دالان شمال - جنوب، پل عبور از تحریم

کشورمان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی کم‌نظیر خود، همواره یکی از محورهای اصلی شبکه ترانزیت و تجارت جهانی به‌شمار آمده است. قرار گرفتن در چهارراه شرق- غرب و شمال- جنوب، ایران را به حلقه اتصال آسیای مرکزی، قفقاز، خلیج‌فارس و مدیترانه بدل کرده. در دهه اخیر، تحولات ژئوپولیتیکی و شکل‌گیری کریدورهای جدید مانند شمال- جنوب، شرق- غرب و راه ابریشم نوین چین اهمیت نقش ایران را دوچندان کرده است.
کریدور بین‌المللی شمال- جنوب که بندر بمبئی هند را از طریق ایران به سن‌پترزبورگ روسیه و اروپا متصل می‌کند، می‌تواند زمان و هزینه حمل کالا را کاهش دهد. در همین حال، مسیر شرق- غرب از چابهار تا ترکیه و اروپا را وصل خواهد کرد.
کشورمان با توسعه بنادر جنوبی، شبکه ریلی و پیوستن به ابتکار «کمربند و جاده»، در آستانه ایفای نقشی کلیدی در زنجیره تأمین جهانی است. فعال‌سازی کامل این ظرفیت‌ها می‌تواند درآمد ترانزیتی کشور را چند میلیارد دلار افزایش دهد، وابستگی به صادرات نفت را کاهش داده و ایران را به بازیگری اقتصادی با نفوذ منطقه‌ای تبدیل کند؛ مشروط بر آن‌که زیرساخت، ثبات و دیپلماسی اقتصادی هماهنگ پیش رود.
همچنین پیوستن ایران به سه سازوکار مهم همکاری اقتصادی مانند شانگهای، بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فصل تازه‌ای از دیپلماسی اقتصادی چندجانبه را گشوده که این رویکرد نو، زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا سیاست‌های صادراتی کشور با دگرگونی‌های ژئواکونومیک جهانی هم‌افزا شود و ایران بتواند نقش تاریخی خود را در شبکه جدید تجارت بین‌قاره‌ای بازآفرینی کند.با این حال ریشه بسیاری از کریدورهای عبوری فعلی به جاده‌های باستانی بازمی‌گردد که طی هزاران سال تمدن‌های شرق و غرب را به یکدیگر متصل می‌کردند. اکنون نیز مسیرهای طراحی‌شده در داخل کشور در راستای همان شبکه‌های تاریخی است که حالا در قالب ابتکارات نوینی چون کمربند جاده (BRI) از سوی چین دنبال می‌شود.
   
هدفگذاری ترانزیت ۴۰ میلیون تنی
با این حال فصل دوازدهم قانون برنامه هفتم پیشرفت به موضوع ترانزیت و اقتصاد دریامحور اختصاص دارد که برای رسیدن به ترانزیت ۴۰ میلیون تن سالانه از مسیر زمینی تا سال ۱۴۰۷ هدف‌گذاری شده، همچنین براساس ماده ۵۶ و در جدول شماره ۱۳ این قانون، دستیابی به میزان ترانزیت زمینی سالانه کالا از ایران در پایان سال اول ۱۶ میلیون تن و از سال دوم شش میلیون تن، افزایش سالانه پیش‌بینی شده است. البته در ماده ۵۷ قانون هفتم آمده است که ستاد ملی گذر مرز به مرز (ترانزیت) به‌عنوان هماهنگ‌کننده و مسئول حوزه گذر (ترانزیت) و آماد و پشتیبانی (لجستیک) به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل می‌شود. دبیرخانه این ستاد در وزارت راه و شهرسازی و دبیر آن وزیر راه و شهرسازی خواهد بود.
   
