آب در کوزه و ما تشنه لبان می گردیم

استان بوشهر جزء مناطق خشک و کم آب کشور محسوب و تأمین آب برای همه فعالیت‌ها در چنین اقلیمی دشوار و پرهزینه است. بویژه اینکه خشکسالی‌های پیاپی و برداشتهای بی‌رویه و بدون برنامه از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، بحران کم آبی را با چهره‌ای بسیار خشن بر طبیعت و محیط زیست مستولی و امکان دسترسی به آب مورد نیاز را برای بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی به مراتب سخت‌تر نموده است.

استمرار خشک سالی‌های اخیر که با کاهش بارندگی‌های سالانه نیز همراه بوده و باعث هجوم بیشتر به منابع آب بخصوص منابع آب زیرزمینی که میراث هزاران ساله طبیعت است، گردیده است. بهره‌برداری بی‌رویه و بیش از توان آبخوان‌های استان، سبب کاهش سطح آب سفره‌های آب زیرزمینی و کیفیت نامناسب دشت‌های استان و از بین رفتن تدریجی این میراث ارزشمند و استراتژیک و شروع روند فرونشست یا مرگ آبخوان در همه دشت‌های قابل بهره‌برداری استان شده است. این روند برداشت بی‌رویه باعث ممنوعه یا ممنوعه بحرانی شدن همه دشت‌های دارای منابع آب متعارف که دارای آب با قابلیت کشاورزی یا صنعت و شرب هستند، گردیده است و سالانه شاهد افزایش یک تا چندمتری عمق چاه‌ها و شور و شورتر شدن هرساله دشت‌های سراسر استان و کم آب یا خشک شدن چشمه‌ها و قنات‌ها و کاهش حدود ۷۰ درصدی آورد رودخانه‌های استان در دهه اخیر هستیم.

آمار‌ها نشان می‌دهد خشکسالی و تغییر اقلیم تنها باعث کاهش ۱۰ درصدی منابع آب گردیده است. از طرفی در طول سال‌های گذشته و نیز دهه‌های پیشین طرح‌های مختلف آبخیزداری و سدسازی در تقریباً همه دشت‌های استان اجرا شده است و این طرح‌ها همچنان در جای جای استان در حال اجرا می‌باشند. علاوه بر آن در سال‌های اخیر طرح‌های گرانقیمت شیرین‌سازی آب نیز در جای جای استان اجرا شده است و یا در حال اجرا می‌باشد.

علیرغم انجام همه این طرح‌ها و پروژه‌ها، آمار و نمودار‌ها و افزایش عمق و شوری چاه‌ها و کاهش آبدهی و آورد چشمه‌ها و رودخانه‌ها نشان دهنده ادامه روند سقوط آزاد منابع آب سطحی و زیرزمینی کلیه دشت‌های استان می‌باشد. دلیل آن نیز به عدم کاهش میزان مصرف بخش‌های مختلف شرب و صنعت و کشاورزی و به ویژه بخش کشاورزی به عنوان مصرف‌کننده عمده آب استان بر می‌گردد. این روند نشان می‌دهد که در صورت عدم مدیریت مصرف و کاهش میزان برداشت، هر تعداد طرح سدسازی یا آبخیزداری یا آب شیرین کن اجرا و هزینه گردد عملاً کمکی به حل بحران آب نخواهد کرد و تنها مرهم کوچکی بر کالبد منابع آب استان خواهند بود.

برخی از راهکار‌های کاهش مصرف و کاهش میزان برداشت شامل موارد زیر می‌باشد:

-مدیریت هدررفت: در بخش شرب تا بیش از ۵۰ درصد هدررفت در استان وجود دارد و در بخش کشاورزی نیز این میزان بسیار بالاست.

-تغییر شیوه آبیاری: غالب نخلستان‌های استان بصورت غرقابی آبیاری می‌شوند و با تغییر این شیوه بسیار قدیمی به شیوه سنتی جوی پشته‌ای بیش از ۳۰ درصد کاهش مصرف یعنی تا بیش از ۵۰ برابر حجم آب تنظیمی سد ارغون و تنگ ارم صرفه‌جویی در مصرف آب را شاهد خواهیم بود

-تغییر الگوی کشت: تغییر از کشت‌های پرآب بر به سمت کشت‌های کم آب بر بطور مثال میزان مصرف آب صیفی جات بیش از ۳۰ برابر نیاز آبی اپونتیا و نیاز آبی نخل بیش از ۱۰ برابر نیاز آبی کینوا و گلرنگ یکی از راهکار‌های مهم می‌باشد. این در حالی است که بجای توسعه کشت‌های کم آب بر در استان شاهد توسعه کشت‌های آب بر مانند چغندر قند و نخل و باغات هستیم.

