امیدواری پس از آواربرداری

جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران که از ۲۳ خرداد آغاز شد، زخم‌های عمیقی بر پیکره شهرهای ایران، به‌ویژه تهران بر جای گذاشت. ویرانی ۳۶۰۰واحد مسکونی در پایتخت و نزدیک به ۴۰۰۰ واحد در سراسر کشور، خانواده‌های بسیاری را آواره کرده است. در واکنش به این بحران، دولت و نهادهای ذی‌ربط با بسیج امکانات و تشکیل ستادهای ویژه، برنامه‌های جامع و تسهیلات متعددی را برای اسکان موقت و بازسازی سریع این واحدها به اجرا گذاشته‌اند تا خانواده‌های آسیب‌دیده هرچه سریع‌تر به شرایط زندگی عادی بازگردند. در همین راستا، هیات وزیران در ۱۱ تیر ۱۰۰۰ میلیارد تومان برای اسکان موقت و بازسازی منازل آسیب‌دیده در اختیار بنیاد مسکن قرار داد تا با هماهنگی سازمان برنامه و بودجه هزینه شود. همچنین شهرداری تهران ۹ هتل را برای اسکان اضطراری ۳۵۰ خانوار (۶۶۲ نفر) اختصاص داد. وزارت راه و شهرسازی نیز با تشکیل ستاد بازسازی به محوریت بنیاد مسکن، طرح جامع بازسازی را نهایی و به دولت ارائه کرد و پرداخت کمک‌هزینه اجاره مسکن با ودیعه یک میلیارد تومانی و کمک‌هزینه ماهانه ۲۰ میلیون تومانی برای اسکان و اجاره خانه در دستور کار قرار گرفت. حالا در کنار همه این تصمیمات و ساماندهی موقت مردمی که خانه‌های خود را از دست داده‌اند، بازسازی و ساخت واحدهای آسیب‌دیده در دستور کار جدی دولت قرار گرفته به‌طوری که اکنون چهار ستاد منطقه‌ای در تهران برای پیگیری امور بازسازی براساس تقسیمات شهری تشکیل شده و آن‌طور که عضو شورای شهر تهران می‌گوید قرار است این گام با مسئولیت شهرداری تهران به‌زودی برداشته شود. 
در همین راستا، احمد صادقی رئیس کمیته شفافیت شورای اسلامی شهر تهران به جام‌جم می‌گوید: دولت شیوه‌های مختلفی برای ارائه خدمت درنظر گرفته و اعلام‌شده هر دستگاهی متولی واحدهای مسکونی زیرنظر خودش باشد اما درنهایت تصمیم دولت بر آن شد تا شهرداری اجرای کامل را برعهده بگیرد.
     
بازسازی خانه‌های آسیب‌دیده در سه گام 
حالا که روند اجرایی بازسازی خانه‌ها در مسیر اجرا قرار گرفته است، شهرداری تهران با تقسیم‌بندی بازسازی به سه سطح خرد، پایدارسازی و مقاوم‌سازی، تلاش دارد با مشارکت سازمان‌های تخصصی و حضور میدانی شهرداران مناطق، روند نوسازی را با سرعت بیشتری پیش ببرد.صادقی در این‌باره توضیح می‌دهد: در حال حاضر بازسازی و نوسازی واحدهای آسیب‌دیده به سه دسته تقسیم شده است. بازسازی خرد که شامل نصب در و پنجره‌هاست که تا ۲۵ تیر به پایان خواهد رسید. بخش دوم شامل ۱۵۰۰ واحد، شامل آسیب به دیوارهاست و تحت عنوان پایدارسازی از آن یاد می‌شود. در همین راستا طی مذاکره شهرداری با نظام مهندسی، قرار شد ریز قیمت برای هر واحد مسکونی را اعلام کند و شهرداران مناطق مسئولیت آن را برعهده بگیرند، که بر همین اساس گروه‌های لازم تشکیل شده و فرمانده این میدان، شهرداران مناطق هستند. دسته سوم شامل مقاوم‌سازی است. سازمان نوسازی شهرداری تهران مسئول آن شده و برای نوسازی که شامل ۲۰۰ واحد و ۵۰ پلاک است، شهرداران مناطق مسئول هستند. 
به گفته این عضو شورای شهر تهران، فرآیند بازسازی مشخص شده اما برای آ‌ن‌که کار سرعت بیشتری بگیرد باید اطلاع‌رسانی مناسبی انجام شود. شهروندان‌ می‌توانند به سازمان مدیریت بحران شهر تهران مراجعه یا با شماره ۱۳۷ تماس بگیرند و موضوعات مرتبط را پیگیری کنند.
     