تشکیل ستاد ملی ترانزیت
جعفر جمیلی، سرپرست دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی با اشاره به عبور حدود ۲۰ میلیون تن ترانزیت از قلمرو ایران در سال گذشته و هدفگذاری ۴۰ میلیون تنی ترانزیت تا پایان برنامه هفتم پیشرفت، گفت: پیش‌بینی شده که حدود ۷۰ درصد این مقدار از طریق جاده‌ و ۳۰ درصد از مسیر ریلی انجام شود. تحقق کامل هدف، نیازمند توسعه و تکمیل زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی، تسهیل تردد در پایانه‌های مرزی و هوشمندسازی فرآیندهای تجاری است. وی اعلام کرد: در سال گذشته، نزدیک به ۲۰ میلیون تن بار ترانزیتی از قلمرو ایران عبور کرده که حدود ۸۸ درصد آن سهم حمل‌ونقل جاده‌ای و ۱۲ درصد آن سهم ریلی بوده است. بخش عمده این ترانزیت، مربوط به فرآورده‌های نفتی از اقلیم کردستان عراق به سمت بنادر جنوبی ایران بوده که به کشورهای حوزه خلیج‌فارس صادر می‌شوند. همچنین بخشی از ترانزیت نیز از مسیر بندرعباس به افغانستان و برخی از مرزهای شمال غربی به شمال شرقی کشور انجام شده است.
جمیلی همچنین از تشکیل ستاد ملی ترانزیت براساس ماده ۵۷ قانون برنامه هفتم خبر داد و گفت: دبیرخانه این ستاد در وزارت راه مستقر و فعال شده که جلسات آن فعلا در سطح دبیر ستاد و نمایندگان دستگاه‌های عضو بر پا شده است. همچنین پیش‌نویس سند ملی ترانزیت تهیه شده است.
   
اولویت دولت اتصال کریدور شمال به جنوب
حالا فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی از اولویت قرار گرفتن اتصال کریدور شمال به جنوب (رشت - آستارا) در دولت چهاردهم با وجود تشدید تحریم‌ها خبر داد. وی روز گذشته در حاشیه جلسه هیات دولت درباره نشست سه‌جانبه ایران، جمهوری آذربایجان و روسیه درباره حلقه مفقوده رشت - آستارا (کریدور شمال به جنوب) که در باکو برگزار شد، گفت: درپی این نشست حمل و نقل بار ۱۵ میلیون تن تضمین و مقرر شد تا سه ماه آینده، نقشه راه چگونگی تضمین بار به صورت فازبندی انجام بگیرد.وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: اثرهای مهم این نشست تنها مربوط در سطح ملی و استان گیلان نیست بلکه اثرات منطقه‌ای داشته است به طوری که در حوزه تحریم با وجود محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها در کل دنیا، چنین اتفاقی در ایران رخ داده است.
   
راه‌آهن رشت-آستارا حلقه مفقوده پیوند تجاری ایران و اوراسیا
محمدعلی دهقان دهنوی، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران با بیان این‌که در حوزه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، اقدامات خوبی در حال انجام است، می‌گوید: راه‌آهن رشت-آستارا حلقه مفقوده‌ای است که تکمیل آن می‌تواند پیوند ایران را با اتحادیه اوراسیا تقویت کند.
​​​​​​​معاون وزیر صمت تاکید کرد: همچنین در سمت قزاقستان این ارتباط ریلی وجود دارد که نیازمند تقویت است. در مسیرهای جاده‌ای، مرزها و مبادی ورودی و خروجی نیز باید تسهیل صورت گیرد تا کالاها بدون توقف جابه‌جا شوند. ارتباط دریایی از طریق دریای خزر با روسیه و قزاقستان نیز برقرار است و در مجموع، چهار مسیر ریلی، زمینی، دریایی و هوایی در خدمت لجستیک بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه قرار دارد. 
طبق آمارهای منتشر‌شده، در نیمه نخست سال جاری، میزان ترانزیت خارجی از مسیر ایران به ۱۰ میلیون تن رسیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۹۱/۱۲ درصد کاهش داشته است.