دختران، معماران آینده

مواردی که عاصمه قاسمی، دکتری جامعه‌شناسی در گفت‌وگو با جام‌جم به آنها اشاره می‌کند. دختران و زنانی که بیش از نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل می‌دهند و نقشی بی‌بدیل در عرصه‌های گوناگون دارند. 

چه مسائلی سبب شده که این روزها جایگاه دختران در جامعه بیش از گذشته مورد توجه قرار بگیرد؟ 
ما امروز، بیش از هر زمان دیگری، به جایگاه و ‌شأن دختران و زنان ارج می‌نهیم، چرا که آنها آینده‌ساز‌ان کشور هستند. در هر جامعه‌ای، مشکلات و چالش‌‌هایی وجود دارد اما آنچه مهم است، اهمیت نقش‌آفرینی دختران در حال و آینده جامعه است. اگریک جامعه بخواهدبه سلامت وپیشرفت دست یابد،دختران نقشی کلیدی درتحقق آن خواهند داشت.یکی ازمهم‌ترین چالش‌های حوزه دختران، هجمه‌ها و تهاجمات فرهنگی‌ است که امروزه شاهد آن هستیم. این هجمه‌ها با هدف خدشه‌دار کردن هویت دختران و دور کردن آنها از نقش‌‌های کلیدی‌شان صورت می‌گیردوبرای این منظور، ابزارهای مختلفی به کار گرفته می‌‌شود. 

این نگرش‌های نادرست که می‌گویید، چگونه بر هویت‌‌یابی دختران تأثیر می‌گذارد؟ 
چالش‌‌های درونی دختران، ناشی از نگاه‌هایی است که به‌ جای اتکا به آموزه‌های قرآنی، دینی و اصیل، گاه مبتنی بر سنت‌های نادرست یا اقتباسی از دنیای غرب بوده؛ نگاه‌هایی که در برخی موارد با تعصب و کلیشه‌های محدودکننده درآمیخته‌‌اند. این نوع نگرش ناقص، موجب‌شده که گاهی نگاه به دختران، جامع و متعادل نباشد وهمین امر چالش‌‌هایی برای آنان ایجاد کند؛ به‌‌گونه‌ای که اعتماد لازم نسبت به دختران شکل نگیرد. ازسوی دیگر، در حالی که هجمه‌های بیرونی، هویت دختران را دچار آسیب می‌کند، موانع و محدودیت‌‌های درونی نیز مانع از رشد، شکوفایی و هویت‌‌یابی صحیح آنان می‌‌شود. این چالش‌ها، تضادها و دوگانگی‌هایی را در مسیر دختران قرار می‌‌دهد که مانع از آن می‌شود هویت خود را براساس خصایص واقعی و ارزشمند دخترانه تعریف کرده و مطابق آن مسیر رشد خود را طی کنند.

چه راهکاری برای رفع این چالش‌ها می‌توان پیشنهاد کرد؟
ما باید باور داشته باشیم که دختران و زنان، علاوه بر این‌که آینده‌ساز‌ان جامعه هستند، می‌توانند در مرکزیت خانواده و در بسیاری از عرصه‌های اجتماعی، نقش‌های کلیدی و راهبری‌های مهمی ایفا کنند. ضروری است این باور را روز به ‌روز در جهت صحیح تقویت کنیم‌؛ هم در دختران و هم در نگرش عمومی جامعه. این امرنه‌‌تنها موجب افزایش عزت‌‌نفس و خودباوری در دختران می‌‌شود، بلکه به آنان امکان می‌‌دهد که زندگی خود را بر مبنای هویت واقعی‌شان تعریف کرده و به‌‌طور اثرگذار در جامعه نقش‌‌آفرینی کنند. برای حل مشکلات، علاوه بر اصلاح برخی ساختارها، لازم است تعاریف، نهادها و روابطی که بر زندگی دختران اثرگذار هستند، مورد بازنگری قرار گیرند. ضروری است که کار فرهنگی گسترده‌‌ای صورت گیرد تا نقش مؤثر دختران نه‌‌تنها در حال حاضر، بلکه در آینده و مسیر تمدنی نوین اسلامی که به ‌سوی آن حرکت می‌کنیم، به‌ درستی تبیین شود. این مسأله باید از طریق ابزارهای گوناگون دنبال شود که در این میان، رسانه نقشی کلیدی ایفا می‌‌کند. 

