جنگ نفت‌کش‌ها

به گزارش جام جم-جنگ نفت‌کش‌ها ( The Tanker War ) به مجموعه عملیات نظامی (هوا- دریا) بین سالهای ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۸ در خلیج فارس و در طول جنگ ایران و عراق گفته می شود. که طرفین درگیر جنگ و( نیروی دریایی آمریکا) ۲۴ ژوئیه ۱۹۸۷ تا ۲۶ سپتامبر ۱۹۸۸ علیه کشتی‌های تجاری و نظامی یکدیگر به کار می‌بستند. هدف عراق از به‌راه انداختن این جنگ جلوگیری از صادرات نفت ایران بود. این جنگ بعد از نبردهای دریایی جنگ جهانی دوم دومین نبرد بزرگ دریایی قرن بیستم به‌شمار می‌رود که آمریکا در آن درگیر شده‌است.  ( ر.ک: تاریخچه‌ای از رویارویی‌های دریایی ایران و آمریکا». BBC News فارسی ۱۳۹۵-۰۶-۰۵) در این نبرد حدود ۵۰۰ کشتی از انواع گوناگون (نفتی و محصولات نفتی، باربری و کانتینر،پشتیبانی- خدماتی، یدک کش  و غیره) مورد حمله قرار گرفتند. البته همین جا باید یادآور شد که پیش از آن نیز با شروع جنگ عراق علیه ایران از سال ۱۹۸۱ چندین حمله به کشتی های تجاری از سوی عراق صورت گرفته بود. بر اساس یکی از منابع (  (Rourke,1988,3  بین سال های 1981-1984 حملات انجام شده توسط کشور عراق به کشتیهای تجاری ۹۶ مورد گزارش شده که جز سال ۱۹۸۳ روندی تصاعدی داشته است. در همین منبع (ص ۱۰) بین سال های ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۷، ۳۴۰ مورد حمله به شناورهای تجاری گزارش شده است.

عراق در سال ۱۹۸۶ با کمک کشورهای عربی و غربی توانست به امکانات جدیدی برای وارد کردن ضربه‌های اساسی به تأسیسات نفتی و نفتکشهای ایرانی دست یابد به این صورت که تعداد حمله‌های عراق به کشتی‌های ایرانی از ۲۷ مورد در سال ۱۹۸۴ به ۴۰ مورد در سال ۱۹۸۵ و به ۶۵ مورد در سال ۱۹۸۶ افزایش داشت. (ر.ک:دریا سالار، امیر دریادار عبدالله معنوی رودسری، انتشارات ایران سبز)

 مطابق نظر مطرح شده در کتاب «جنگ نفت‌کش‌ها» این جنگ یک دوره ۵۶ ماهه‌ای در جنگ ایران و عراق بوده، که حدودا از دی ۶۲ (ژانویه ۱۹۸۴) تا مرداد ۶۷ (اوت ۱۹۸۸) طول کشیده است

بنابراین جنگ نفت‌کش‌ها در سال ۱۹۸۴ به مرحله جدیدی گام نهاد. عراق با اجاره ۵ فروند هواپیمای داسو سوپر اتاندارد نیروی دریایی فرانسه که مجهز به موشک هاى ضد کشتى اگزوست، (قیمت هر یک از آنها بیش از یک میلیون دلار بود) برد حملات خود را افزایش داد. در این سال جنگنده‌های عراق با حمله به تأسیسات نفتی جزیره خارگ و نفتکشهای موجود در اسکله آن، صادرات نفت ایران را با خطر مواجه ساختند.

