وقتی چخوف و شکسپیر ایرانی می‌شوند
اولین جشنواره «مونولوگ‌های برگزیده شکسپیر و چخوف» به دبیری مسعود دلخواه درحال برگزاری است و تا روز اول مرداد ادامه دارد. آثار برگزیده در این جشنواره، با رأی هیأت داوران انتخاب شده و تمام آثار برگزیده در قالب یک اجرای ۷۰ دقیقه‌ای در سالن بوتیک هنر ایران در قالب مونولوگ‌گویی به روی صحنه می‌روند.
به گفته دبیر جشنواره، این رویداد می‌تواند زمینه‌ای را برای آشنایی بیشتر نسل جوان تئاتر با نمایشنامه‌نویسان بزرگی چون چخوف و شکسپیر فراهم کند. آنچه در پی می‌آید، گفت‌وگوی ما با او درباره دستاوردها و چشم‌اندازهای این جشنواره است.
حالا با گذشت چند روز از برگزاری جشنواره مونولوگ‌های برگزیده شکسپیر و چخوف می‌توانید یک ارزیابی کلی نسبت به این جشنواره ارائه دهید؟
اگر بخواهم به کلیت آنچه در این رویداد گذشته اشاره کنم، باید بگویم این جشنواره دو شاخصه دارد. اول این‌که درنوع خود جشنواره نویی به‌شمار می‌رود و تا امروز چنین کاری با این محور صورت نگرفته بود. دیگر این‌که در جریان برگزاری این جشنواره بر آثار دو قله نمایشنامه‌نویسی جهان، یعنی چخوف و شکسپیر متمرکز بوده‌ایم. از روزهای ابتدایی انتشار فراخوان با استقبال خوبی از سوی جوانان روبه‌رو شدیم و همین مسأله ما را به برداشتن قدم‌های بعدی در این مسیر دلگرم‌تر کرد به‌طوری که در مرحله اول ۵۰۰ نفر شرکت کردند و براساس رأی داوران، ۴۳ نفر یعنی ۱۰ درصد از این تعداد به مرحله فینال رسیدند و درنهایت ۱۲ نفر برگزیده شدند. علاوه‌بر آ‌ن‌که به این افراد جوایز نقدی اهدا شد و فرصتی در اختیارشان قرار گرفت تا در قالب ۱۰ شب به اجرای کارهای خود بپردازند.
نفس برگزاری چنین رویدادی به‌خودی‌خود یک اتفاق خوشایند محسوب می‌شود، بااین حال سؤالی که به وجود می‌آید این است که چرا نهادهای دولتی، برگزاری این جشنواره را به‌عهده نگرفتند یا درباره سالن، باتوجه به ظرفیت این رویداد، می‌شد آن را در سالن‌های بزرگ‌تری برگزار کرد.
این سؤال خود ما هم بوده. البته زمانی که ایده برگزاری این جشنواره به ذهنم رسید، طی صحبت‌هایی که با مرکز هنرهای نمایشی داشتم به این مسأله اشاره کردم که در صورت صدور مجوز برای اجرای این مونولوگ‌ها و استقبال زیاد، فرصتی فراهم شود تا دومین دوره این جشنواره در سالن بزرگ‌تر و بهتری برگزارشود. از این رو امیدوارم دوره‌های دوم و سوم جشنواره از حمایت نهادهای دولتی، به‌ویژه به‌لحاظ تخصیص سالن برخوردار شود. این دربرنامه آتی ماست. حالا بستگی دارد چقدر مسئولان فرهنگی_هنری، خواهان تداوم برگزاری این جشنواره باشند. مهم‌ترین دستاورد این اتفاق، شناسایی و معرفی استعدادهای خوب تئاتری در پایتخت و شهرستان‌ها بوده است. همین که جشنواره توانسته تعدادی از جوانان علاقه‌مند به حضور در تئاتر را براساس گزینش جذب کند، خوب است چراکه امروز، برخی از جوانان برای حضور در تئاتر دست به دامن طرق ناسالم مانند پرداخت پول یا پارتی‌بازی می‌شوند که در این صورت نه خودشان به سرمنزل مقصود می‌رسند و نه حضورشان برای آینده تئاتر مفید خواهد بود. مسأله بعدی این است که در هوای تیره‌گون تئاتر امروز که چشم‌انداز تئاتر به‌درستی مشخص نیست و در سال‌های اخیر، شاهد اجرای کنسرت‌تئاترها هستیم، پرداختن به آثار شکسپیر و چخوف می‌تواند جایگاه حقیقی تئاتر را به تماشاگران یادآوری کند.