در واقع باید نگاه ‌سنتی به دختران در جامعه تغییر کند؟
در هر حال، باید فضایی ایجاد شود تا این کار فرهنگی به‌‌درستی انجام گیرد، نگرش عمومی نسبت به دختران و زنان اصلاح شود و نیازها، اولویت‌‌ها و جایگاه مهم آنها مورد توجه قرار گیرد. نمی‌‌توان با نگاهی سنتی و کلیشه‌ای که نقش دختران را صرفا در ازدواج و خانه‌‌داری خلاصه می‌‌کند، زمینه رشد و پرورش آنان را فراهم ساخت. دختری که تحت چنین نگرشی رشد می‌کند، با تناقضات و چالش‌‌هایی روبه‌‌رو خواهد شد که ممکن است آسیب‌‌هایی را برای او به همراه داشته باشد. این نگاه باید اصلاح شود‌؛ یعنی علاوه بر تغییر ساختارها، روابط و نهادها، تعاریف موجود نیز بازنگری شوند و کار فرهنگی صحیحی صورت گیرد که نقش و جایگاه دختران را به‌درستی ترسیم کند. 

کدام نهادها در این‌خصوص باید تلاش کنند؟
برای حل مشکلات، باید همه حوزه‌ها را درگیر کنیم، چرا که چالش‌های مرتبط با دختران، تنها به خود آنان محدود نمی‌‌شود. گاهی ممکن است یک مشکل، ظاهرا دخترانه باشد اما در واقع، ریشه در ساختارها و تعاریف اجتماعی عمیق‌‌تری دارد. ما نیاز داریم که مسائل دختران را به‌‌درستی ببینیم چه در مقیاس جامعه جهانی و چه در جامعه‌ای که پس از انقلاب شکل گرفته است. دخترانی که عرصه اجتماع را مهم می‌‌دانند، نباید نقش خود را صرفا در خانواده محدود ببینند. 

این نگرش متعادل درخصوص نقش‌آفرینی دختران چه ضرورتی دارد؟
برای حل مشکلات، باید این ضرورت‌‌ها را در نظر بگیریم، در حالی که نباید دچار افراط و تفریط شویم‌؛ یعنی نباید دختران را صرفا برای حضور در اجتماع یا فقط برای نقش‌‌آفرینی درخانواده تعریف کنیم.دختران امروز،با توجه به تعریفی که از زن و هویت زنانه در انقلاب اسلامی ارائه شده،باید هم حضوراثربخش در خانواده را مهم بدانند و هم نقش مؤثری در عرصه‌های مختلف اجتماعی داشته باشند. این تعریف نباید صرفا برای دختران ارائه شود، بلکه پسران و مردان، جامعه، نظام آموزشی، آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌ها نیز باید این مفهوم هویت را به‌‌درستی و دقیق دنبال کنند. جامعه باید پذیرش این حقیقت را داشته باشد که دختران، هم درحال حاضر وهم در آینده،بخش مهمی از ساختار اجتماعی محسوب می‌‌شوندوباید زمینه‌های لازم برای نقش‌آفرینی آنان فراهم شود. در عین حال، باید توجه داشت که نگرش‌ها نسبت به این مسأله، دچار افراط یا تفریط نشود. 

دنیای امروز چه مشکلی در نگرش به حوزه زنان و دختران دارد؟ 
باید در نظر داشت که دنیای امروز دچار سردرگمی در حوزه زن و دختران شده است. این سردرگمی ناشی از انحرافات شدید در نگرش به زنان است، به ‌گونه‌‌ای که امروزه آنان در بسیاری از جوامع، به‌عنوان شیء و کالا تلقی می‌شوند. ما باید به رویکرد قرآنی و اسلامی بازگردیم.رویکردی که زن رایک انسان کامل می‌داند وجایگاه دختران راهم ‌تراز با پسران تعریف می‌کند. این نگاه، ارزش واقعی دختران را تبیین می‌کند ولازم است که درجامعه ترویج شود.باید ازگسترش نگرش‌های انحرافی و کلیشه‌‌ای که حضور دختران را صرفا در خانه محدود می‌‌کنند، پرهیز شود. نهادهای مختلف، از جمله رسانه‌ها نقش مهمی در ترویج این نگاه صحیح دارند. نتیجه‌ چنین نگرشی، پرورش دخترانی شاد و با اعتماد به ‌نفس است که به‌‌خوبی می‌‌دانند، هم در خانواده و هم در جامعه، نقش مهمی ایفا می‌‌کنند. نگاه‌های متعصبانه و کلیشه‌‌ای که جایگاه زن را پایین‌‌تر از مردان تصور می‌کنند، یکی از بزرگ‌ترین محدودیت‌‌های موجود برای دختران جامعه‌ امروز است.