 روایت ایرانی از جنگ نفت کش ها آن است که این جنگ با عملیات رمضان و حمله دشمن بعثی به جزیره خارگ شروع و در تعیین نتیجه نهایى جنگ تحمیلی به عاملى تعیین کننده تبدیل شد. بدین صورت که پس از ناکامى نخست عراق در حمله به خارگ در سال هاى ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ دور جدیدى از حملات عراق از سال ۱۳۶۳ آغاز شد و آنچه مورد نظر عراق بود در واقع در سال ۱۳۶۵ تحقق یافت و پیامدهاى آن با اسکورت نفتکش ها در سال ۱۳۶۶ آشکار گردید و جنگ براثر گسترش و تشدید آن با مداخله قدرت هاى بزرگ در سال ۱۳۶۷ به پایان رسید .(شمس، ۱۳۸۴ص ۱۲۴)

در طول جنگ ایران و عراق دشمن وقتی فهمید که از طریق نظامی نمی‌تواند ایران را مغلوب کند به فکر ضربه زدن به ظرفیت‌های اقتصادی ایران افتاد و با توجه به وابستگی اقتصادی کشور به نفت دشمن از همان آغاز شروع جنگ به تأسیسات نفتی ایران حمله کرد تا به تنها منبع درآمدی ایران که تأمین کننده نیازهای جبهه و جنگ و مایحتاج ضروری مردم بود، آسیب بزند. هدف عراق از به راه انداختن جنگ نفتکش‌ها جلوگیری از صادرات نفت ایران و خشکاندن منبع مالی آن بوده است. تمام تلاش‌های عراق بر این موضوع متمرکز بود که کارایی جزیره خارگ را برای صادرات نفت ایران مختل کند.

جنگ نفتکش ها دارای آثار و پیامدهای مهم نظامی، اقتصادی و سیاسی بود.  در بعد نظامی موجب حضور گسترده نیروهای فرا منطقه ای قدرت های شرقی و غربی در خلیج فارس شد. به گونه ای که پس از سال 1986 میلادی نیروی دریایی آمریکا دارای50 فروند واحد شناور نطامی و نیروی دریایی فرانسه، انگلیس ،بلژیک، هلند و ایتالیا دارای بیش از ۲۳ فروند واحد نظامی در منطقه خلیج فارس بودند.  در بعد اقتصادی با عث افزایش هزینه های صادراتی و کاهش صادرات نفت ایران  در سال ۱۹۸۶  به میزان ۴۵ درصد شد و در سال های ۸۷ و ۸۸ میلادی نیز به دلیل حمله مستقیم امریکا به سکوهای نفتی ایران میزان صادرات و درآمد نفتی با کاهش چشم¬گیرتری مواجه شد. در بعد سیاسی ائتلاف سازی علیه جمهوری اسلامی ایران همزمان با گسترش دامنه جنگ به مناطق مختلف خلیج فارس گسترش یافت و موجب حضور بی سابقه نیروهای فرامنطقه ای در خلیج فارس  گردید. (ر.ک: مازیار جهانبخش و محمد حسن حجتی نیاُ فصلنامه مطالعات جنگ سال چهارم شماره سیزدهم تابستان ۱۴۰۱ صص ۵-۴۶)

در پایان بد نیست به این نکته اشاره شود که  از نظر حقوق جنگ دریایی اعمال محاصره دریایی تابع قواعدی است که اعتبار قانونی محاصره دریایی منوط به رعایت آنهاست. در جنگ ایران و عراق شیوه محاصره دریایی توسط هر دو طرف جنگ به کار گرفته شد. ایران در طول هشت سال جنگ، عراق را تحت محاصره کامل دریایی قرار داده بود. متقابلا، عراق نیز در آغاز جنگ نفتکشها کوشید حملات هوایی خود علیه کشتی های نفتکش در خلیج فارس را بر مبنای محاصره دریایی جزیره خارگ توجیه حقوقی کند. در مقاله پژوهشی صیرفی و اخوان منفرد نشان داده شد که  محاصره دریایی ساحل عراق توسط ایران، با رعایت موازین حقوق جنگ دریایی انجام شده بود، اما محاصره ادعایی عراق در مورد جزیره خارگ به لحاظ نقص موازین یادشده وجهی از اعتبار نداشته و مجوز حمله به کشتیهای تجاری نبوده است.( ر.ک: ساسان صیرفی و مسعود اخوان منفرد، فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، دوره ۳ شماره ۳ُ پیاپی(۱۱) پاییز ۱۳۹۶صص ۴۱- ۷۸)