در این سال‌ها نه‌تنها هنرمندان جوان که اغلب کارگردانان پیشکسوت و شناخته‌شده هم وقتی می‌خواهند اثری از این دو نمایشنامه‌نویس را روی صحنه ببرند، اغلب اجراها محدود به نمایشنامه‌هایی چون «مرغ دریایی»، «باغ آلبالو»، «دایی وانیا»، «شاه لیر»، «هملت» و... است و به نظر می‌رسد دیگر زوایای گسترده آثار این درام‌نویسان چندان که باید، مورد معرفی قرار نگرفته. شما چقدر این مسأله را قبول دارید؟
با شما هم‌عقیده هستم که در این سال‌ها تک‌وتوک شاهد اجرای کامل نمایشنامه‌هایی از این دو نمایشنامه‌نویس چیره‌دست بوده‌ایم. حتی گاه نمایش‌هایی از شکسپیر روی صحنه می‌رود که بیشتر برداشت آزاد هنرمند از متن اصلی است. البته نباید فراموش کرد که اجرای کامل این آثار، به‌خصوص نمایشنامه‌های شکسپیر کار دشواری است. بااین حال، خود من هنگام اجرای آثاری از این دست، تلاش کرده‌ام به دراماتورژی و ساختارشکنی بپردازم. حتی در این زمینه کار را برای خود مشکل کرده و سعی می‌کنم اثری را که می‌خواهم روی صحنه ببرم به شکل وفادارانه نسبت به متن اصلی اجرا کنم. بنابراین در این سال‌ها به‌جز در مواردی انگشت‌شمار، ظرفیت نمایشنامه‌های این بزرگان چندان که باید موردتوجه قرار نگرفته است. گاهی که به کشورهای مختلف سفر می‌کنم، می‌بینم در طول سال، یک فصل به اجرای آثاری از چخوف، شکسپیر و دیگر درام‌نویسان برجسته اختصاص داده می‌شود. از این نظر ضرورت دارد هر سال در سالن اصلی تئاترشهر به اجرای چنین آثاری بپردازیم.
شاید یک دلیل این مسأله به این خاطر است که اجرای چنین آثاری‌عمدتا نیازمند تجهیزات مثل دکورهای هزینه‌بر وعظیم است. در سال‌های اخیر دو نمایش شاه لیر_ که طی روزهای گذشته فیلم‌تئاتر این اثر در خانه هنرمندان ایران به نمایش درآمد_ و «ژولیوس سزار» را روی صحنه بردم بی‌آن‌که هیچ‌کدام از این نمایش‌ها، دکور مفصلی داشته باشند. معتقدم می‌توان در اجرای این آثار از دکورهای کاربردی و ساده‌تر هم بهره گرفت. منتها اجرای یک نمایش از شکسپیر حداقل دو ساعت زمان لازم دارد. طبعا در شرایط فعلی که اغلب سالن‌ها سه نمایش را در طول یک روز و در سانس‌های مختلف روی صحنه می‌برند، اجرای یک نمایش دوساعته امکان‌پذیر و به سود صاحبان سالن‌ها نیست. از طرفی، اجرای چنین نمایش‌هایی در حد یک ساعت هم کار اصولی و منطقی به شمار نمی‌رود.