برآورد خسارات؛ بعد دیگر ماجرا
هرچند اعضای شورای شهر می‌گویند بازسازی این خانه‌ها اولویت اول مدیریت شهری است اما موضوع اصلی این است که شهرداری فقط مسئولیت مدیریت پروژه را برعهده دارد، نه تأمین هزینه‌ها! مهدی چمران در جلسه روز گذشته شورای شهر تهران تأکید کرد: «مدیریت شرایط برعهده شهرداری است اما تأمین بودجه با دولت خواهد بود». این تقسیم وظایف نشان‌دهنده نقش محوری شهرداری در هماهنگی و اجرای عملیات بازسازی است اما نبود شفافیت در تأمین مالی می‌تواند چالش‌ساز شود.
مجید جودی، معاون بازسازی بنیاد مسکن نیز در این‌باره گفته:‌ در کل کشور نزدیک به ۴۰۰۰ واحد ارزیابی شده‌، مجموع واحدهای احداثی حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ واحد برآورد می‌شود و بقیه واحد‌ها آسیب‌های جزئی دیده‌اند؛ از جمله شکستگی در و پنجره‌ها.
به گفته وی برآورد اولیه برای تأمین هزینه‌های بازسازی بین سه تا چهار همت است. آن‌طور که علیرضا زاکانی، شهردار تهران توضیح داده، در این کلانشهر  ۲۰۰ واحد به‌طور کامل تخریب شده و نیاز به نوسازی دارند، ۲۵۰ واحد نیازمند مقاوم‌سازی و ۱۵۰۰ واحد نیاز به ترمیم جزئی دارند. در این میان برآورد اولیه نشان می‌دهد که هزینه بازسازی هر مترمربع واحد مسکونی حدود ۲۰ میلیون تومان است. هرچند مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران تأکید کرده که این رقم هنوز نهایی نشده اما با فرض میانگین مساحت ۱۰۰ مترمربع برای هر واحد، بازسازی کامل ۲۰۰ واحد تخریب‌شده حدود ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه خواهد داشت. این رقم برای مقاوم‌سازی و تعمیرات دیگر واحدها و سایر شهرها به مراتب بیشتر است. این درحالی است که فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت چندی پیش اعلام کرد که دولت ۱۰۰۰ میلیارد تومان برای اسکان موقت و بازسازی این واحدها تخصیص داده است؛ اقدامی که اگرچه گامی مثبت بود اما با نیازهای واقعی فاصله دارد. 
     
راهکارهای تسریع بازسازی
برای تسریع در بازسازی خانه‌های آسیب‌دیده، مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ و منسجم ضروری است. به عقیده کارشناسان حوزه شهری، دولت باید بودجه بیشتری تخصیص دهد و با ایجاد سازوکارهای شفاف، توزیع منابع مالی را بهینه کند. تشکیل ستاد بازسازی با محوریت بنیاد مسکن، همان‌طور که وزیر راه و شهرسازی پیشنهاد داده، می‌تواند هماهنگی بین دستگاه‌ها را تقویت و از موازی‌کاری جلوگیری کند. صدور پروانه‌های رایگان ساخت و ارائه خدمات رایگان سازمان نظام مهندسی که هم‌اکنون در جریان است، باید گسترش یابد تا هزینه‌های بازسازی کاهش یابد. به گفته شهردار تهران، جلب مشارکت بخش خصوصی از طریق مشوق‌هایی مانند تراکم ساختمانی نیز می‌تواند روند بازسازی را شتاب بخشد. درنهایت، اولویت‌بندی تعمیرات جزئی، مانند نصب شیشه‌های شکسته که در حال حاضر توسط شهرداری انجام می‌شود، می‌تواند بازگشت سریع‌تر خانواده‌ها به خانه‌های‌شان را ممکن کند. این راهکارها، در کنار همبستگی ملی و استفاده از تجربیات بازسازی پس از جنگ تحمیلی می‌توانند امیدرا به خانواده‌های آسیب‌دیده بازگرداند.

مردم فراموش نشوند
کارشناسان تاکید می‌کنند که مسأله بازسازی منازل آسیب‌دیده در جنگ امری اجتماعی نیز محسوب ‌شود و نیاز است مسئولان به این مهم توجه کنند.
محمد سعیدی‌کیا، وزیر پیشین راه وشهرسازی نیز با تأکید برماهیت اجتماعی امر بازسازی توضیح می‌دهد، ظاهر بازسازی فیزیکی است اما اصل آن اجتماعی است. به همین دلیل نباید بدون حضور مردم، تصمیم‌گیری کرد.به گفته او کار بازسازی را باید به کسانی سپرد که دانش و تجربه این حوزه را دارند و در این زمینه پاسخگو باشند.
آن طور که سعیدی‌کیا عنوان می‌کند بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با بیش از ۳۵ تا ۴۰ سال تجربه در حوزه بازسازی، تنها نهادی است که هم دانش لازم را دارد و هم باید پاسخگوی تصمیماتی که می‌گیرد باشد.
‌‌وزیر پیشین راه و شهرسازی با اشاره به این‌که مشارکت مردمی در بازسازی امری حیاتی است، می‌افزاید: ما نباید به جای مردم تصمیم بگیریم. دولت وظیفه سیاست‌گذاری،هدایت،حمایت و نظارت دارد امااجرای کارباید به خود مردم واگذار شود.
‌امیرحسین گرکانی، رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی نیز با تأکید بر این‌که بازسازی نباید با صرف ساخت‌وساز اشتباه گرفته شود، گفت: بازسازی یک فرآیند اجتماعی است که بدون حضور و محوریت مردم، به شکست می‌انجامد. تجربه‌های گران‌سنگ گذشته نشان داده هر جا مردم در تصمیم‌گیری و اجرا نقش داشتند، بازسازی موفق‌تر و پایدارتر بوده است.