- عدم توسعه سطح زیر کشت: با توجه به اقلیم استان بوشهر و توان اکولوژیک و پتانسیل منابع آب و کشاورزی این استان، منابع آب موجود همچنان که کاملاً مشهود است امکان تأمین نیاز آبی سطح زیر کشت موجود در استان را نیز ندارد چه رسد به توسعه سطح زیر کشت که در موارد بسیاری با تبدیل کشتزار‌های دیم به آبی و نیز دست درازی و تهاجم به منابع طبیعی و زمین خواری و تبدیل مراتع و کناردان و جنگل‌های طبیعی به زمین کشاورزی در نقاط مختلف استان اتفاق می‌افتد.

- عدم توسعه نخستان‌ها و باغات: عدم تبدیل کشت‌های موجود به کشت‌های پرآب بری مانند نخلستان و باغات لیمو و... یکی از راهکار‌های نجات منابع آب می‌باشد. میزان نیاز ناخالص آب در نخیلات دالکی و آبپخش و وحدتیه و اهرم و... بالغ بر ۲۰ هزار مترمکعب در سال یعنی بیش از ۴ تا ۵ برابر نیاز آبی و مصرف گوجه فرنگی که خود محصولی آب بر است، می‌باشد. این در حالی است هر ساله شاهد توسعه نخلستان‌ها در جای جای استان برخلاف توان اکولوژیک و نیز برخلاف سند سازگاری با کم آبی استان بوشهر می‌باشیم.

- بازچرخانی آب نامتعارف: حجم پساب و فاضلاب شهری و روستایی ر‌ها شده و آلوده‌کننده طبیعت و بخصوص دریا در شهر‌های ساحلی استان بوشهر حدود ۹۰ میلیون مترمکعب می‌باشد.

در شهر بوشهر به تنهایی بیش از ۱۸ میلیون مترمکعب فاضلاب تقریباً خام به محیط زیست و دریا تخلیه می‌گردد. این حجم آب برابر با ۷۰ درصد کسری مخزن کل دشت‌های استان بوشهر می‌باشد. این پساب از ۹۶ درصد منابع آبی استان و حتی از آب سد رئیسعلی دلواری شیرین‌تر می‌باشد که بیش از ۲۷ سال است که مستقیماً به محیط زیست پیرامونی و دریا سرازیر می‌گردد. این در حالی است که در صورت بازچرخانی آن، امکان تأمین کل نیاز آبی فضای سبز و کل صنایع مستقر در شهر‌های بوشهر و عالی شهر و چغادک و دلوار و... با این حجم پساب وجود دارد و حتی در صورت انتقال آن با مسافت کمی به اهرم، ضمن تأمین آب نخلستان‌های اهرم و رفع نیاز به سد‌های خاییز و باهوش وجود داشت.

وضعیت فاضلاب در شهر‌های برازجان، دیلم، گناوه، جم، کنگان و... نیز به همین صورت می‌باشد.

-افزایش بهره وری: یکی از راهکار‌های کاهش مصرف آب، بهبود و افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی می‌باشد. در حال حاضر به دلیل عدم نصب کنتور بر اکثر چاه‌های کشاورزی استان و نیز رایگان و بی‌ارزش بودن آب چه از لحاظ مالی و چه ارزش استراتژیک و معنوی برای عموم مصرف‌کنندگان بخصوص بخش کشاورزی، مصرف بهینه آب و تولید محصول با مصرف آب کمتر در برنامه کاری یا دغدغه ذهنی این بخش قرار ندارد و میزان راندمان آبیاری و نیز میزان تناژ محصول در هکتار استان بوشهر نسبت به استان‌های پیشرو یا کشور‌های همسایه بسیار کمتر می‌باشد.

-چاه‌ها و پمپ‌های غیرقانونی و انتقال آب: یکی از معضلات اساسی و از دلایل مهم افزایش برداشت از منابع آبی، افزایش روزافزون قانون شکنان حوزه آب بخصوص دارندگان چاه‌ها و پمپ‌های غیرمجاز و نیز متخلفان انتقال دهنده آب در سراسر استان می‌باشند که فارغ از هرگونه چارچوب قانونی یا شرعی و حتی انصافی در حال تاراج انفال و منابع عمومی می‌باشند و عملاً باعث تشدید بحران می‌گردند. در حال حاضر تقریباً نیمی از چاه‌های استان غیرمجاز می‌باشند و عدد آن هر روزه در حال افزایش می‌باشد. همچنین تقریباً نیمی از کسری مخزن کل دشت‌های استان ناشی از انتقال آب غیرمجاز که غالبا توسط متمولین و با خطوط انتقال حتی بیش از ۱۰ کیلومتری، می‌باشد.

کاهش فشار بخش اشتغال بر بخش کشاورزی در استان نفت و گازخیز بوشهر، توسعه اقتصاد دریا محور، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و توسعه صنایع فرآوری محصولات کشاورزی و دامی و حتی پتروشیمی و همچنین توسعه صنعت گردشگری و.. نیز از راهکار‌های کاهش مصرف منابع آب و توسعه پایدار استان بوشهر می‌باشد.