به‌عنوان دبیر این جشنواره فکرمی‌کنید چقدر از آنچه برای برپایی این رویداد مدنظر شما بوده، امروز محقق شده است؟
خوشبختانه به تمام اهدافی که مدنظرمان بود رسیده‌ایم. داوران این جشنواره به من اعتماد کردند و در این رویداد حضور یافتند که این هم برای من باعث افتخار و خوشحالی است. همان‌طور که اشاره کردم، اگر شرایطی فراهم شود که دوره‌های آتی این جشنواره بیش از پیش مورد حمایت مراکز فرهنگی و هنری واقع شود، طبعا با خروجی مطلوب‌تری مواجه خواهیم شد. چنین حمایت‌هایی حتی می‌تواند زمینه‌ساز اجرای کامل دو اثر برگزیده از چخوف و شکسپیر هم شود. آنچه مسلم است این‌که تمام نمایشنامه‌های چخوف و شکسپیر به دلیل دارا بودن مفاهیم بدون تاریخ مصرف می‌توانند با مخاطبان سراسر جهان به شکل بدون‌مرز ارتباط برقرار کرده و تاثیرگذار باشند.
دیدگاه نسل جوان نسبت به مفاهیم این آثار به چه شکل است؟
باید بپذیریم که نسل جوان، دستپخت نسل قبل در آموزش هستند. نمی‌خواهم بگویم گله‌مندم ولی درمجموع، از بی‌تفاوتی برخی از همکارانم نسبت به برگزاری این جشنواره تعجب می‌کنم. به‌عنوان مثال، تعداد کارگردانان تئاتر که درایام برگزاری جشنواره به تماشای این اجراها نشسته‌اند خیلی کم بوده. در عوض، دانشجویان بیشتر از این رویداد استقبال کرده‌اند. جوانان باید توجه داشته باشند که هرگز نمی‌توان بدون شناخت گذشته هرگز مدعی نوآوری شد. به نظرم کسانی که قصد دارند آثار بزرگ نمایشنامه‌نویسان دنیا را روی صحنه ببرند، باید در درجه اول از شناخت کافی نسبت به این آثار برخوردار باشند و صلاحیت‌شان در این زمینه تایید شود. مسلما دانشجوی سال اول یا دوم تئاتر نمی‌تواند بدون داشتن پشتوانه علمی دست به چنین کاری بزند. حتی معتقدم آن دسته از کارگردانان حرفه‌ای هم برای اجرای چنین آثاری باید حتما در کنار خود از راهنمایی یک دراماتورژ بهره بگیرند وگرنه اقتباس صرف خودشان از این آثار باعث می‌شود کارهای ضعیفی دراین زمینه ارائه شوند.
نکته‌ای هست که بخواهید اضافه کنید؟
پردیس تئاتر شهرزاد و بوتیک تئاتر ایران به‌عنوان تئاتر خصوصی، برگزاری این رویداد را پذیرفتند اما امیدوارم مرکز هنرهای نمایشی هم نسبت به حمایت از چنین برنامه‌هایی ابراز علاقه کند تا این جشنواره در دوره‌های آتی تداوم یابد.
حالا با گذشت چند روز از برگزاری جشنواره مونولوگ‌های برگزیده شکسپیر و چخوف می‌توانید یک ارزیابی کلی نسبت به این جشنواره ارائه دهید؟
اگر بخواهم به کلیت آنچه در این رویداد گذشته اشاره کنم، باید بگویم این جشنواره دو شاخصه دارد. اول این‌که درنوع خود جشنواره نویی به‌شمار می‌رود و تا امروز چنین کاری با این محور صورت نگرفته بود. دیگر این‌که در جریان برگزاری این جشنواره بر آثار دو قله نمایشنامه‌نویسی جهان، یعنی چخوف و شکسپیر متمرکز بوده‌ایم. از روزهای ابتدایی انتشار فراخوان با استقبال خوبی از سوی جوانان روبه‌رو شدیم و همین مسأله ما را به برداشتن قدم‌های بعدی در این مسیر دلگرم‌تر کرد به‌طوری که در مرحله اول ۵۰۰ نفر شرکت کردند و براساس رأی داوران، ۴۳ نفر یعنی ۱۰ درصد از این تعداد به مرحله فینال رسیدند و درنهایت ۱۲ نفر برگزیده شدند. علاوه‌بر آ‌ن‌که به این افراد جوایز نقدی اهدا شد و فرصتی در اختیارشان قرار گرفت تا در قالب ۱۰ شب به اجرای کارهای خود بپردازند.
