

شما به عنوان رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی بفرمایید که آیا روش و برنامه خاصی برای شناسایی این افراد و تحت پوشش درآوردن آنها دارید؛
در حال حاضر، طرحی به نام طرح سنجش داریم که مصوبه هیات دولت است. مطابق این مصوبه ، وزارت آموزش و پرورش و بهداشت و درمان موظف به تشکیل شورای سیاستگذاری طرح سنجش سلامت جسمی و آمادگی تحصیلی نوآموزان بدو ورود به دبستان هستند تا مکانیزمی را برای جای دهی مناسب دانش آموزان طراحی کنند. بر این اساس ، سازمان آموزش و پرورش استثنایی از سال 1372 نسبت به شناسایی دانش آموزان در مناطق شهری اقدام می کرد، اما از امسال حوزه کار خود را به مناطق روستایی نیز گسترش داده ، البته هنوز آمار نهایی به ما اعلام نشده است . راه دیگر، شناسایی خود همکاران و معلمان هستند که به دلیل ارتباط مستمر و مدام با دانش آموزان ، شناخت مناسب تری نسبت به توانمندی ها و آسیب های دانش آموزان دارند. ما در حال حاضر پایگاه های سنجش ثابت در سطح مدیریت های آموزش و پرورش استثنایی استان ها داریم که دانش آموزان به آن ارجاع می شوند و پس از شناسایی ، جای دهی مناسب می بینند. البته در حال حاضر هنوز این فرهنگ جا نیفتاده است که خانواده ها در صورت احساس وجود برخی آسیب های ذهنی و جسمی خفیف بین فرزندان ، آنها را معرفی کنند تا حمایت های ویژه از آنها صورت گیرد و حتی در برابر برخی اظهارنظرها مقاومت می کنند و من از همین جا به تمام والدین بخصوص مادران توصیه می کنم به محض دریافت و مشاهده کوچکترین نارسایی جسمی ، حسی یا حرکتی بعد از تولد، بلافاصله به متخصصان مراجعه کنند، چرا که با درمان بموقع ، بسیاری از این آسیب ها قابل پیشگیری است . در واقع مداخله بهنگام می تواند حتی در بعد آموزشی نیز بسیار مفید باشد و به والدینی که نوآموزان زیر 4 سال دارند، توصیه می کنیم حتما به مدارس استثنایی مراجعه و آموزش های لازم را دریافت کنند. اولویت ما در آموزش به کودکان زیر 4سال ، والدین هستند و از 4سال تا 6سال والدین به همراه نوآموزان است و تقاضای ما از تمام والدین این است که در این زمینه کوتاهی نکنند.

چه ارتباطی با دیگر بخش های مرتبط با معلولان دارید؛
در حال حاضر متولی اصلی معلولیت در جامعه ، سازمان بهزیستی است. این سازمان موظف به تامین مسکن و اشتغال برای معلولان و نیز ملزم به حمایت های درمانی از آنهاست.

و در بخش آموزشی؛
نه ، در بخش آموزش متولی نیستند. البته در بعد توانبخشی وظیفه اش تامین نیازهایی مانند سمعک و ویلچر برای دانش آموزان است. هر چند آنها هم اعتبارات محدودی دارند و اگر بتوان طرح جامع حمایت از معلولان را که بهزیستی به کمک دیگر دستگاه ها وظیفه تحقق آن را دارد، عملی کرد؛ بسیاری از مشکلات معلولان حل می شود. از جمله اختصاص 3درصد از ردیف های استخدامی از سوی تمامی دستگاه ها به معلولان است که اگر عملی شود، بسیاری از مشکلات آنها حل می شود و البته تنها سازمان آموزش و پرورش استثنایی است که در حال حاضر به این قانون عمل می کند. یکی از مسائل مهمی که به نظرم می رسد، این است که در این طرح شما باید روی دانش آموزان عادی خیلی حساس باشید.

چون ممکن است به اقتضای سن و سال دانش آموزان عادی خواسته یا ناخواسته موجب آزار دانش آموزان استثنایی شوند؛
در طرح فراگیر که عرض کردم 3 مانع وجود دارد. یک مانع دانش آموزان و دومین مانع اولیا هستند. سومین مانع هم معلمان هستند که ممکن است پذیرای این دانش آموزان نباشند و ما باید برای توجیه و اقناع افکار عمومی در مدارس اقدام کنیم و معتقدیم که دانش آموزان براحتی این دانش آموزان را در کنار خود می پذیرند. در این طرح معلم باید به حدی توانمند شود که بتواند دانش آموز مورد نیاز حمایت های ویژه را تحت پوشش قرار دهد تا در کنار دیگر دانش آموزان رشد کنند. عمده ترین کار ما در این بخش توجیه و تبلیغات لازم برای پذیرش این دانش آموزان است و البته نیاز به زمان دارد.

البته نباید به سمتی رفت که نگاه ترحم آمیز شکل گیرد، قبول دارید؛
بله ، درست است باید نگاه ترحم آمیز به چنین دانش آموزانی را از بین ببریم و این مساله را عنوان کنیم که از بین این دانش آموزان تعداد زیادی توانسته اند به مدارج عالی تحصیلی دست یابند.

دانش آموزان استثنایی شرایط خاصی برای پذیرش در دانشگاه دارند؛
تسهیلات خاصی ندارند، مگر این که برای راحت تر امتحان دادن ، شرایط خاصی برایشان در نظر بگیرند ولی اگر قبول شدند، هزینه های آنها از سوی بهزیستی پرداخت می شود.