نفس برگزاری چنین رویدادی به‌خودی‌خود یک اتفاق خوشایند محسوب می‌شود، بااین حال سؤالی که به وجود می‌آید این است که چرا نهادهای دولتی، برگزاری این جشنواره را به‌عهده نگرفتند یا درباره سالن، باتوجه به ظرفیت این رویداد، می‌شد آن را در سالن‌های بزرگ‌تری برگزار کرد.
این سؤال خود ما هم بوده. البته زمانی که ایده برگزاری این جشنواره به ذهنم رسید، طی صحبت‌هایی که با مرکز هنرهای نمایشی داشتم به این مسأله اشاره کردم که در صورت صدور مجوز برای اجرای این مونولوگ‌ها و استقبال زیاد، فرصتی فراهم شود تا دومین دوره این جشنواره در سالن بزرگ‌تر و بهتری برگزارشود. از این رو امیدوارم دوره‌های دوم و سوم جشنواره از حمایت نهادهای دولتی، به‌ویژه به‌لحاظ تخصیص سالن برخوردار شود. این دربرنامه آتی ماست. حالا بستگی دارد چقدر مسئولان فرهنگی_هنری، خواهان تداوم برگزاری این جشنواره باشند. مهم‌ترین دستاورد این اتفاق، شناسایی و معرفی استعدادهای خوب تئاتری در پایتخت و شهرستان‌ها بوده است. همین که جشنواره توانسته تعدادی از جوانان علاقه‌مند به حضور در تئاتر را براساس گزینش جذب کند، خوب است چراکه امروز، برخی از جوانان برای حضور در تئاتر دست به دامن طرق ناسالم مانند پرداخت پول یا پارتی‌بازی می‌شوند که در این صورت نه خودشان به سرمنزل مقصود می‌رسند و نه حضورشان برای آینده تئاتر مفید خواهد بود. مسأله بعدی این است که در هوای تیره‌گون تئاتر امروز که چشم‌انداز تئاتر به‌درستی مشخص نیست و در سال‌های اخیر، شاهد اجرای کنسرت‌تئاترها هستیم، پرداختن به آثار شکسپیر و چخوف می‌تواند جایگاه حقیقی تئاتر را به تماشاگران یادآوری کند.
در این سال‌ها نه‌تنها هنرمندان جوان که اغلب کارگردانان پیشکسوت و شناخته‌شده هم وقتی می‌خواهند اثری از این دو نمایشنامه‌نویس را روی صحنه ببرند، اغلب اجراها محدود به نمایشنامه‌هایی چون «مرغ دریایی»، «باغ آلبالو»، «دایی وانیا»، «شاه لیر»، «هملت» و... است و به نظر می‌رسد دیگر زوایای گسترده آثار این درام‌نویسان چندان که باید، مورد معرفی قرار نگرفته. شما چقدر این مسأله را قبول دارید؟
با شما هم‌عقیده هستم که در این سال‌ها تک‌وتوک شاهد اجرای کامل نمایشنامه‌هایی از این دو نمایشنامه‌نویس چیره‌دست بوده‌ایم. حتی گاه نمایش‌هایی از شکسپیر روی صحنه می‌رود که بیشتر برداشت آزاد هنرمند از متن اصلی است. البته نباید فراموش کرد که اجرای کامل این آثار، به‌خصوص نمایشنامه‌های شکسپیر کار دشواری است. بااین حال، خود من هنگام اجرای آثاری از این دست، تلاش کرده‌ام به دراماتورژی و ساختارشکنی بپردازم. حتی در این زمینه کار را برای خود مشکل کرده و سعی می‌کنم اثری را که می‌خواهم روی صحنه ببرم به شکل وفادارانه نسبت به متن اصلی اجرا کنم. بنابراین در این سال‌ها به‌جز در مواردی انگشت‌شمار، ظرفیت نمایشنامه‌های این بزرگان چندان که باید موردتوجه قرار نگرفته است. گاهی که به کشورهای مختلف سفر می‌کنم، می‌بینم در طول سال، یک فصل به اجرای آثاری از چخوف، شکسپیر و دیگر درام‌نویسان برجسته اختصاص داده می‌شود. از این نظر ضرورت دارد هر سال در سالن اصلی تئاترشهر به اجرای چنین آثاری بپردازیم.
شاید یک دلیل این مسأله به این خاطر است که اجرای چنین آثاری‌عمدتا نیازمند تجهیزات مثل دکورهای هزینه‌بر وعظیم است. در سال‌های اخیر دو نمایش شاه لیر_ که طی روزهای گذشته فیلم‌تئاتر این اثر در خانه هنرمندان ایران به نمایش درآمد_ و «ژولیوس سزار» را روی صحنه بردم بی‌آن‌که هیچ‌کدام از این نمایش‌ها، دکور مفصلی داشته باشند. معتقدم می‌توان در اجرای این آثار از دکورهای کاربردی و ساده‌تر هم بهره گرفت. منتها اجرای یک نمایش از شکسپیر حداقل دو ساعت زمان لازم دارد. طبعا در شرایط فعلی که اغلب سالن‌ها سه نمایش را در طول یک روز و در سانس‌های مختلف روی صحنه می‌برند، اجرای یک نمایش دوساعته امکان‌پذیر و به سود صاحبان سالن‌ها نیست. از طرفی، اجرای چنین نمایش‌هایی در حد یک ساعت هم کار اصولی و منطقی به شمار نمی‌رود.
به‌عنوان دبیر این جشنواره فکرمی‌کنید چقدر از آنچه برای برپایی این رویداد مدنظر شما بوده، امروز محقق شده است؟
خوشبختانه به تمام اهدافی که مدنظرمان بود رسیده‌ایم. داوران این جشنواره به من اعتماد کردند و در این رویداد حضور یافتند که این هم برای من باعث افتخار و خوشحالی است. همان‌طور که اشاره کردم، اگر شرایطی فراهم شود که دوره‌های آتی این جشنواره بیش از پیش مورد حمایت مراکز فرهنگی و هنری واقع شود، طبعا با خروجی مطلوب‌تری مواجه خواهیم شد. چنین حمایت‌هایی حتی می‌تواند زمینه‌ساز اجرای کامل دو اثر برگزیده از چخوف و شکسپیر هم شود. آنچه مسلم است این‌که تمام نمایشنامه‌های چخوف و شکسپیر به دلیل دارا بودن مفاهیم بدون تاریخ مصرف می‌توانند با مخاطبان سراسر جهان به شکل بدون‌مرز ارتباط برقرار کرده و تاثیرگذار باشند.
دیدگاه نسل جوان نسبت به مفاهیم این آثار به چه شکل است؟
باید بپذیریم که نسل جوان، دستپخت نسل قبل در آموزش هستند. نمی‌خواهم بگویم گله‌مندم ولی درمجموع، از بی‌تفاوتی برخی از همکارانم نسبت به برگزاری این جشنواره تعجب می‌کنم. به‌عنوان مثال، تعداد کارگردانان تئاتر که درایام برگزاری جشنواره به تماشای این اجراها نشسته‌اند خیلی کم بوده. در عوض، دانشجویان بیشتر از این رویداد استقبال کرده‌اند. جوانان باید توجه داشته باشند که هرگز نمی‌توان بدون شناخت گذشته هرگز مدعی نوآوری شد. به نظرم کسانی که قصد دارند آثار بزرگ نمایشنامه‌نویسان دنیا را روی صحنه ببرند، باید در درجه اول از شناخت کافی نسبت به این آثار برخوردار باشند و صلاحیت‌شان در این زمینه تایید شود. مسلما دانشجوی سال اول یا دوم تئاتر نمی‌تواند بدون داشتن پشتوانه علمی دست به چنین کاری بزند. حتی معتقدم آن دسته از کارگردانان حرفه‌ای هم برای اجرای چنین آثاری باید حتما در کنار خود از راهنمایی یک دراماتورژ بهره بگیرند وگرنه اقتباس صرف خودشان از این آثار باعث می‌شود کارهای ضعیفی دراین زمینه ارائه شوند.
نکته‌ای هست که بخواهید اضافه کنید؟
پردیس تئاتر شهرزاد و بوتیک تئاتر ایران به‌عنوان تئاتر خصوصی، برگزاری این رویداد را پذیرفتند اما امیدوارم مرکز هنرهای نمایشی هم نسبت به حمایت از چنین برنامه‌هایی ابراز علاقه کند تا این جشنواره در دوره‌های آتی تداوم یابد.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
